— „Dank' al Dio! la sola embaraso estas la akuŝo de la kuirknabino. Mi, stulta, sonĝis, ke mia kompatinda Oktavo revivas, kaj ke li devigas min al ĉiutaga promeno.”
Ŝi direktis la manon al la rozario, kiu kuŝis sur noktotableto, sed dormo rekaptis ŝin kaj ne lasis tempon, por ke ŝi prenu ĝin. Ŝi reendormiĝis kun trankviligita animo, mi eliris per dampitaj paŝoj el la ĉambro, kaj nek ŝi nek iu alia eksciis iam, kion mi aŭdis.
Asertante ke la rutinon de mia onklino ne perturbis ŝanĝoj krom kelkaj tre maloftaj eventoj, kiel tiu akuŝo, mi pretermencias tiujn okazojn, kiuj ripetiĝis laŭ konstanta periodo, ĉiam same, en la unutonecon enkondukante nur ian duarangan unutonecon. En ĉiu sabato ekzemple, pro tio ke Franciska posttagmeze vizitos la bazaron en Rusenvilo-la-pino, la tagmanĝo por ĉiuj okazis unu horon pli frue ol en aliaj tagoj. Kaj mia onklino al tiu semajna escepto en sia rutino akomodiĝis tiagrade, ke ĉi tiun kromkutimon ŝi tenis egale kare kiel la aliaj. Ŝi tiom bone al tio alrutiniĝis laŭ la vorto de Franciska, ke se hazarde en iu sabato ŝi devus atendi ĝis la normala horo, ŝi pro tio sentus saman ĝenon, kiel se en alia tago ŝi devus fruigi sian tagmanĝon je la sabata horo. Tiu antaŭtempeco de tagmanĝo cetere donis al la sabato en la sento de ĉiuj domanoj apartan, indulgeman, iel agrablan tonon. Je la horo kiam kutime restis ankoraŭ unuhora vivotempo antaŭ la tagmanĝa komfortiĝo oni antaŭsciis, ke post kelkaj sekundoj jam aperos antaŭsezonaj endivioj, regala ovokirlaĵo, nemeritita bifsteko. La semajna reveno de tiu propraregula sabato estis iu el tiuj lokaj, internaj, kvazaŭ civitanaj okazoj, kiuj en kvieta vivo, en malgranda rondo estigas ian nacian spiriton kaj iĝas volonta temo de interparoloj, ŝercoj, eventuale troigaj rakontoj: ĝi estus disponebla kerna ideo por ciklo de legendoj se iu el ni havus inklinon al epope-verkado. Ekde mateno, ankoraŭ ne vestiĝinte por la tago, senkaŭze, por plezura elprovado de la forto de nia solidareco, ĉiu al aliaj diradis kun bonhumoro, elkoreco, patri-amo: „ni rapidu, hodiaŭ estas sabato!”, kaj dume mia onklino interkonsiliĝis kun Franciska, kaj konsiderinte, ke la posttagmezo pli longos ol en aliaj tagoj, opiniis: „vi preparu por ili bonan bovidaĵon, ĉu ne? ĉar hodiaŭ estas sabato”. Se je la deka horo kaj duono iu forgeseme elpoŝigis sian horloĝon kaj diris: „nu, ankoraŭ unu horo kaj duono ĝis la tagmanĝo”, ĉiu laŭdeve kaj laŭdece rediris: „kiel do vi malatentas! vi forgesas ke hodiaŭ estas sabato”; post horkvarono ni ankoraŭ ridis pro tio kaj promesis, ke oni amuzos mian onklinon per la pria rakonto. Ankaŭ la vizaĝo de la ĉielo ŝajnis alia. Post la manĝo la suno, rimarkante ke la tago estas sabata, vojis unu plian horon alte en la ĉielo, kaj se iu, ekpensante ke ni jam malfruas por promenado, diris: „ĉu nur la dua horo estas?” ĉar li vidis, ke preterflugas du batoj de la sonorilturo – kiuj pro la tagmanĝo aŭ la siesto ordinare trovis la vojojn ankoraŭ senhomaj, ankaŭ neniun laŭ la fluema kaj blanka rivero, kiun forlasis eĉ fiŝkaptistoj, kaj flugis sole en la vaka ĉielo, kie flosis nur malmulto da senfaraj nuboj – tiam ĉiuj ĥore respondis: „trompas vin, ke ni tagmanĝis unu horon pli frue ol kutime – ĉu vi ne scias ke hodiaŭ sabato estas?” Siajn plej grandajn amuziĝojn en la vivo Franciska ricevis de barbaroj – tiel ni kutime nomis homojn, kiuj ne sciis, ke sabato estas escepta tago – venintaj en la dekunua horo por ion priparoli kun mia patro, kaj ekvidintaj, ke ni jam manĝas. Ja amuzis ŝin, ke la vizitanto ne sciis pri nia pli frua tagmanĝa horo sabata, sed ankoraŭ pli amuzis ŝin – kaj ĉi tiu malgrandanima familia ŝovinismo estis al ŝi ege kara – ke mia patro siaflanke ne konsideris la senscion de la barbaro kaj al lia miro pri tio, ke ni jam sidis en la manĝoĉambro, sen plia klarigo respondis per: „nu, hodiaŭ estas sabato!”. Ĝis tiu punkto rakontinte la aferon Franciska larmis pro ridado, kaj por grandigi la ricevatan plezuron ŝi daŭrigis la dialogon, elpensis la respondon de la vizitanto, kiu el tiu „sabato” nenion povis konkludi. Al ni ŝiaj fikcioj ne malplaĉis, ili male sonis nesufiĉaj kaj ni instigis: „al mi ŝajnas, ke li ankaŭ diris ion alian; estis ia daŭrigo, kiam vi rakontis tion unuafoje”. Eĉ mia praonklino je tio paŭzis en sia trikado, levis la kapon kaj alrigardis super siaj nazpinĉaj okulvitroj.
Alia aparteco de la sabatoj estis, ke en majo ni tiutage eliris post la vespermanĝo kaj vizitis la diservojn de la monato de Maria116.
Ĉar ni tie iafoje renkontis sinjoron Vintejo, kiu tre malaprobis la „bedaŭrinde senzorgan sinprezenton de junuloj, tipan de la nuna epoko”, mia patrino unue zorgis, ke mi estu neriproĉinde vestita, kaj ni poste ekiris ale al la preĝejo. Mi memoras ke la monato de Maria estis la cirkonstanco, en kiu naskiĝis mia inklino al kratagoj. Ili en la tiel sankta, sed libere alirebla preĝejo kuŝis sur la altaro mem, nedisigeble de la kultaj misteroj en kiuj ili partoprenis, sed ankaŭ etendis inter torĉoj kaj sanktaj vazoj siajn branĉarojn kune interligitajn en festa ornamo, kaj ili ĝin plie beligis per siaj festonaj foliaroj sur kiuj abunde dissemiĝis, kiel sur la longa basko de robo de edziniĝanto, brilege blankaj grupoj de florbutonetoj. Sed mi sentis, kvankam mi ne kuraĝis ilin rekte alrigardi, ke tiuj pompaj ornamoj estas vivaj, kaj ke naturo mem, desegnante la breĉozan formon de la folioj, almetante la prestiĝan beligon de tiuj blankaj florbutonoj, provizis indan dekoron al okazo, kiu estis kaj popola festo kaj mistika soleno. Pli alte jen kaj jen malfermiĝis iliaj petalaroj, kun tiel facilanima gracio senzorge detenantaj, kvazaŭ lastan kaj gazan vualon, la filandre subtilan stamenaron, kiu tute nebuligis ilian formon, ke en mia memo provante sekvi, mimiki la geston de ilia elfloriĝo, mi sentis ĝin kiel senpripensan, rapidan kapmovon kun koketa okulumo kaj malvastigitaj pupiloj de blankhaŭta, vigla kaj senzorga junulino. Kun sia filino sinjoro Vintejo eksidis sur la najbaraj sidiloj. Li estis el respektinda familio. Li instruis pianadon al la fratinoj de mia avino, kaj post la morto de sia edzino kaj ricevo de iu heredaĵo li ekloĝis apud Kombreo, kaj ofte gastis ĉe ni por vespermanĝoj. Pro sia troa prudeco li tamen ĉesigis la vizitojn al ni, ĉar li ne volis renkontiĝi kun Svan, kiu kulpis laŭ li „malkonvenan edziĝon konforman al la nuntempa moro”. Mia patrino eksciinte, ke li verkadis muzikon, bonkore diris, ke kiam ŝi venontfoje vizitos lin, ŝi volonte aŭdos iun el liaj muzikaĵoj. Sinjoro Vintejo pro tio tre ĝojis, sed liaj ĝentileco kaj afableco ekscesis ĝis tia skrupulemo, ke ĉiam konsiderante la senton de aliuloj, li timis, ke al ili estos tede aŭ ŝajnos siname, se ian propran deziron li plenumos aŭ eĉ nur divenigos. En iu tago miaj gepatroj vizitis lin, mi akompanis ilin, sed ili permesis, ke mi restu ekstere kaj pro tio, ke la domo de sinjoro Vintejo, laŭnome Monĵuveno, staris ĉe la piedo de vepra elstaraĵo, en kies denson mi kaŝiĝis, mi hazarde havis rektan alrigardon al fenestro de la salono en la tria etaĝo, je duonmetra distanco. Kiam servisto envenis kaj anoncis la viziton de miaj gepatroj, mi vidis, kiel sinjoro Vintejo haste elmetis sur la pianon notfoliojn. Sed tuj post la enveno de miaj gepatroj li deprenis ilin kaj formetis en angulon. Probable li subite malvolis supozigi, ke la vizito lin plezurigas nur pro la okazo de prezentado de iu sia muzika verko. Kaj ĉiufoje kiam mia patrino insiste revenis al la temo, li ripetadis: „vere, mi ne scias, kiu metis tiujn foliojn sur la pianon, ili ne estas en la ĝusta loko”, kaj li turnis la interparolon al aliaj koncernoj, ĝuste ĉar ili estis koncernoj, kiuj lin malpli interesis. Pasian senton li havis nur al sia filino, kaj ĉi tiu – laŭaspekte knabeca – estis tiel fortika, ke homoj malfacile detenis rideton, vidante la dorlotojn de la patro, kiu por ŝi ĉiam tenis ĉemane pretajn ŝalojn por ilin al ŝi surdorsigi. Mia avino ofte rimarkigis la mildan, delikatan, preskaŭ timeman karakteron, kiu ofte vidiĝis en la okuloj de tiu abrupta infano, kies vizaĝon prisemis efelidoj. Kiam ŝi eldiris parolon, ŝi atentis ĝian eĥon en la animo de alparolatoj, ŝi maltrankvilis pro la eblaj miskomprenoj, kaj oni vidis, kiel tralumas, kiel diafane, siluete aperas sub la vireska figuro de bravulo la pli delikata vizaĝo de plorema junulino.