Пачынаўся доўгі дзень-год. I Лецечка быў задаволены тым, што ён пачынае яго як усе, быў задаволены тым, што зноў бачыць сонца, дзетдомаўцаў, чуе іх смех, нібыта сам удзельнічае ў тым, што адбываецца вакол яго, нібыта ён сам дапамог узняцца на неба сонцу, а цяпер дапамагае яму разгарэцца і добра ўгрэць зямлю. Не квасіцца, як Дзыбаты Стась і Козел Васька, у ізалятары, не лічыць мух на столі, быццам і ён не з недаробкаў. Вось возьме стане разам з усімі ў строй, пачне рабіць фіззарадку.
Але Лецечка толькі падумаў так, а з месца не крануўся, таму што думаць яму можна было ўсё, а рабіць... Ён і сам не ведаў, што яму дазволена рабіць.
II
Колькі памятае сябе Лецечка-Ліхалецечка, ён ніколі не жыў, а ўвесь час паміраў. Паміраў летам, калі яго равеснікі ад ночы да ночы гойсалі па вуліцах, да крыві разбівалі галовы і ногі. Паміраў, калі ўсе спалі, восенню і зімой, і ў жыццё гэтае ён з'явіўся са смерці – так яму гаварылі дарослыя. Але аб гэтым ён нічога не ведаў і не памятаў і асабліва не задумваўся, нікога не распытваў. З'явіўся і з'явіўся. Вася Козел, Стась Дзыбаты, Ваня, Маня і Андрэй Бурачкі – часовыя недаробкі, якіх час ад часу з-за той ці іншай хваробы заганялі ў ізалятар, таксама не ведалі і ніколі не ламалі галавы, адкуль яны ўзяліся, з'явіліся такімі на белы свет.
Першая памяць Лецечкі аб сабе – гэта ляжыць ён на палацях каля печы, дзе, у якім месцы, у якім годзе – невядома. Палаці з негабляваных дошак, у шчылінах, чорныя, у чорным куце каля чорнай печы. Пад ім, пад Лецечкам, дзяружка, пад дзяружкай сена ці салома, тое, што было калісьці сенам ці саломай, а цяпер пацяруха, збітая ў камякі, змолатая ў муку, закінутая дзяружкай. Дзяружкай накрыты і Колька Лецечка. Над ім рой мух і блохі. Столь заседжана мухамі да чорнага крапянога бляску. Мухі лезуць на Лецечку нахрапам. Ён душыць іх і лаецца, таму што больш нічога яму і не застаецца рабіць, нічым іншым ён не можа дапамагчы сабе. Ногі ў яго мёртвыя, нерухомыя. Час ад часу Лецечка адкідвае дзяружку і разглядае свае ногі. Не з цікаўнасці і жалю да іх, з нуды. Пад дзяружкай ён голы, і ногі ў яго ўсіх адценняў, рознай масці: і сінія, і блакітныя, і жоўтыя, і рудыя. Мо ад гразі, мо ад хваробы, а мо яны такія павінны быць, ногі ў чалавека. А ён – чалавек, гэта Лецечка ведае. Ды калі б ён быў зверам, ці ўлежаў бы ён цяпер у гэтай хаце? Чорта лысага...
Людзей вакол сябе не памятае, ніводнага чалавечага твару, постаці. Былі якіясьці постаці, хтосьці хадзіў, валюхаўся. Але Колька з імі не гаварыў і ад іх нічога, акрамя лаянкі, не чуў. Не памятае ён і змены дня і ночы. Здаецца, і не спаў ён у той час: вочы заўсёды адплюшчаны былі, як чакалася чагосьці, а чаго – невядома. Але ад гэтага спрадвечнага чакання вочы ў яго ўжо тады сталі пукатымі. Можа, і не ад чакання, магчыма, ад голаду. Хаця асаблівага голаду ён таксама не памятае. Увогуле не памятае патрэбы есці. Калі спіць чалавек, ці да яды яму? А гэта якраз быў час яго сну. I колькі сон той цягнуўся, цяжка адказаць: год, два, век? Для яго, для Лецечкі, пэўна, век, а для іншых... няхай іншыя самі і лічаць, калі ім трэба.
Праляжаў ён той век, імглісты, цёмны, на палацях. Не сатлеў, не спрах, не распаўся. Потым пачаўся век другі, сярэбраны, светлы, але, бадай што, больш цяжкі і доўгі, чым той, імглісты, цёмны, таму што быў ён ужо з памяццю. Пачалася гэтая памяць вясновым ясным днём з болю, страху і жаху. Уварваліся людзі ў шэрых доўгіх шынялях, разам з дзяружкай зграблі яго ў ахапак і панеслі з хаты на паветра. I што перажыў Лецечка ў тую хвіліну, калі спатыкнуўся позіркам першы раз аб снег, калі першы раз на ўсю моц хапіў свежага паветра і захлынуўся, абурыўся, што нідзе няма паратунку ад гэтага снегу і паветра... Ён і выў, і прасіўся, умольваў пашкадаваць яго, і пляваўся, і драпаўся. А што ўжо лаяўся, дык наўрад ці гэтым людзям у шынялях, апаленых порахам, даводзілася і чуць такое.
Адзін з іх нават узяўся запісваць за ім. А Лецечку сутаргава выварочвала адчаем, болем і мацюкамі. Больш тады ў ім нічога і не было: адчай, скура, косці, вочы, боль і мацюкі. Апошнія –дзвюх моў: па-руску і па-нямецку.
Але пакуты Лецечкі толькі пачыналіся. Яго доўга кудысьці везлі на белым у яблыках кані, па белай дарозе. Потым зноў неслі на руках. I прынеслі ў бялюткі, такі бялюткі, што выдзірала вочы, пакой. А перад гэтым зноў быў страх гасподні. 3 яго садралі дзяружку і, як у мора, кінулі ў ванну з вадой. Дзве медсястры і салдат ледзь саўладалі з ім, памылі яго. Медсёстры абяцалі яму цукру, салдат зацікаўліваў аўтаматам. Але што той цукар, што той аўтамат, калі вас жыўцом абварваюць у вары, калі вы дажылі ўжо да розуму, а не зведалі, што такое цёплая вада, калі вы баіцеся гэтай вады больш, чым агню.