En la momento, kiam ni estis el la preĝejo forirontaj, mi genufleksis antaŭ la altaro kaj restariĝante subite flaris dolĉamaran, migdalan odoron, kiu eliĝis el la kratagoj, kaj samtempe frapis miajn okulojn, ke dise sur la floroj estas malgrandaj, pli blondaj lokoj, pro kiuj mi tiam fantaziis, ke ĝuste de tiuj blondaĵoj sekrete eliĝas la odoro, kiel sub la brunigitaj lokoj de kuirita migdalpasto troviĝas ĝia gusto, kaj kiel sub la efelidoj estus la gusto de la vangoj de fraŭlino Vintejo. Malgraŭ la silenta senmoveco de la kratagaj branĉoj, tiu pulsanta ardo impresis kiel murmurete intensa vivo, kiu la altaron vibrigis kiel kampoheĝon vizitatan de vivaj antenoj, pri kiuj pensigis la aspekto de preskaŭ rufaj stamenoj, kiuj konservis la viglan printempecon, la iritopovon de insektoj tiutage turniĝintaj en florojn.
Elirinte el la preĝejo ni dum kelkaj minutoj interparolis antaŭ la pordego kun sinjoro Vintejo. Li policis inter knabetoj kverelantaj sur la placeto, protektis pli junajn, admonis pli aĝajn. Se lia filino diris per sia peza voĉo, kiel agrable al ŝi estis renkontiĝo kun ni, tuj ŝajnis, ke en ŝi pli intuema fratino ruĝiĝis pro tiu diro de senpripensa, naiva knabo, kiu povus kompreniĝi kiel peto por invito ĉe ni. Ŝia patro ŝin supervestis per palto, kaj ili engrimpis en malgrandan kabrioleton, kiun ŝi mem kondukis, kune ekvojonte al Monĵuveno. Niaflanke, ĉar la sekva tago estis dimanĉo kaj ni malfrue ellitiĝos por la ĉefa diservo, kondiĉe ke estis sufiĉe varme kaj ke la luno heligis la atmosferon, ni rehejmiĝis ne per la plej rekta vojo, sed sub la gvido de mia pionir-humora patro ekiris preter la kalvario por pli longa promeno, kiun mia patrino pro manko de geografia sento kaj ĝenerale malbona orientiĝo rigardis kiel bravaĵon de strategia spirito. Ĉi promenon ni daŭrigis iafoje ĝis la fervoja ponto, kies ŝtonaj arkaĵoj komenciĝis post la stacidomo kaj al mi signis ekzilon kaj mizeron ekster la civilizita mondo, ĉar ĉiujare, kiam ni alveturis de Parizo, la konduktoro rekomendis, ke ni singardu pri la proksimiĝo de Kombreo, ne preteratentu la stacion, estu antaŭpreparitaj, ĉar la halto daŭris du minutojn kaj poste la vagonaro ekiris sur la pontego al nekristanaj landoj, kiuj en mia mondrigardo komenciĝis tuj trans la limo de Kombreo. Ni revenis hejmen tra la avenuo de la Stacidomo, laŭ kiu viciĝis la plej belaj vilaoj de la urbo. En ĉiu ĝardeno lunhelo – same artisme kiel Huberto Rober – vidigis fenditajn ŝtupojn el blanka marmoro, ŝprucajn fontanojn, duonmalfermitajn krado-pordojn. Ĝia lumo detruis la telegrafejon. De ĝi postrestis nur duonalte rompita kolono, sed ĉi tiu konservis la belecon de ĉiama ruino. Mi ŝanceliĝis, pro dormemo duonfaladis, la ĉiea bonodoro de tilioj estis al mi kvazaŭ rekompenco por tre granda laciĝo, kaj ĝi tamen ne valoris la penon. Je longaj interspacoj, de krada pordo al krada pordo sinsekve sonis la bojado de hundoj vekitaj de nia soleca pasado, kaj ankoraŭ nuntempe mi aŭdas iafoje similajn bojojn en vespero kaj ŝajne inter ilin rifuĝis la avenuo de la Stacidomo – ekde la tempo kiam sur ĝia loko oni aranĝis la publikan ĝardenon de Kombreo – ĉar kie ajn mi estas kaj ili tiel sonas kaj responde sonas, mi revidas la lokon kaj ĝian trotuaron, brilan sub lunhelo.
Subite mia patro signis halton kaj al mia patrino demandis: „kie ni estas?” Laca pro la irado sed admira al li, ŝi kun kora sindono konfesis, ke ŝi tute ne scias. Li tiris la ŝultrojn kaj ridis. Kaj tiam, kvazaŭ li elprenus ĝin el poŝo de sia jako samtempe kun la ŝlosilo, li montris la malantaŭan pordeton de nia ĝardeno, kiu – veninte kune kun la angulo de la strato Sankta-Spirito renkonte al ni ĉe la ekstremo de la fremda trairita vojo – antaŭ ni staris. Mia patrino admiris: „vi tiom lertas!” Ekde tiam paŝi mi ne plu devis, la grundo sub mi paŝiĝis tra la ĝardeno, en kiu delonge miaj gestoj malbezonis la akampanon de konscia atento; rutino min jam prenis kuŝe sur siajn brakojn kaj portis, kiel bebon, ĝis en la liton.
La sabata tago por mia onklino komenciĝis unu horon pli frue, malhavigis la helpon de Franciska kaj pasis pli malrapide, ol aliaj, tamen ekde la komenciĝo de la semajno ŝi atendis ĝian revenon senpacience, ĉar ĝi provizis la plej grandan novaĵon kaj distraĵon, kiun ŝia malfortiĝinta, mania korpo ankoraŭ povis elporti. Malgraŭ tio ŝi probable kelkafoje aspiris al ia pli forta ŝanĝo, ŝi spertis tiujn malordinarajn horojn, en kiuj oni avidas al io alia, ol la ekzistanta mondo, en kiuj homoj, kiuj pro manko de vigleco aŭ de imagemo la impulson por renovigo en si mem ne trovas, atendas de la venonta minuto, de la baldaŭ sonorigonta leterportisto ian novaĵon, eĉ se tiu novaĵo estos malbonaĵo, emocio, doloro; en kiuj sentopovo, kiun feliĉo silentigis kiel neutilan harpon, deziras soni sub ies mano, eĉ sub ies malmilda mano, eĉ sub risko de rompiĝo; en kiuj volforto, kiu tre malfacile gajnis al si senbaran regadon de siaj deziroj, de siaj penoj, volas ĵeti la gvidrimenon al ekstera mano de iaj neflekseblaj, eĉ dolorigaj eventoj. Sendube la viglecon de mia onklino eĉ malgrandaj streĉoj elĉerpis, kaj dum la ripozado ĝi amasiĝis pogute, tiel ke nur post longa tempo la tino pleniĝis, kaj monatoj necesis por ke ŝi sentu tiun iometan troplenecon, kiun aliaj homoj eluzas en agado, sed kiun ŝi sciis nek por kio nek kiel uzi. Estas certe, ke tiutempe – same kiel la deziro por beŝamel-saŭcaj terpomoj post ioma tempo fine naskiĝis el la plezuro mem, kiun al ŝi havigis la ĉiutaga ripetiĝo de terpomkaĉo, kiu antaŭe ne sentiĝis teda – el la viciĝo de tiuj unutonaj tagoj, kvankam iliestis al ŝi karaj, ŝi fine ricevis aspiron al ia hejma katastrofo, kiu ne ampleksus pli ol momenton, sed kiu almenaŭ unufoje trudus al ŝi iun el tiuj ŝanĝoj, kies sanigan efikon ŝi mem agnoskis sed kiujn ŝi mem ne sukcesis decidi. Ŝi nin vere amis, ŝi ĝue priplorus nian morton – probable la imago, se ĝi nur okazis en momento kiam ŝi sentis sin komforta, ne ŝvitema, ke la domon estus detruanta brulego, en kiu ni ĉiuj jam pereus, kaj pro kiu baldaŭ ne starus eĉ unu ŝtono de la muroj, sed el kiu ŝi sen hasto, kun plena necesa tempo saviĝus, kondiĉe nur ke ŝi tuj ellitiĝu, jam ofte prezentiĝis al ŝia animo kiel perspektivo duoble plaĉa, duarange ĉar ĝi sentigus al ŝia koro per granda bedaŭro ŝian tutan inklinon al ni kaj igus ŝin mirigaĵo por la tuta vilaĝo dum ŝi kuraĝe kaj afliktite, kiel ankoraŭ staranta mortofrapito, prifunebrus nin, kaj unuarange ĉar ĝi devigus ŝin ĝustatempe, senprokraste, sen ia incita preteksto por hezito, foriri por somerumado al ŝia bela farmejo en Mirugreno, kie estis akvofalo. Tiaspeca evento, pri kies ŝancoj ŝi certe pensadis, dum ŝi sole absorbiĝis en iu el siaj tre multaj surtablaj ludoj, neniam aperis (kaj ĝi cetere ŝin jam afliktus ekde la komenco, je la unua eta neatendita okazo, je la unua el tiuj paroloj anoncantaj missorton, kies tonon oni poste neniam forgesas, je la unua efektiviĝo de reala morto, kiu tre alias ol la teoria ideo de morto) kaj tial, por spici tempaltempe sian vivon, ŝi plivolonte en ĝin enŝovis fantaziajn peripetiojn, kiujn ŝi poste pasie observis. Ŝi subite trovis ĝuon en la supozo, ke Franciska priŝtelas ŝin, ke ŝi devas ruze pri tio certiĝi, ŝin kapti ĉe la freŝa faro; dum ŝi sole ludis kartojn kaj tiam surprenis kaj sian kaj la kontraŭan rolon, ŝi antaŭ si mem eldiris la mallertajn senkulpiĝojn de Franciska, kaj al ili tiom arde kaj indigne respondis, ke iu el ni, enirante ŝian ĉambron, tiam vidis ŝin ŝvita, brilokula, kun mislokaj falsaj haroj tra kiuj vidiĝis ŝia kalva frunto. Franciska eble aŭdis en iuj okazoj el la apuda ĉambro fortajn sarkasmojn, kiuj koncernis ŝin, kaj kies fantaziado ne sufiĉe trankviligus mian onklinon, se ili restus strikte nemateriaj, kaj kiujn ŝi do proksimigis al realeco, ilin duonvoĉe murmurante. Iafoje mia onklino ne kontentiĝis per tiu teatraĵo en lito, siajn verkojn ŝi volis ankaŭ surscenigi. Ŝi do en iu dimanĉo mistere fermigis ĉiujn pordojn kaj al Eŭlalia konfidis siajn dubojn pri la honesteco de Franciska, sian decidon por maldungo, kaj en alia okazo, al Franciska malsekretigis siajn suspektojn pri perfido de Eŭlalia, kiun ŝi pro tio baldaŭ ne plu akceptos; kelkajn tagojn poste al ŝi ne plu plaĉis la antaŭa konfidato kaj ŝi denove repaciĝis kun la perfidulo; kaj ambaŭ en posta prezento de la dramo ankoraŭ interŝanĝos la rolojn. Sed la suspektoj al Eŭlalia rapide ardiĝis kaj rapide malardiĝis pro manko de brulaĵo, ĉar Eŭlalia ne estis domano. Inverse estis pri la suspektoj al Franciska, kiu konstante, senteble vivis en la domo kaj trairadis ĝin, kvankam mia onklino, timante malvarmumon se ŝi ellitiĝus, ne kuraĝis malsupreniri al la kuirejo por kontroli, ĉu ŝiaj suspektoj ricevos konfirmon. Iom post iom ŝia menso tute sin donis al la sola okupo divenadi en ĉiu momento, kion Franciska estas faranta, kionsekretiganta. Ŝi rimarkis la plej pasemajn vizaĝesprimojn de la servistino, ĉiun eblan kontraŭdiron en ŝiaj paroloj, ĉiun emocion, kiun ŝi eble provis ne vidigi. Kaj ŝi sciigis, ke ŝi travidis ŝin, per parolo pro kiu Franciska paliĝis, kaj de kiu mia onklino, ĝin enpuŝante kiel pikilon en ŝian koron, ricevis ian kruelan amuziĝon. Kaj en la sekva dimanĉo rivela diro de Eŭlalia – simile al tiuj malkovroj, kiuj subite malfermas al naskiĝanta kaj ĝis tiam enŝlimiĝinta scienco novan perspektivon – al mia onklino pruvis, ke ŝiaj supozoj tre subtaksis la realon.