– Баба Зося, ты была заўсёды? Колькі табе гадоў, баба Зося?
Баба Зося сядзіць на крэсле каля белай, засланай белай сурвэткай, казённай, на два аддзяленні тумбачкі. У яе пакоі паўзмрок, акенца глядзіць на поўнач. Паўднёвы пакой аддалі ім: Лецечку, Козелу, Марусевічу.
– Заўсёды я была, Лецечка, заўсёды. Я старэй за зямлю ўжо, зажылася.
Лецечка прапускае гэтыя яе словы, не, не гэта ён хоча пачуць ад яе: ці была яна ў тым дні, калі ён апёкся воцатам? Ці не яго яна бабулька, а мо і маці? Ці не сын ён яе, той самы, якога ў бочку? А ён з бочкі вылез потым. Выбіў дно і выйшаў...
– Чаго гэта цябе на воцат пацягнула, Лецечка? П'яніца да бутэлькі цягнецца. Ой п'яніца будзеш, ой горкі...
Была, была... Дык чаго ж яна тоіцца ад яго, чаму не прызнаецца, што яна яго бабулька, а мо і маці.
Забыла яго. І цяпер не памятае, а мо і памятае, ды баіцца, што іх абаіх з дзетдома выганяць і яна не здолее пракарміць яго. Дык яму ж так мала трэба. І ёй ужо мала трэба. Пойдуць у вёску, купяць карову, карова іх пракорміць, пражывуць, не прападуць. Недарма ж на базары гаварылі, што жыццё цяпер іншае пайшло, лягчэйшае. Даюць сёння жыць усім. Ды і Захар'я ім не чужы, дапаможа, ён добры, добры... Аднак калі яна не адкрыецца яму – ён ёй не адкрыецца. Ён толькі вызнае, неўпрыкметку выпытае, што было з ім потым, потым...
– А што стала потым? – ахвотна ўцягваецца ў гаворку баба Зося. – Усім вядома, вайна...
– А далей, далей, бабуля? – Лецечка пільна ўглядаецца ў твар бабы Зосі, шукае падабенства з сабой. І не знаходзіць яго: яна старая, ён малады. Згадвае, што ведаў бабу Зосю раней, ведаў гэтыя ўсохлыя немітуслівыя рукі, чуў гэты добры ціхі голас, глядзеў у гэтыя добрыя блакітныя вочы.
– І далей, вядома, унучак, немец прыйшоў... І далей, унучак, вядома. Усе з тваёй бутэлечкі воцату каўтанулі. Хто болей, хто меней, каму колькі наканавана. Ты дык і ўсю бутэльку выпіў да дна. І я добра прылажылася. Чалавек мой загінуў, сыноў выправіла ваяваць... Бацька твой выправіўся на вайну... Хата згарэла... А дзяцей маіх меншых... – Баба Зося змаўкае, пазірае ў акно, глядзіць на Лецечку і ківае галавой. А галава ў яе белая-белая, сівая-сівая, вочы белыя, выплаканыя. Наўрад ці яна яго бачыць цяпер.
– Маці мая таксама згарэла? – палохаецца яе невідушчых вачэй, яе сівізны і цішыні Лецечка.
– Усе на вайне згарэлі, хто душой, хто целам, як каму наканавана. Усе мы пасля вайны пагарэльцы, Лецечка. Пасля вайны пайшлі па свеце, Лецечка, сіраты, дзетдомы, жабракі.
– А дзе я быў да шпіталя, да палацяў, баба Зося? Як я трапіў у тую хату на палаці? Ты што, кінула мяне?
– Што ты, Лецечка, чаўпеш абы-што, што ты на мяне напрасліну ўзводзіш? Як гэта я магла цябе кінуць? Прыбіўся да мяне ў вайну хлопчык адзін гадкоў васьмі, дык я яго даглядала, па старцах з ім хадзіла да апошніх яго дзён. Сама для сябе не стала б прасіць, а як пагляджу на яго, што яму яшчэ жыць трэба... А ты мне такое вярзеш, папракаеш мяне. Як мне ад цябе такое слухаць. Колька... – і баба Зося заплакала. – Я са шпіталя сюды прыйшла, каб за табой прыгледзець. Прыкіпела я сэрцам да цябе, ты мне ўжо – як свой. Былі ў мяне і сыны, унук тваіх гадкоў. Мо гэта ты і ёсць...
– Дык ты не ведала мяне раней, да шпіталя, бацьку і маці маю не ведала? – Лецечка спытаў бабу Зосю, ужо ведаючы адказ, разумеючы, што пытаць аб гэтым не варта, няхай бы заставалася падманлівая, але такая прывабная надзея не толькі яму, але і бабе Зосі: як бы яна не адна на гэтым свеце, як бы ў яе ёсць хтосьці родны, кроўны, ці то сын, ці то ўнук. Але штосьці і абуралася ў ім, патрабавала праўды, страшнай, горкай, ды праўды, якая яна ні ёсць. Праўды ён праг усё жыццё, сам гаварыў усім толькі праўду. Спачатку саромеўся: цяжка гаварыць праўду, калі яна датычыць не цябе. Але мужчыны не толькі не плачуць, але і не лгуць. А на тую часіну яму ўсё ж карцела і схлусіць, схітраваць не дзеля сябе, а дзеля бабы Зосі. Патрэбна бабе Зосі, каб ён быў яе сынам ці то ўнукам, няхай, яго не ўбудзе. Баба Зося сядзела перад ім маленькая, маўчала і маўклівасцю сваёй прасіла аб літасці. І ён не стаў чакаць яе адказу, толькі злосна ляпнуў дзвярыма. Ляпаннем гэтым выказаў нязгоду з хлуснёй, якая толькі закалыхвала, але нічога не паляпшала. Ён разумеў, што з гэтым нявыказаным, недагавораным жыць яму далей будзе больш цяжка. Трэба будзе працягваць хлусіць, памнажаць хлусню, жыць у хлусні. А навошта, каму гэта трэба? Навошта існуе хлусня, нават добрая? Яму ад яе няма дабра.