Час, час ужо і скончыцца шляху, час бы ўжо і світанню... А мо ўсё так ужо і застанецца на зямлі – вечная ноч, прыкіпіць да неба абломак месяца і будзе пазіраць у мёртвыя, шкляныя вочы дзядоў, жанчын, дзяцей. Падманлівы светлы шлях, які вядзе ў нікуды. Жах ці надзея прымушаюць хлопчыка ісці. Дзе ж канец шляху, дзе канец цемры, лесу гэтаму, яго дзе канец? Як жа гэта так здарылася, што ўсе дарослыя загінулі, а ён жывы, чаму не знішчылі яго? Ён бы лёгка, адразу памёр і не піскнуў бы...
Бяжыць на зямлі хлопчык, ужо не бяжыць, а паўзе. Паўзе скрозь ноч на дарозе, як па мінным полі; згледзеўшы краем вока, якое ўжо баіцца глядзець наперад, палатніну вопраткі, старэчую ці дзіцячую сцятую руку, абмінае, абпаўзае міну-мерцвяка. Калі б гэта была сапраўдная міна, калі б хлопчык ведаў, што яна побач з ім, ён бы, не разважаючы, кінуўся на гэтую міну. Але мерцвякі не ўзрываюцца, трупы намнога страшнейшыя за міны, яны не забіваюць, але рвуць на шматкі, на шматкі. Цела яго, здаецца, нашпігавана мінамі, яны ўзрываюцца, але не ўсе, некаторыя застаюцца, штосьці не дае ўзарвацца, узарвецца потым, калі прачнецца забітая, знішчаная гэтай дарогай памяць. А такая памяць усё ж прачынаецца, каб выбухнуць апошні раз, канчаткова. Не, ні тады, ні пасля не будзе, няма літасці.
Па-над лесам, па-над шляхам выбухае сполахам і гасне, рассыпаецца зялёнымі пырскамі ракета. Ёсць, ёсць штосьці наперадзе, да чагосьці прыводзіць шлях. Яшчэ адна зялёная ракета завісае над лесам, але пакуль што высвечвае яна не канец шляху, а толькі новыя трупы. Магчыма, іх ужо і няма там, наперадзе, магчыма, гэта толькі так блюзніцца хлопчыку. Але як яны не будуць блюзніцца, калі ён прайшоў праз іх. Яны ўжо цяпер ніколі не знікнуць, яны будуць заўсёды ў яго вачах. Будуць там, наперадзе. Як ні светла, як ні шчасліва там, у шляху, па якім ён прайшоў, няма і не мае быць шчаслівага канца. Чалавек усё ж нараджаецца адзіны раз...
Там, наперадзе, ракеты ўжо ляцяць чародамі. Там, наперадзе, грымяць ужо гарматы. Не, не памерла зямля, не сканала гэтай ноччу. Гэта ўжо залпы пераможныя, і пераможныя ракеты палаюць і грымяць над зямлёй. Але і пры гэтым пераможным святле і пераможным громе гінуць, паміраюць людзі. І хлопчык паўзе ў той пераможны дзень не для таго, каб жыць, а для таго, каб памерці. У яго целе ўжо няма жыцця. Але цела ўсё ж рухаецца, і, паміраючы, прагне жыцця жывое. Да людзей, насустрач пераможным залпам, каб легчы не сярод трупаў, не на дарозе, а, як і наканавана чалавеку, як заведзена ў гэтым свеце, сярод людзей. Да жывых.
Паволі, але ўжо знікае цемрадзь. Неба яшчэ цьмянае, шкляное, як вочы ў дзеда, які застаўся ззаду. Але ўжо ўздымаецца сонца, рушыць ашклянелае неба, ахутвае нізкім світальным туманам шлях. Сонцу без патрэбы глядзець на мерцвякоў. Яно не хоча бачыць здрапежаную, апачвараную снарадамі, вайной зямлю. Сонцу патрэбна шчаслівая зямля, якая не ведае гора, слёз, трупаў. Няхай будуць дрэвы і кусты, але такія, што вышэй за туман. І дрэвы, як па струнцы, ухапіўшыся за сонечны промень, выцягваюцца, выпростваюцца перад сонцам. Яны, дрэвы, салдаты сонца, спрадвечныя яго радавыя, ім яно шле сваё світальнае мяккае святло, ім усміхаецца з неба. А ўсе астатнія, што таксама не могуць без сонца, няхай растуць да дрэваў, няхай вучацца нехапатліва чакаць світання, ранку. Тады сонца будзе зычыць і ім, не абміне іх пяшчотай і ласкай. На ўсіх хопіць.
IX
Вуліца плыла і пагойдвалася. Касавурыліся, як у зламанай ветрам вадзе, шчыкетнікі, цьмяныя хаткі, што ўлезлі ў зеляніну садоў. Асабліва нетрывалымі ў гэтай зялёнай і бэзавай вадзе здаваліся спарахнелыя, латка на латцы, хлявы. Яны беглі ад хат, як у бездань, у глыб агародаў, у бульбоўнік, у раскошу садоў. І з вуліцы немагчыма было вокам адразу і поўнасцю згледзець іх. Хлявы, здавалася, то рассыпаліся на часткі створкамі расхлябаных ветрам дзвярэй, латкамі стрэхаў, то якімсьці цудам аднаўляліся зноў, сцягваліся па бервяну, драначцы, прывязваліся, як да прычальных тумбаў, да каменна-шэрых «шпаковень», якія тырчалі побач з імі. І зноў распадаліся, рушыліся. Рушылася непарушнае, што стагоддзямі ўчэпіста трывала, стаяла на зямлі. А цяпер зямля нічога не хацела трымаць з таго, што было пастаўлена чалавекам. Зямля гарбацілася, успушвалася і імкнулася пазбавіцца, стрэсці з сябе і самога чалавека.