La kompatinda ‚Karitato de Ĝoto’ – se mi uzu la alnomon elpensitan de Svan – ricevinte de Franciska la takson de senplumigo, tenis ilin en apuda korbo; ŝi havis doloran mienon, kvazaŭ ŝi elsentus ĉiujn malfeliĉojn de la mondo; la malpezaj lazuraj kronoj, kiuj ringis la asparagojn super iliaj rozkoloraj tunikoj, estis delikate konturitaj, stelon post stelo, kiel en la padovaj freskoj aspektas la floroj rubande ĉirkaŭantaj la frunton aŭ enpikitaj en la korbo de la koncerna virtofiguro. Dume Franciska turnadis sur la rostostango iun el la kokidoj, kiujn sole ŝi sciis kuiri tiel arte, ke ili disflugigis tra Kombreo la bonodoron de ŝia talento, kaj ke ilia ofta suresto sur nia tablo kaŭzis en mia propra kompreno de ŝia karaktero superregon de dolĉeco, ĉar la gusto de tiu viando, kiun ŝi tiom lerte igis suka kaj mola, estis en mia imago ĝuste la propra odoro de iu ŝia virto.
Sed la tago, en kiu mia patro konsultis la familian asembleon pri la renkonto kun Legranden kaj mi dume malsupreniris al la kuirejo, ankaŭ estis iu el la tagoj, kiam la Karitato de Ĝoto pro sia antaŭnelonga akuŝo tre malsanis kaj ne povis labori. Franciska, malhavante ŝian helpon, malfruis. Kiam mi atingis la teretaĝon, ŝi staris en la kromĉambro de la kuirejo apud la birdokorto, kaj estis mortiganta kokidon, kies senespera kaj tre natura rezisto al ŝi kaŭzis fortan koleron, dum ŝi provadis entranĉi ĝian kolon sub la orelo kaj kriadis: „fia besto! fia besto!” – kio ĉi kompreneble malpli klare evidentigis la pian mildecon kaj afablecon de la servistino, ol ĝin kredindigus en la sekvataga manĝo ĝia ornate orumita haŭto kaj ĝia altekosta, el pokalo gutanta suko. Kiam ĝi fine estis mortinta, Franciska kolektis la elfluantan sangon sen ke tio kvietigis ŝian koleron; ankoraŭ unufoje ŝi incitiĝis kaj kun lasta rigardo al la kadavro de la malamiko elsputis: „fia besto!”. Mi resupreniris kun timtremo; mi deziris, ke Franciskan oni tuj elpelu. Sed de kiu mi ricevus same varmajn buletojn, same bonodoran kafon, kaj nelaste... samajn kokidaĵojn? Verdire ĉi tiun hontindan kompromison ĉiuj aliaj hejmanoj faris antaŭ ol mi. Onklino Leona interalie bone sciis, dum mi tion ankoraŭ ne suspektis, ke Franciska, kiu unuflanke por sia filino aŭ por siaj nevoj senproteste oferus sian vivon, aliflanke kontraŭ aliaj vivuloj estis mirige senkompata. Mia onklino malgraŭe konservis ŝin en la ofico, ĉar ŝi sciis pri ŝia krueleco, sed alte taksis ŝian servon. Mi poiome rimarkis, ke la mildeco, la modereco, la virtoj de Franciska estis ŝajno antaŭ postkulisaj dramoj, same kiel historia esploro rivelas, ke la regado de gereĝoj, kiujn oni vidas kun preĝogeste kunmetitaj manplatoj en religiaj vitraloj, enhavas sangoverŝajn okazojn. Mi ekkonsciis, ke krom al proksimuloj, ŝi kompaton sentis al homoj pro iliaj malfeliĉoj des pli, ju pli malproksimaj ili estis. Ŝia abunda larmado pro afliktoj de nekonatoj baldaŭ ĉesis, se ŝi povis havigi al si iom precizan bildon de la koncernuloj. En iu el la postakuŝaj noktoj la kuirknabino suferis terurajn ventrodolorojn; mia patrino aŭdis ŝiajn ĝemojn, ellitiĝis, vekis Franciskan, sed ĉi tiu sen ia kunsento diris, ke la knabino krias nur por ŝajnigo kaj aktori mastrinon. La kuracisto, antaŭvidinte la eblecon de tia krizo, estis enmetinta en iu medicina libro de nia libraro legosignon ĉe la paĝo, kiu priskribas tiun staton, kaj rekomendis, ke ni ellegu la konsilojn pri tuja flegado. Mia patrino sendis Franciskan por la libro kaj klare diris, ke ŝi ne lasu la legosignon elgliti. Post horo Franciska ne revenis; mia patrino indignis, kredante, ke ŝi reenlitiĝis kaj petis, ke mi mem iru al la legosalono. Mi trovis tie Franciskan, kiu pro scivolo pri la informoj ĉe la legosigno eklegis la klinikan priskribon de la krizo kaj estis ploranta pro la ĝenerala difino de malsano, kiun ŝi ĝis tiam ne konis. Je ĉiu dolora simptomo, kiun la scienca verko allistigis, ŝi ekkriis: „Oj ve, je la Sankta Virgulino! Ĉu vere kara Dio permesas, ke malforta homa estulo tiel suferu? Eĥ, kompatindulo!”
Mi alvokis ŝin, kaj tuj kiam ŝi estis reveninta ĉe la liton de la Karitato de Ĝoto, ŝiaj larmoj ĉesis flui; ŝi tie ne retrovis la agrablan senton de kompato kaj tenereco, kiun ŝi tiom familiare kaj ofte ricevis de legado de gazetoj, ankaŭ ne ian analogan plezuron, sed nur la tedon kaj incitiĝon kaŭzitajn de ellitiĝo meze de la nokto pro la kuirknabino; kaj vidante la samajn dolorojn, pro kies priskribo ŝi antaŭ momento ploris, ŝi nun mishumore murmuris, kaj kiam ŝi kredis, ke ni foriris trans aŭdebleco, ŝi terure sarkasmis: „Ŝi nur ne faru la aferon, kiu kaŭzis tion – nun la sekvon ŝi ricevis! al ŝi plezure, ĉu? ŝi ne plendaĉu nun! La knabo probable ne havis klaran kapon, kiam li iris kun ĉi tia. Ha, ĝuste oni diris en la dialekto de mia forpasinta patrino:”
„al hunda pugo alamiĝas120
pro ĝia bonodor' raviĝas.”
Kiam ŝia nepo havis nazkataron, ŝi komence de la nokto ne enlitiĝis sed iris al li, eĉ se ŝi mem ne bone fartis, kaj kontrolis, ĉu li bezonas ian helpon, kaj ŝi revene trairis dekon da kilometroj antaŭ la mateno, tiel ke ŝi estu surloke por la taga laboro; sed ĉi tiu sindono al familianoj, ĉi tiu zorgo pri la estonta grandeco de ŝia domo havis kiel sekvon en ŝia politiko al aliaj servistoj tiun konstantan principon, ke ŝi permesis al neniu el ili daŭran oficadon ĉe mia onklino, kaj ŝi cetere ankaŭ pro fiereco ne lasis ilin proksimiĝi al ŝi, sed prefere eĉ okaze de propra malsano ellitiĝis en la nokto kaj donis mem la mineralan akvon, tiel barante al la kuirknabino aliron al la mastrino. Simile al himenoptero observita de Ĵan-henrio Fabro121, nome iu terfosa vespo, kiu zorgas pri tio, ke ĝiaj idoj ricevu freŝan karnon por manĝo post ĝia morto, kaj por tio trovis en anatomio helpon al sia krueleco, ĉar ĝi, kaptinte kurkuliojn aŭ araneojn, kun mirindaj klarvido kaj lerto al ili rostre boras la nervan nodon, de kiu dependas la moviĝemo de kruroj, ne damaĝante aliajn vivonecesajn povojn, tiel ke la paralizitaj insektoj, apud kiu ĝi demetas siajn ovojn, provizos al la poste eloviĝontaj larvoj pretan, nedanĝeran ĉasaĵon, kiu forkuri aŭ rezisti ne povos, sed neniom estos putrinta, simile Franciska trovis – helpe al sia konstanta peno, ke la domo por iu ajn alia servisto estu neeltenebla – tiel lertajn kaj senkompatajn ruzaĵojn, ke ni post jaroj interalie eksciis pri la kaŭzo de la ĉiutaga abundo de asparagoj en tiu somero, kiu nome estis ke ilia odoro kaŭzis al la kompatinda kuirknabino taskita pri la senŝeligo tiom fortajn astmajn krizojn, ke ŝi fine rezignis pri la servado.
Bedaŭrinde nia opinio pri sinjoro Legranden post mallonge definitive aliiĝis. En iu dimanĉo sekvanta la renkontiĝon sur la Malnova Ponto, post kiu mia patro agnoskis sian eraron, la diservo estis finiĝanta, sunlumo, deekstera bruo kaj profaneco enfluis tiel libere, ke sinjorino Gupil, sinjorino Percepiedo – la homoj, kiuj antaŭ nelonge, kiam mi alvenis kun ioma malfruo, restis kun rigardoj absorbitaj en la preĝo, tiel ke mi povus kredi, ke ili ne rimarkis min, sed kies piedoj tiam iomete depuŝis la genuiĝan benketon, kiu min embarasis por atingi mian sidlokon – jam ekparolis kun ni pri neniel religiaj temoj, kvazaŭ ni starus sur la placo, jen ni ekvidis sur la sunvarma sojlo de la pordego, antaŭ la multetona tumulto de la bazaro, sinjoron Legranden, kaj la edzo de la sinjorino, kun kiu antaŭ kelka tempo ni vidis lin, estis lin prezentanta al la edzino de alia granda bienposedanto de la regiono. La vizaĝo de Legranden spegulis eksterordinarajn vigliĝon kaj diligenton; li salutis per tre malalta kliniĝo kaj poste relevis la torson tiamaniere, ke lia dorso arkiĝis malantaŭen en pli ekstrema pozicio, ol ĝi havis antaŭ la saluto, probable agante laŭ la instruo de la edzo de lia fratino, sinjorino De Kambremer. Tiu abrupta rektiĝo elstarigis pro arda kaj muskola ondiĝo la postaĵon de Legranden, kiun mi antaŭe ne rimarkis tiel abunda; kaj ial tiu onda moviĝo de nura materio, tiu karna kaj neniel anima alfluo, kiun lakea servemo vipe skuis, subite estigis en mia menso la supozon, ke eble ekzistas iu Legranden tute alia, ol tiu kiun ni konis. La sinjorino petis, ke li parolu ion al ŝia koĉero, kaj li iris al la veturilo daŭre kun la mieno de timema kaj sindona ĝojo, kiun la interkonigo sur lian vizaĝon stampis. Ravite, kvazaŭ irante en sonĝo, li ridetis, kaj li haste reiris al la sinjorino, kaj pro pli rapida paŝado, ol li kutimis, liaj ŝultroj balanciĝis dekstren kaj maldekstren ridinde, kaj li aspektis kiel homo sin tute fordonanta, sen zorgo pri la cetera mondo, al feliĉo, kiel senvola kaj meĥanika ludilo. Ni eliris niaflanke tra la pordego, ni estis lin nepre preterpasontaj, kaj certe lia ĝentileco estis tia, ke li ne povis rigardi al alia flanko, sed li direktis la okulojn en subite profunda revo al tiom malproksima horizonta punkto, ke nin vidi li ne povis, kaj nin saluti ne devis. Lia vizaĝo restis naiva super lia mola, rekta jako, kiu ŝajnis kontraŭvole devojiĝinta en luksan, malamatan medion. Kaj kolorpunkta kolbanto, skuata de la placa vento, plu ŝvebis ĉe Legranden kiel flago signanta lian fieran izoliĝon, lian noblan nedependemon. Kiam ni atingis la hejmon mia patrino ekkonsciis, ke ni forgesis menditan sanhonoratan kukon122 kaj petis, ke mia patro kun mi reiru kaj instrukciu, ke oni sendu ĝin senprokraste. Apud la preĝejo ni ekvidis Legranden-on, kiu proksimiĝis el la kontraŭa direkto, gvidante la saman sinjorinon al ties veturilo. Li preterpasis nin daŭre parolante al la akompanato, kaj li per la angulo de sia blua okulo signis al ni kvazaŭ interne de la palpebroj sen ajna efiko al la muskoloj de la vizaĝo, tiel ke lia kunparolanto tion probable ne rimarkis, sed li penis kompensi per la intenso de sento la iom malvastan spacon, en kiun li enskribis ĝian esprimon – en tiun lazuran, al ni dediĉitan angulon li sparkigis la plenan impeton de bonvolo, kiu superas gajecon, li preskaŭ atingis ŝercemon, li subtiligis la fajnaĵojn de ĝentileco ĝis ekbriloj de kunsento, ĝis duondiro, ĝis subkomprenigo, ĝis misteroj de sekreta interligo, entute li vastigis la esprimojn de amikeco al asertoj de tenereco, al amdeklaro, sole por ni kaj nevidate de la kastelhava sinjorino, briligante aman irison en glacia vizaĝo.