— „Sed Franciska certe scias tion, post ke vi donacis al ŝi veturilon.”
— „... ke mi donacis al ŝi veturilon – ĉu?” mire ekkriis mia onklino.
— „Ha, mi ne scias, tiel mi pensis, mi vidis, kiel ŝi preterpasas en kaleŝo, altnaze, survoje al la bazaro en Rusenvilo. Mi pensis, nu, sinjorino Oktavino donacis al ŝi.”
Iom post iom Franciska kaj mia onklino surprenis rolojn de ĉasanto kaj ĉasato, kaj laŭvice provadis superruzi unu la alian. Mia patrino timis, ke Franciska ekmalamos mian onklinon pro la abruptaj ofendoj, kiujn la mastrino sen deteniĝo faradis al ŝi. Franciska siaflanke observadis ĉiam pli atente ĉiun parolon, ĉiun geston de mia onklino. Se ŝi havis peton, ŝi pripensadis la ĝustan manieron, kiel ŝi eldiru ĝin. Ĝin eldirinte ŝi kaŝe observadis mian onklinon, provante diveni laŭ ŝia mieno, kiel ŝi opiniis, kaj kion decidos. Tiaj estis la cirkonstancoj, ke – dum ke iu artisto studanta kronikojn de la 17a jarcento kaj volanta proksimiĝi al reĝo Luizo la 14a117 al si iluzias, ke li tion atingas inventante genealogian arbon, kiu igas lin ido de tiama nobela familio, aŭ korespondante kun nuntempa regnestro en Eŭropo, kaj tiel ĝuste deturniĝas de tio, kion li malprave serĉas en senvarie konservitaj kaj sekve senvivaj formoj – maljuna provinca sinjorino, kiu obeis kun sincero neforpeleblajn maniojn kaj la malicon en ŝi naskitan de senfareco, neniam pripensinte la vivmanieron de la granda reĝo, en tre simila maniero donis al siaj plej banalaj ĉiutagaj okupoj, al sia ellitiĝo, al sia tagmanĝo, al sia ripozo pro ilia despota aparteco iomon da tiu intereso, kiun Luizo De Sansimon agnoskis al la tielnomata meĥaniko de la palaca vivo en Versajo118; kaj ŝi ankaŭ povis kredi, ke ŝiajn silentojn, ŝiajn mienajn ŝajnojn de bonhumoro aŭ de fiereco Franciska komentis tiel arde kaj time, kiel korteganoj aŭ altaj princoj komentis la silentojn, bonhumorojn aŭ fierecojn de la reĝo, post ol ili, en ia angulo de ĝarden-aleo en Versajo, al li donis petleteron.
En iu dimanĉo, en kiu mian onklinon ricevis samtempan viziton de la pastro kaj de Eŭlalia, kaj poste ripozis, ĉiuj hejmanoj supreniris por deziri al ŝi bonan nokton, kaj panjo esprimis sian kompaton pro la malbona sorto, kiu tiom ofte venigis al ŝi vizitantojn en sama horo:
— „Mi vidis ĉi-posttagmeze, ke la aferoj okazis en malbona ordo, Leona” ŝi milde diris „vi akceptis ĉiujn vizitantojn samtempe...”
Tion mia praonklino interrompis per „ju pli multe, des pli bone!”, ĉar de kiam ŝia filino malsanis, ŝi sin devigis al instiga, optimisma konsidero de ĉiuj aferoj. Sed mia patro ekparolis:
— „Estas oportune, ke la tuta familio kunestas, mi volas ion raporti, kion mi dank' al tio ne ripetos al ĉiu el vi aparte. Mi timas, ke okazis ia malpaciĝo kun Legranden, li apenaŭ salutis min ĉi-matene...”
Mi ne restis por aŭdi la pluan rakonton de mia patro, ĉar mi ĝuste kunestis kun li, kiam post la diservo ni renkontis sinjoron Legranden – prefere mi ŝtuparis malsupren al la kuirejo kaj sciiĝis pri la konsisto de la vespermanĝo, kiu al mi estis ĉiutaga interesaĵo, kiel novaĵoj legataj en gazeto, kaj min simile al la programo de festotago antaŭgajigis. Tiel okazis, ke sinjoro Legranden, elirinte el la preĝejo preterpasis nin, kunirante kun sinjorino posedanta urboproksiman kastelon, kiun ni konis nur laŭvizaĝe, kaj ke mia patro sekve lin salutis amike sed sindetene, sen halto aŭ alparolo; sinjoro Legranden apenaŭ respondis, mienis mire, kvazaŭ li nin ne rekonus, kun tiu rigarda distanciĝo propra al homoj, kiuj ne volas sinteni afable, kaj kiuj el la subite forŝovita fundo de siaj okuloj aliajn homojn ekvidas kvazaŭ el malproksimega ekstremo de vojo, el tiom longa distanco, ke ili salute nur balancetas la kapon malvaste, proporcie al la pupa grandeco de aliuloj.
La sinjorino, kiun akompanis sinjoro Legranden, tamen estis virta kaj bonfama persono: neniel estis kredeble, ke inter ili estiĝis ia intima rilato, pro kiu li sentus embarason, kaj mia patro pripensis, ĉu li eble iamaniere ofendis Legranden-on. „Mi tre bedaŭrus, ke li estus ial kolera” li diris „inter ĉiuj ĉi paradvestaj homoj li aspektas kun sia rekta jako, kun sia mola kravato tiel senartifika, tiel simplamora, preskaŭ naiva, ke ĝuste tio igas lin simpatia.” Sed la familia asembleo unuanime opiniis, ke mia patro ion miskomprenis, aŭ ke Legranden en la momento de renkonto pro iu penso estis absorbita. Cetere la timo de mia patro disbloviĝis jam en la sekva vespero. Revenante de vasta promeno, ni ekvidis apud la Malnova Ponto Legranden-on, kiu pro la feriaj tagoj tiam restis plurajn tagojn en Kombreo. Li venis al ni kun etendita mano por manpremo:
— „Ĉu vi jam aŭdis, sinjoro legemulo” li diris al mi „jenan verson de Polo Deĵardeno119?”
„Jam nigras la arbaroj, plu bluas la ĉielo.”
„Ĉu ĉi tio ne ĝustavorte spegulas la tonon de la nuna momento de la tago? Eble vi ankoraŭ ne legis verkojn de Polo Deĵardeno. Legu, knabo. Laŭdire li nun iĝas iaspeca predikanto, sed longatempe li estis heltona akvarelisto...”
„Jam nigras la arbaroj, plu bluas la ĉielo.”
„La ĉielo al vi ĉiam estu blua, juna amiko, kaj eĉ en la vivaĝo por mi proksimiĝanta, kiam jam nigras la arbaroj, kiam nokto frue komenciĝas, vi trovos, kiel mi, konsolon rigardante al la direkto de la ĉielo.” Li elpoŝigis cigaredon, longe restis okulanta al la horizonto. „Adiaŭ kamaradoj” li subite parolis – kaj foriris.
En la horo, kiam mi iris por esploro pri la menuo, la farado de la vespermanĝo jam estis komencita; Franciska komandis al naturaj energioj, servutigis ilin, kiel en iuj mirrakontoj, en kiuj gigantoj dungiĝas por kuirista ofico; ŝi stangis inter la karbobulojn, ŝi al vaporo taskis stufadon de terpomoj, kaj al la fajro finkuiradon de manĝeblaj artaj verkoj antaŭe preparitaj en iuj el la ceramikaj vazoj, kiuj rangis de tinoj, kaldronegoj, kaldronoj kaj fiŝkuiriloj ĝis fornovazoj por ĉasaĵoj, tortomuldiloj kaj krempotetoj kaj krome tuta garnituro de ĉiadimensiaj kaseroloj. Mi haltis apud la tablo, kie la kuirknabino ĵus senŝeligis pizojn, en kontemplo de la vicaj kaj elnombritaj semoj similaj al verdaj globetoj de ia ludo; sed min plej ravis la ultramare kaj roze ombrumataj asparagoj, kies fajne malve kaj lazure punktitaj spikoj paliĝis nesenteble ĝis la piedo, ĉe kiu restis tamen ankoraŭ iom da tera malpuro, tra delikataj transmondaj irizaĵoj. Al mi ŝajnis, ke tiuj ĉielaj nuancoj malkaŝis la ĉeeston de mirindaj feoj, kiuj lude aliformiĝis en legomojn, kaj kiuj tra la masko de solida kaj manĝebla karno vidigis tra ĉi koloroj de komenciĝa aŭroro, de diafana ĉielarko, tra tiu bluiĝo de finiĝanta vespero, sian raran esencon, kiun mi ankoraŭ rekonis dum la tuta nokto, kiu sekvis la vespermanĝon, per tio ke, aranĝante krudan kaj poezian farson en la spirito de ŝekspira fe-komedio, ili transformis mian noktovazon en parfumujon.