Mi estis ĉe mia onklino de apenaŭ kvin minutoj, kaj ŝi jam forpermesis min, timante ke la vizito ŝin lacigos. Ŝi prezentis al miaj lipoj sian malgajan, palan, senkoloran frunton, sur kiu en tia matena tempo ŝi ankoraŭ ne ordigis la falsan hararon, kaj en kiu ostoj elstaris kiel dornokrono58 aŭ bidoj de rozario, kaj ŝi diris:
— „Bone, kara nevo, iru, pretiĝu por la diservo; kaj se malsupre vi vidos Franciskan, diru al ŝi, ke ŝi ne tro longe ludu kun vi; ŝi baldaŭ venu supren okaze ke mi bezonos ion.”
Efektive Franciska, kiu servis ŝin de jaroj kaj tiam ne suspektis ke ŝi poste vice enserviĝos ĉe ni, malzorgis iom mian onklinon dum la monatoj de nia ĉeesto. En pli frua tempo de mia infanaĝo, antaŭ ol ni vizitadis Kombreon, kiam mia onklino Leona ankoraŭ travintris en Parizo ĉe sia patrino, mi Franciskan tiom malmulte konis, ke je novjaro, antaŭ ol ni eniris ĉe la praonklinon, al mi mia patrino enmanigis kvinfrankan moneron kaj diris:
— „Nepre ne eraru pri la persono. Vi donos, kiam vi aŭdos, ke mi diras: ‚bonan tagon, Franciska’ kaj samtempe mi tuŝetos vian brakon”.
Apenaŭ ni estis en la malhela antaŭĉambro de la praonklino, ni ekvidis tra la mallumo sub la cilindroj de blankega, rigida, malsolida kufo, kvazaŭ farita el sukerfadenoj, la pluropajn sulketojn de antaŭdanka rideto. Ĉi tie staris Franciska senmove en la kadro de la pordeto de la koridoro, simile al statuo de sanktulo en niĉo. Kiam la okuloj kutimiĝis al la preĝejeca mallumo, ili distingis sur ŝia vizaĝo sindonan amon al la homaro kaj teneran respekton al altaklasuloj, kiun en la plej bona parto de ŝia koro ardigis la espero de gratifiko. Panjo forte pinĉis mian brakon kaj laŭte diris: „bonan tagon, Franciska”. Obee al tiu signalo miaj fingroj disiĝis kaj mi faligis la moneron, kiu trafis en honteman sed etenditan manon. Sed de kiam ni vizitis Kombreon mi kun Franciska tre familiariĝis; ŝi nin dorlotis, ŝi nin egale konsideris kaj almenaŭ dum la unuaj jaroj pli ŝatis, ol mian onklinon, ĉar krom per la prestiĝo de familianeco (la nevideblan ligon, kiun inter anoj de unu familio ligas la cirkulo de sama sango ŝi same respektis, kiel antikva greka teatristo) ni plaĉis al ŝi per tio, ke ni ne estis ŝiaj kutimaj mastroj. Tial – kun kia ĝojo ŝi nin akceptis, kunbedaŭrante ke la vetero ne pli belas en la alvena tago mallonge antaŭ Pasko, kiam ofte malvarmege ventis, kaj panjo ŝin demandis pri la filino, la genevoj, ĉu la nepo estas bona knabo, al kio oni destinas lin, ĉu li similos al sia avino!
Kaj kiam ne estis ĉirkaŭuloj, panjo, sciante ke Franciska ankoraŭ malĝojis pro la morto de siaj gepatroj, okazinta antaŭ pluraj jaroj, kun ŝi takte interparolis pri ili, demandante pri ĉiaspecaj apartaĵoj el la konsisto de ilia vivo.
Ŝi divenis, ke Franciska ne amis sian bofilon, kaj ke li difektis la plezuron de ŝiaj vizitoj al la filino, kun kiu ŝi ne parolis same libere, kiam li ĉeestis. Tial, kiam Franciska pretiĝis por irado al ilia domo, kiu situis kelkajn kilometrojn for de Kombreo, panjo al ŝi diris kun rideto:
— „Ĉu ne Franciska? Se io Ĵulienon ekstere detenas, kaj vi restas sola kun Margerita dum la tuta tago, vi bedaŭros, sed vi ne plendos”.
Kaj Franciska ridis:
— „Vi scias ĉion, sinjorino, vi pli fortas ol la rentgenoj” (ŝi diris rentgenoj afektante malfacilon kaj ridetante, tiel mokante sin mem, malklerulon, kiu uzas tian sciencan vorton), „kiujn oni alportis por sinjorino Oktavino59, kaj kiuj vidas tion, kion homo havas en la koro.”
Ŝi foriris, hontanta ĉar iu zorgis pri ŝi, eble ankaŭ por eviti, ke oni vidu ŝin ploranta; panjo estis la unua homo, kiu provizis al ŝi la dolĉan senton, ke ŝiaj kamparanaj vivokazoj, feliĉoj kaj ĉagreniĝoj estis iel interesaj, al iu alia kaŭzis ĝojon aŭ malĝojon. Mia onklino dum nia restado forkonsentis parton de ŝia servado, sciante kiom mia patrino ŝatis la helpon de tia inteligenta kaj agema mastrumanto, kiu jam estis en la kuirejo je la kvina horo, pure vestita sub la brilaj, senmovaj cilindroj de sia porcelaneca kufo, kvazaŭ ŝi estis ironta al solena diservo; kiu ĉion bone faris, laboris kiel ĉevalo egale ĉu la sanstato estis bona aŭ malbona, sed silente, kvazaŭ ŝi ne laborus, sola el la mastrumantoj de mia onklino, kiu obee al la peto de mia patrino pri varma akvo aŭ senmiksa kafo ilin alportis vere varmegaj; ŝi estis iu el tiuj domservistoj, kiuj samtempe al fremdulo unuavide malplaĉas, eble ĉar lin iel konvinki pri sia valoro aŭ diversmaniere komplezi ili ne penas, konsciante ke ili ricevos de li neniun utilon, ke la mastroj pliŝate rezignus je lia gastigo, ol maldungus ilin; kaj inverse al kiuj la mastroj fidas, konante ilian realan kapablon, malestimante la supraĵan plaĉivolon, la servutan babiladon, kiu gaston favore impresas sed ofte fasadas antaŭ nekorektebla malkompetento.
Kiam Franciska, zorginte pri tio, ke miaj gepatroj havu ĉion necesan, alsupris unuafoje al mia onklino, dozonte ŝian pepsinon kaj demandonte, kion ŝi deziras por tagmanĝo, plej ofta okazo estis, ke ŝi devis jam opiniumi aŭ provizi klarigon pri grava evento:
— „Franciska, ĉu vi kredos? sinjorino Gupil pasis kun horkvarona malfruo irante al sia fratino; se ŝi ankoraŭ ial malfruiĝos sur la vojo, ne estus surprize, ke ŝi alvenus post la altoteno60.”
— „He, min tio ne mirigus” respondis Franciska.
— „Franciska, se vi alvenus kvin minutojn pli frue, vi vidus, kiel pasas sinjorino Imber kun asparagoj duoble dikaj kiel tiuj de onjo Kalo; sendube vi povos ekscii de ŝia mastrumanto, kie ŝi trovis ilin. Vi ĝuste ĉi-jare ofte kuiras asparagojn en multaj-multaj manieroj, niaj alvojaĝintoj certe ŝatus, se vi trovus same dikajn.”
— „Min ne mirigus, ke ilin ŝi ricevus de la pastra moŝto” respondis Franciska.
— „Ĉu vere tiel vi kredas, Franciska?” ŝultrumis mia onklino „de la pastra moŝto! Vi ja scias, ke li kreskigas nur aĉajn malgrandajn asparagetojn, kiuj ne kalkuliĝas. Mi klare vidis, ke ĉi tiuj dikas kiel brako. Bone, ne kiel via brako, kompreneble, sed kiel mia kompatinda brako, kiu ankoraŭ ĉi-jare plimaldikiĝis.”
— „Franciska, ĉu vi ne aŭdis tiun sonoradon? Ĝi al mi fendis la orelojn.”
— „Ne, sinjorino Oktavino.”
— „Aĥ, feliĉa knabino! Probable viaj oreloj tre solidas, vi tion danku al kara Dio. Estis Magdelona, ŝi venis por doktoro Pipero. Li tuj eliris kun ŝi kaj ili iris per la strato de la Birdo. Probable iu infano malsanas.”
— „Ha, plorinde!” vespiris Franciska, kiu, aŭdante pri malfeliĉo, trafinta eĉ en malproksima mondoparto nekonaton, senmanke kunsufere ĝemis.
— „Franciska, pro kiu do sonoris la funebra sonorilo de la preĝejo? Ha, je ĉielo! sendube pro sinjorino Rusoo. Mi stulta malmemoris, ke ŝi forpasis en la antaŭa nokto. Ho, estas tempo, ke Dio min revoku al si, mia kapo ne plu ordas depost kiam mia karmemora Oktavo mortis. Sed mi malŝparigas vian tempon, bona knabino.”
— „Tute ne, sinjorino Oktavino, mia tempo ne tiom karas; tiu, kiu ĝin faris, ĝin ne vendis. Mi nur aliros kaj vidos, ĉu la fajro plus viglas.”
Tiele kune taksis Franciska kaj mia onklino dum ĉi tiu matena kunveno la unuajn eventojn de la tago. Sed iafoje tiuj eventoj aspektis tiel misteraj kaj gravaj, ke mia onklino sentis sin nekapabla atendi la momenton de la suprenveno de Franciska, kaj tiam tra la domo kvar laŭtegaj sonoroj sonis.
— „Tamen, sinjorino Oktavino, ankoraŭ ne estas tempo por pepsino” diris Franciska „ĉu eble vi sentis svenemon?”
— „Ne, Franciska” diris mia onklino „nu, tamen jes, vi scias, ke de kelka tempo maloftas la momentoj, kiam mi bonfartas; iun tagon mi forpasos kiel sinjorino Rusoo, ne sciante kio al mi okazas; sed ne pro tio mi sonorigis. Ĉu vi kredos? mi ĵus vidis tute klare, kiel mi vin vidas, sinjorinon Gupil kun knabineto, kiun mi ne konas. Iru por kvardek centonoj da salo al la butiko de Kamuzo. Estus mirige, ke Teodoro ne scius, kiu ŝi estas.”
— „La filino de sinjoro Pupen tio kredeble estis” respondis Franciska, kiu prefere aliĝis al senkomplika klarigo ĉar ŝi jam dufoje en la antaŭtagmezo vizitis la butikon de Kamuzo.