Ĝuste tiutage li estis petinta de miaj gepatroj permeson, ke mi vespermanĝu ĉe li: „Venu kaj iom restu en societo kun maljuna amiko...” li diris „kiel bukedon reportitan de vojaĝinto el fora lando, al kiu mi neniam reiros, el via malproksima junaĝo flarigu al mi la flor-odorojn de printempoj, kiujn ankaŭ mi travivis antaŭ tiom da jaroj. Venu kun primolo, kun valeriano, kun ranunkolo, kun sedo, kiu alte rangas en la preferata bukedo de balzakaj floroj123, kun la floro de la releviĝa tago124, lekanteto kaj kun neĝaj floroj de viburno, kiuj ekodoras en ĝardenaj aleoj ĉe via praonklino, kiam ankoraŭ ne malaperis la lastaj postrestoj de floraj neĝoj alportitaj de paskaj nuboj. Venu kun la glora silka vesto de salomon-egala lilio125, kun la multetona emajlo de penseoj, venu precipe kun venteto ankoraŭ friska pro la lastaj frostotagoj, kiu por du papilioj ekde mateno atendantaj ĉe la pordo malfermos la unuan jerusaleman rozon126.”
La familio hezitis, ĉu malgraŭ la okazintaĵo mi efektive iru al la vespermanĝo ĉe sinjoro Legranden. Sed mia avino ne volis kredi, ke li malĝentilis: „vi agnoskas mem, ke li venis kun sia ordinara simpla vestaro, neniel kun ŝajno de mondumano”. Ŝi opiniis, ke en ĉiu okazo kaj eĉ en la plej bedaŭrinda eventualo, ke li vere malĝentilis, pli bone ni sintenu, kvazaŭ ni ne rimarkis tion. Verdire eĉ mia patro, kiu tre incitiĝis pro la konduto de Legranden, ankoraŭ eble dubis pri la ĝusta kompreno de ĝi. Ĝi efikis, kiel ĉiu sinteno aŭ ago, en kiu aperas la funda, sekreta karaktero de homo: ĝi ne koheras kun ties antaŭaj paroloj, ĝin ne konfirmos atesto de la kulpanto, kiu ne konfesos la veron, ĉirkaŭuloj povas nur pripensi tion, kion ili vidis, kaj sin demandas pro tiu izolita kaj nekongrua memoraĵo, ĉu ili ne ricevis ian iluzion, tiel ke tiaj sintenoj – kiuj sole vere gravas – plejofte postlasas kelkajn dubojn.
Mi vespermanĝis kun Legranden sur lia teraso; hele lunis.
— „Estas belkvalita silento, ĉu ne?” li diris „al vunditaj koroj, kiel mia, laŭ romanisto, el kies verkoj vi eble legos post jaroj, konvenas ombro kaj silento. Kaj vidu, kara junulo, iam venas tempo de la vivo, kiu por vi ankoraŭ tre malproksimas, en kiu lacigitaj okuloj eltenas nur tiaspecan lumon, kian preparas kaj distilas bela nokto kune kun mallumo, en kiu oreloj nur tiaspecan muzikon povas aŭskulti, kian ludas la luna lumo sur la fluto de silento.”
Mi aŭskultadis la dirojn de Legranden, kiuj ĉiam impresis min agrable; sed mian animon perturbis memoro pri virino, kiun mi antaŭ nelonge vidis unuafoje, kaj mi pensis, sciante nun ke Legranden interrilatas kun pluraj nobelaj personoj el la ĉirkaŭa regiono, ke la homon, pri kiu mi pensas, li eble konas kaj mi do aŭdacis diri:
— „Sinjoro, ĉu vi konas la sinjorinon... la sinjorinojn De Germanto?” kaj mi feliĉe sentis, ke per la eldiro de ĉi tiu nomo, mi gajnas ian mastrecon super ĝi, ke mi ĝin ŝiras el mia revo kaj ekzistigas objektive kaj sone.
Sed pro ĉi tiu nomo Germanto mi vidis, kiel en la bluaj okuloj de la familia amiko aperas bruna breĉeto, kvazaŭ ĝin enpikus nevidebla pinto, kaj la iriso reagis per ĉirkaŭa elfluigo de lazura koloro. La rando de liaj palpebroj nigriĝis, malleviĝis. Lia buŝo, ricevinte amaran tiriĝon, pli rapide rektiĝis per rideto, dum lia rigardo konservis doloran esprimon, kiel la rigardo de bela martiro, kies korpon trapikas sagoj:
— „Ne, ilin mi ne konas”, li diris, sed al ĉi tiu tre simpla informo, al ĉi tiu neniel miriga respondo li ne donis la spontanean, banalan tonon, kiun oni normale atendus, sed prefere li eldiris ĝin per disigitaj vortoj, sin klinante, kvazaŭ kapsalute, ne nur kun la insisto, per kiu oni fortigas kontraŭ dubantoj nekredeblan aserton – kvazaŭ tio, ke la familion De Germanto li ne konis, estis sekvo de ia stranga malbonsorto – sed ankaŭ kun la emfazo de tiu, kiu embarasan situacion ne povas prisilenti kaj do ĝin prefere dissciigas, por kredigi ke la konfeson li faras sen ĝeno, facile, agrable, spontanee, ke la situacio mem – nome la senrilateco kun la koncerna familio – eble estas ne fatalaĵo sed decido rezultanta el ia genta tradicio, aŭ el morala regulo, aŭ eĉ el religia voto, kiu malpermesas laŭnome kunestadon kun la familio De Germanto. „Ne” li daŭrigis, pravigante sian ĵusan tonon „ilin mi ne konas, ilin koni mi neniam volis, mi ĉiam tre zorgis pri mia sendependeco; mi estas fundamente jakobena revoluciulo127, kiel vi scias. Multaj homoj periĝis, diris, ke mi stultas pro mia obstina rifuzo de vizito al domo De Germanto, ke mi tiel aperas kiel krudulo, kiel murmurema urso. Sed tia famo ne embarasas min, male, ĝi spegulas la veron! Efektive en la mondo mi estimas ankoraŭ nur kelkajn preĝejojn, du aŭ tri librojn, apenaŭ pli grandan nombron da pentraĵoj, kaj la lunlumon kiam la venteto de via juneco al mi alblovas la odoron de florbedoj, kiujn miaj maljunaj okuloj ne plu distingas.”
Mi ne tute komprenis, kiel zorgo pri sia sendependeco rilatis al tio, ke oni ne vizitas homojn, kiujn oni ne konas, ankaŭ ne kiel tio povas doni famon de sovaĝulo aŭ de murmurema urso. Sed mi ja komprenis, ke Legranden ne tute parolis laŭ la vero, kiam li diris, ke li estimas nur preĝejojn, lunlumon aŭ junajn homojn; li fakte tre estimis kastelhavantojn, kaj li tiom timis antaŭ ili pro ĉia eventuala okazo de malplaĉo, ke li ne volis al ili vidigi siajn amikajn rilatojn kun burĝoj, kun idoj de notarioj aŭ makleristoj, preferante, se ĉi tiu ĝena vero aperos iam, ke tio okazu sen lia ĉeesto, malproksime de li, pro manko: li estis snobo. Estas eksterdube, ke ĉion ĉi li ne eldiris en sia kutima parolmaniero, kiun mi kaj miaj gepatroj ŝatis. Kaj se mi demandis: „ĉu vi konas la familion De Germanto?” la belparola Legranden-o respondis: „ne, ilin koni mi neniam volis”. Bedaŭrinde li tion respondis duavice, ĉar alia Legranden-o, kiun li zorge kaŝis tute funde de si, kiun li ne vidigis, alia Legranden-o, kiu sciis pri nia Legranden kaj pri lia snobeco misfamigajn rakontojn, jam respondis per vundita rigardo, per buŝ-grimaco, per la tro solena tono de sia respondo, per la mil sagoj, kiuj nian Legranden-on ene de sekundo jam trafis kaj vundis, kiel ian Sanktan Sebastianon de snobeco128: „ve! vi tre dolorigas min, ne, mi ne konas la familion De Germanto, ne akrigu ĉi tiun grandan suferon de mia vivo”. Kaj tiu senhonta, ĉantaĝema Legranden-o certe ne havis la saman belparolemon, kiel la alia, sed li ja havis pli rapidan respondemon, kiu konsistis en tio, kion oni nomas refleksoj, kaj kiam la belparolulo volis lin silentigi, la unua jam parolis kaj al nia amiko restis nur bedaŭro pro la misa impreso, kiun la babilemo de la alia memo kaŭzis, kaj li povis nur peni por korektado de ĉi tiu misa impreso.