— „Ankoraŭ ne estas la deksepa, sinjorino Oktavino, estas nur la deksesa kaj duono.”
— „Ĉu nur la deksesa kaj duono? Kaj mi tamen por eta radio da taglumo devis levi la malgrandajn kurtenojn. Je la deksesa kaj duono! Ok tagojn antaŭ Rogacio110! Ha, kara Franciska, Dio kredeble tre koleras al ni. Nu, kompreneble en la hodiaŭa mondo oni agas senpripense. Kiel diris mia karmemora Oktavo, oni tro ofte forgesas Dion kaj li venĝas tion.”
La vangoj de mia onklino ruĝiĝis, ĉar jen alvenis Eŭlalia. Bedaŭrinde apenaŭ ŝi estis enirigita, jam revenis Franciska kun rideto, per kiu ŝi volis agordi sin al la ĝojo, kiun ŝia tuja diro sen ia dubo kaŭzos al mia onklino, kaj tre klare silabigante por komprenigi, ke malgraŭ la uzo de nerekta parolo ŝi raportas, kiel faras ĉiu bona servisto, la vortojn mem, kiujn la vizitpetanto bonvole uzis, ŝi diris:
— „La pastran moŝton ĝojigos, plezurigos, se sinjorino Oktavino ne ripozas kaj lin akceptos. La pastra moŝto esperas, ke li ne ĝenos. La pastra moŝto atendas malsupre, mi sidigis al li en la salono.”
La vizitojn de la pastro-paroĥestro, verdire ne tiel volonte ricevis mia onklino, kiel supozis Franciska, kaj la ĝojega mieno per kiu la servistino laŭdeve flagornamis sian vizaĝon, kiam ŝi anoncis lian venon, ne plene akordis kun la sento de la malsanulino. La pastro – bonvola viro kun kiu mi ne sufiĉe ofte parolis, kion mi nun bedaŭras, ĉar li pri belartoj estis senscia sed pri etimologio klera – kutimiĝinte al gvidado de eminentaj vizitantoj tra la preĝejo – pri la paroĥo Kombreo li eĉ volis verki libron – tedis ŝin per siaj senfinaj kaj ankaŭ senvariaj klarigoj. Sed kiam lia vizito, kiel en tiu tago, okazis ĝuste samhore kun la vizito de Eŭlalia, ĝi al mia onklino baldaŭ rekte malagrablis. Ŝi pli volonte plene ĝuus la ĉeeston de Eŭlalia kaj ne akceptus ambaŭ samtempe. Sed ŝi ne aŭdacis malakcepti la pastron kaj nur signis al Eŭlalia, ke ŝi ne adiaŭu samtempe kun li, ke ŝi restu iom sole kun ŝi post lia foriro.
— „Pastra moŝto, ĉu vere? – mi aŭdis de homoj, ke pentristo starigis sian stablon en via preĝejo kaj kopias vitralon. Mi povas diri, ke tra la tuta vivo ĝis mia nuna aĝo, mi neniam aŭdis pri tia afero! Kion sensencan nunaj homoj do imagas? Ĉu tiu vitralo ne estas la plej malbela objekto en la preĝejo?”
— „Mi ne parolus tiel draste pri plej malbela objekto, ĉar en Sankta-Hilario apud vizitindaj partoj estas aliaj tre kadukaj – ve, ĉi tiu eta kirko mia estas la sola en la episkoplando, kiu ne ricevis riparojn. Je la ĉielo! jes, la pordego malpuras kaj antikvas, sed ĝi solene aspektas; eĉ iom valoraj estas la gobelenoj de Estera, por kiuj miaflanke mi ne pagus tri groŝojn, sed kiujn amatoroj estimas je rango tuj sekva al tiuj de Senso111. Mi cetere agnoskas, ke apud iom tro realismaj detaloj ili enhavas aliajn partojn, kiuj atestas pri bona laŭobserva redono. Sed pri tiuj vitraloj oni ne parolu antaŭ mi. Ĉu estas ia senco en tio, ke konserviĝas tiaj fenestroj, kiuj ne sufiĉe tralasas lumon kaj eĉ konfuzas la rigardon pro nenomeblaj koloraj rebriloj en preĝejo, kie pavimaj ŝtonoj malegale altas, kaj kies anstataŭigon oni rifuzas al mi pretekste ke ili estas tomboŝtonoj de la abatoj de Kombreo kaj de la sinjoroj De Germanto, eksaj grafoj De Brabanto kaj rektaj prauloj de la nuntempa duko De Germanto kaj ankaŭ de la dukino, ĉar ŝi estis fraŭlino De Germanto kaj edziniĝis al kuzo.” (Mia avino, kiu ne plu interesiĝis pri homoj kaj tial pli-malpli konfuzis nomojn, ĉiufoje aŭdante ke oni aludas al la dukino De Germanto pretendis, ke ŝi estas iagrade parencino de sinjorino De Vilparizi. Je tio ĉiuj laŭte ridis; ŝi pene defendis sin per iu iama geedziĝaviza karto: „ŝajnas al mi, ke en ĝi estis ia mencio de Germanto”. Kaj en tiu cirkonstanco mi partianiĝis kun la aliaj, kontraŭ ŝi, ne akceptante tion ke estus ia familia rilato inter unuflanke ŝia samlernejano kaj aliflanke praidino de Genoveva De Brabanto.) „Vidu ekzemple Rusenvilon, ĝi hodiaŭ estas vilaĝo de kultivistoj, kvankam iuepoke la urbo prosperis per komercado de feltaj ĉapoj kaj horloĝoj. (Pri la etimo de Rusenvilo mi ne certas, mi volonte kredus, ke la antaŭa nomo estis Ruvilo (latine Radulfi villa), kompareble kun Kastelruo (castrum Radulfi), sed tion mi klarigos al vi alian fojon.) Nu, la rusenvila preĝejo havas belegajn, plejparte modernajn vitralojn, kaj interalie tiun impresan ‚Akcepton de Luizo-Filipo en Kombreo’, kiu pli ĝustaloke estus en Kombreo mem, kaj kiu laŭdire estas same bela kiel la famaj vitraloj de Ŝartro. Mi eĉ aŭdis hieraŭ la opinion de la frato de doktoro Percepiedo, kiu estas ŝatanto de belartoj, ke ĝi estas pli bele farita.”
„Sed mi ĝuste demandis al tiu cetere tre ĝentila artisto, kiu laŭdire estas virtuoza pentristo, kian rimarkindecon li do trovas en tiu vitralo, kiu estas eĉ pli malhela, ol la aliaj.”
— „Certe se vi pri tio petus la episkopan moŝton” diris per mola voĉo mia onklino, kiu antaŭsentis ke ŝi baldaŭ laciĝos „li volonte instaligus al vi novan vitralon”.
— „Kredu tion se vi volas, sinjorino Oktavino” respondis la pastro „sed ĝuste la episkopa moŝto fifamigis tiun apartan vitralon per la pruvo, ke ĝi bildigas Gilberton la Malbonan, sinjoron de Germanto, rektalinian idon de Genoveva De Brabanto, kiu estis fraŭlino De Germanto, ricevanta de Sankta Hilario pardonon de siaj pekoj.”
— „Mi ne vidas, kie en la bildo estas Sankta Hilario.”
— „Jes-ja en angulo de la vitralo, ĉu vi ne rimarkis sinjorinon en flava robo? Nu, fakte tio estas Sankta Hilario, kiu ankaŭ provizis, kiel estas konate, en diversaj provincoj nomojn de vilaĝoj Saniliero, Sanheliero kaj eĉ en Ĵuraso Sanilio. Tiuj diversaj misformoj de Sanctus Hilarius cetere ne estas la plej kuriozaj misformoj de sanktulaj nomoj. Tiel ankaŭ estas, kara Eŭlalia, pri sanktulino vianoma Sancta Eulalia, ĉu vi scias kio al ŝi en Burgonjo okazis? Ŝi simple iĝis Sankta Eligio, Saneligio, vira sanktulo. Ĉu vi imagas, Eŭlalia, ke postmorte oni rigardus vin viro?”
— „La pastra moŝto havas bele ridigajn ŝercojn.”
— „La frato de Gilberto, Karlo la Balbuta112, estis pia sinjoro sed fruaĝe spertis la morton de sia patro, Pipino la Freneza, kiu forpasis pro sekvoj de mensa malsaniĝo, kaj li uzis la reĝan povon senmezure, kiel junulo, al kiu neniu instruis memregon; se iu homo en iu urbo laŭ unua impreso malkontentigis lin, li ekstermigis ĉiujn loĝantojn. Gilberto venĝe kontraŭ Karlo aranĝis forbruligon de la kombrea preĝejo, la tiama unua preĝejo, kiun Teodeberto, kun sia kortego forlasante sian ĉi-tiean kamparan domon en Tiberzio (Theodeberciacus) por militiro kontraŭ la burgundoj votis konstrui super la tombo de Sankta Hilario, se la beno de la sanktulo donos al li venkon. De tiu konstruaĵo restas nur la kripto, tra kiu Teodoro probable jam gvidis vin, ĉar Gilberto bruligis la supran parton. Poste li venkis la malbonsortan Karlon kun helpo de Vilhelmo la 1a113” (la pastro elparolis Vihelmo) „pro kio la lokon vizitas multe da angloj. Sed li ŝajne ne trovis simpation ĉe la kombreanoj, ĉi tiuj atakis lin post eliro el diservo kaj al li fortranĉis la kapon. Cetere Teodoro pruntedonas al vizitantoj libreton kun ĉiuj klarigoj.”
„Sed neprotesteble la plej kurioza afero pri ĉi tiu preĝejo estas la panoramo, kiu videblas de la turo; ĝi estas grandioza. Certe al vi, kiu korpe ne tre fortas, mi ne rekomendus la grimpadon de niaj naŭdeksep ŝtupoj – ĝuste meznombro de la fama kupolo en Milano. Ankaŭ personon kun bona sano tio lacigas, des pli ĉar oni devas iri kun forta kliniĝo, por ne albati la kapon al io, kaj oni ricevas en la ŝtuparejo sur la vestoj multajn araneaĵojn. Ĉiuokaze estus rekomendinde ke vi surmetu varmajn vestojn” li daŭrigis, pretervidante la indignon, kiun al mia onklino kaŭzis la supozo, ke ŝi povus iel surgrimpi la preĝejan turon „ĉar la vento tie supre blovas terure! Iuj homoj asertas, ke ili sentis tie mortan malavarmon. Kiel ajn, en dimanĉoj ĉiam venas iuj grupoj aŭ kluboj eĉ de malproksime, ĝuas la belecon de la panoramo kaj kontentigite reiras. Nu, mi vetas, ke en venonta dimanĉo se la vetero ne perturbiĝos, vi nepre renkontos tie homojn, ĉar okazas rogacio. Cetere estas vere, ke de la supro oni vidas ravan pejzaĝon kun malfermaĵoj al la ebenaĵo, kiuj estas simple admirindaj. Kiam la vetero helas, oni distingas ĉion ĝis Vernejo. Kaj precipe oni samtempe kontemplas aĵojn, kiujn oni aliatempe vidas nur aparte, kiel ekzemple la fluejon de Vivono kaj la akvofosaĵon ĉirkaŭ Sanasizo-apud-Kombreo, kiujn disigas vico de altaj arboj, aŭ ankaŭ la diversajn kanalojn de Ĵui-vicgrafo (Gaudiacus vice comitis kiel estas konate). Je ĉiu vizito en Ĵui-vicgrafo mi ja vidis parton de kanalo, kaj poste en alia strato alian parton, sed tiam la antaŭan mi ne plu vidis. Kiom ajn mi penis kunmeti la tuton en la menso, ĝi ne ŝajnis al mi tre impresa. De la turo de Sankta-Hilario estas tre malsame, tuta reto aperas, kiu trastrias la urbon. Oni tamen ne distingas akvon, prefere iajn fendojn, kiuj tiel regule disigas la urbon en kvartalojn, ke ĝi similas al ronda pano, kies pecoj ankoraŭ kunstaras, kvankam ili jam estas distranĉitaj. Ideale estus, se oni povus stari samtempe sur la preĝeja turo kaj en Ĵui-vicgrafo.”