Mia patro revenis al la temo en postaj renkontiĝoj, persekutis lin per demandoj, sed la tuta insistado vanis: kiel klera falsisto, kiu sian tutan laboron kaj kapablon dediĉus al la farado de malveraj palimpsestoj, dum li per centfoje malpli granda peno gajnus pli profitan sed honestan enspezon, sinjoro Legranden, se kontraŭ li ni plu obstinus, prefere konstruus tutan teorion de pejzaĝo kaj ĉielan geografion de suda Normandio, ol konfesus ke je dukilometra distanco de Balbeko loĝas lia fratino kaj per tio sin devigus al donado de rekomendletero al ŝi, pro kiu li ne bezonus tiom timi, se li konscius – kaj delonge konante la karakteron de mia avino li fakte devus konscii – ke ni ĝin ne uzos.
***
Post promenadoj ni ĉiam rehejmiĝis frue, tiel ke ni povu viziti onklinon Leonan antaŭ la vespermanĝo. Komence de la sezono de mallongaj tagoj, kiam ni enpaŝis la straton Sankta-Spirito, sunsubiro ankoraŭ rebrilis sur la fenestroj de la domo, purpura strio kuŝis super la arbaro de l' Kalvario, ĝi pli malproksime speguliĝis sur lageto, kaj ĝia ruĝeco kune kun la ofte iom vigla malvarmo en mia animo similiĝis al la ruĝo de la fajro, super kiu rostiĝanta kokido al la poezia plezuro de promenado sekvigos la plezuron de frandemo, de varmeco kaj ripozo. En somero male la suno ankoraŭ iagrade altis, kiam ni rehejmiĝis; dum la vizito ĉe mia onklino ĝia lumo horizontaliĝis, trafis la fenestron kaj implikiĝis en la altajn kurtenojn, iliajn flanke detenajn ŝnurojn, splitiĝis, disbranĉiĝis, filtriĝis, ennajlis orajn pintojn en la citronlignan komodon, oblikve prilumis la ĉambron kun same delikataj nuancoj, kiel ĝi havas en arbaraj foliaroj. Sed en iuj tre maloftaj fojoj je nia rehejmiĝo la komodo delonge ne plu havis siajn efemerajn or-inkrustaĵojn, ankaŭ de la strato Sankta-Spirito ni ne vidis reflekton de sunsubira koloro sur la fenestroj, kaj la lago apud la kalvario ne plu ruĝis, ĝi eĉ iafoje estis jam opal-tona kaj longa strio de lunlumo, kiu dislarĝiĝis kaj fendetiĝis pro sulkiĝo de akvo, etendiĝis laŭ ĝia tuta amplekso. Tiam, proksimiĝante al la domo, ni ekvidis homsilueton sur la sojlo kaj panjo al mi diris:
— „Oj ve! Franciska nin atendas, via onklino maltrankvilas; vere ni revenas je tro malfrua horo.”
Kaj hastante, ne demetante la paltojn, ni tuj alsupris al onklino Leona, ni trankviligis ŝin, asertis ke, male ol ŝi fantaziis, al ni okazis nenia akcidento, sed ni simple iris la vojon de Germanto kaj memkompreneble, kiam oni iras tiun vojon, kiel mia onklino mem bone scias, oni ne povas antaŭdiri la horon de reveno.
— „Ha, vidu, Franciska, mi ja diris al vi, ke ili tre kredeble iris laŭ la vojo de Germanto! Je la ĉielo, ili certe terure malsatas! Via ŝaforostaĵo nun certe sekas, ĉar ĝi tiom longe kuiriĝis. Nu, vi vere tro malfruiĝis! Vi do iris laŭ la vojo de Germanto, ĉu?”
— „Mi kredis, ke vi sciis tion, Leona” respondis mia patrino „Mi supozis, ke Franciska vidis nin, kiam ni eliris tra la pordeto de la legomĝardeno.”
Efektive ekzistis apud Kombreo du vojoj por promenado, kaj ili tiom diversis, ke de nia hejmo oni kutime eliĝis tra malsama pordo depende je tio, al kiu flanko oni volis iri: estis la vojo de Mezeglizo-la-vina, kiun ni ankaŭ nomis la vojo de Svan, ĉar oni en tiu direkto nepre pasis preter la domo de sinjoro Svan, kaj estis la vojo de Germanto. Verdire pri Mezeglizo-la-vina mi sciis nenion krom ĝia nomo kaj tio, ke de ĝi venadis fremdaj homoj, kiuj dimanĉe promenis ĝis en Kombreon, homoj, kiujn vere mia onklino kaj ĉiuj familianoj ne konis kaj kiujn ĝuste pro tio oni rigardis homoj el la flanko de Mezeglizo. Pri Germanto mi poste sciis pli multe, sed tio okazis en alia epoko de mia vivo – dum mia adolesko unuflanke Mezeglizo estis nealirebla kiel la horizonto, nevidebla de miaj okuloj eĉ post longega irado tra valoj kaj montetoj de lando, kiu alie aspektis ol la kombrea pejzaĝo, aliflanke Germanto al mi ŝajnis la ideala, preskaŭ malreala ekstremo de sia propra vojo, ia geografia abstraktaĵo samkategoria kiel la ekvatora linio, iu el la polusoj aŭ la oriento. Tiel do la diro „iri tra Germanto por atingi Mezeglizon” aŭ egale la inversa diro al miaj oreloj sonis sensence kiel „iri tra oriento por atingi okcidenton”. La ĉirkaŭaĵon de Mezeglizo mia patro ĉiam menciis kiel la plej belan ebenan pejzaĝon, kiun li konis, kaj la ĉirkaŭaĵon de Germanto kiel la tipon de rivera lando, kaj mi tial rigardis ilin du memstaraj estaĵoj, kaj ilin imagis plene koheraj kaj unuecaj, kiel ĉiuj aferoj kiujn tute kreas homa pensado; ĉiu eĉ malgrandega ero de ili ŝajnis al mi tre valora kaj plena je ilia aparta perfekteco, kaj kontraste al ili la ordinare materialaj stratoj, sur kiuj oni iris antaŭ ol oni atingis la sanktan grundon de unu aŭ de la alia, kaj meze de kiuj ili staris kiel idealaj bildoj de respektive ebenaĵa kaj rivera landoj, ne pli meritis atenton, ol stratetoj ĉirkaŭ teatrejo meritas konsideron de teatroŝatanto. Sed precipe mi vidis inter ili distancon, kiu ne mezuriĝis per kilometroj sed per la diseco inter la malsamaj partoj de mia cerbo, kiuj ideis ilin, mi vidis tie animan distancon, kiu aferojn ne nur malproksimigas, sed disigas kaj asignas al malsama estmaniero. Ĉi tiun dislimigon pli neprigis la kutimo, ke ni neniam iris en sama tago al la du flankoj daŭre de unu promeno, sed aŭ iris laŭ la vojo de Mezeglizo, aŭ iris laŭ la vojo de Germanto, ilin kvazaŭ enŝlosante en disaj, ne reciproke koneblaj, neinterkomunikaj, fermitaj spacoj de malsamaj posttagmezoj.
Ironte laŭ la vojo de Mezeglizo (ne tre frue en la tago kaj ankaŭ spite al nuba vetero, ĉar la promeno ne tre longis, ne irigis malproksimen) oni uzis, same kiel ironte por ajnaj ordinaraj aferoj, la pordegon de la onklina domo al la strato Sankta-Spirito. Oni ricevis saluton de la apuda armofaristo, oni preterpase enkestigis leterojn, oni komisie de Franciska al Teodoro diris, ke hejme mankas oleo aŭ kafo, kaj oni vojis ekster la urbon sur la pado, kiu laŭiris la blankan barilon de la parko de sinjoro Svan. Antaŭ ol oni ĝin atingis, jam sentiĝis la odoro de ĝiaj siringoj, kiu alfluis renkonte al fremdaj alvenantoj. Ĉi tiuj arbetoj el inter siaj korformaj, verdaj, pimpaj folioj scieme levis la malvajn aŭ blankajn plumaĵojn de siaj floroj, kiuj eĉ en ombro brilis pro la suno ilin antaŭe abunde priluminta. Iujn el ili duone kaŝis la tegola dometo – laŭnome domo de arkopafistoj – en kiu loĝis la gardisto, kaj ĝian gotikan gablon superis iliaj rozkoloraj minaretoj. Printempaj nimfoj ŝajnus plumpaj kompare kun la junaj siringaj hurioj, kiuj en ĉi tiu franca ĝardeno briligis la helajn, purajn tonojn de persaj miniaturoj. Senatente al mia deziro brakumi ilian flekseblan talion, klini al mi la steletajn buklojn de iliaj bonordoraj kapoj, ni ne haltis, ĉar miaj gepatroj depost la edziĝo de Svan Tansonvilon ne plu vizitis, kaj ne volante videble rigardi al la parko, ili evitis la padon, kiu laŭiris ĝian barilon kaj rekte supreniris al kampoj, ni prefere elektis alian, kiu kondukis al la samaj kampoj sed oblikve, nin irigante iom tro malproksimen. Iufoje mia patrina avo diris al mia patro: