Ni ĉiuj streĉe atendis la raporton, kiun mia avino faros pri malamikaj manovroj, kvazaŭ la nombro de eblaj atakontoj tre grandus, kaj post mallonge mia avo diris:
— „Mi aŭdas la voĉon de Svan”.
Efektive nur lia voĉo estis rekonebla: lian vizaĝon, lian akran nazon, liajn verdajn okulojn sub alta frunto ĉirkaŭata de blonda, preskaŭ rufa hararo kun Bresan-maniera frizo11 ni malbone distingis, ĉar en la ĝardenon ni ne volis logi kulojn kaj tial prilumis tre modere; kaj nerimarkite, mi iris por mendi siropojn, mia avino nepre volis, juĝante tion konforma al etiketo, ke siropoj ne videble aperu speciale pro la vizito. Kvankam sinjoro Svan multe pli junis, li tre amikis kun mia avo, kiu antaŭe estis iu el la plej proksimaj amikoj de lia patro, aminda sed stranga viro, ĉe kiu laŭdire ajna bagatelo iafoje sufiĉis por devojigi impeton de la koro, ŝanĝi la kurson de pensado. Plurfoje en ĉiu jaro mi aŭdis de mia avo ĉe la manĝotablo rakontojn pri ĉiam samaj okazaĵoj, kiuj temis pri la sinteno de sinjoro Svan, la patro, post ol li prizorgis dum tagoj kaj noktoj sian mortantan edzinon. Mia avo, kiu lin ne renkontis de iom longe antaŭe, rapidis al li, al la plezurdomo, kiun la familio Svan posedis apud Kombreo, kaj al li prosperis ŝpari al Svan la vidon de la enĉerkigo, por momento lin, plorantan, elgvidante el la ĉambro de la mortinto. Ili mallonge promenis en la parko, kie la suno iom lumis. Subite sinjoro Svan, ekprenante la brakon de mia avo, eldiris:
— „Ha, kara delonga amiko, kiel feliĉe, ke ni kunpromenas sub ĉi tiu agrabla vetero. Ĉu vi ne vidas la belecon de tiuj arboj, de tiuj kratagoj, kaj la lageton, pro kiu vi neniam gratulis al mi? Vi ŝajnas malgaja kiel la strutoj. Ĉu vi sentas, kiel ventetas? Ha, spite al ĉio kaj ĉiuj, la vivo vivindas, kara Amedeo!”.
La memoro pri lia mortinta edzino abrupte revenis al li, kaj kredeble juĝante tro malfacila la taskon enmemiĝi kaj kompreni, kiel li en tia cirkonstanco sin allasis al tia ĝojo, li nur faris geston, kiu ĉe li ordinare aperis kiam lia menso frontis ian dilemon, nome al si karesis la frunton, frotis la okulojn kaj viŝis la lensojn de siaj nazpinĉaj okulvitroj. Li malgraŭ tio ne trovis konsolon post la morto de sia edzino, sed en la du jaroj, dum kiuj li postvivis ŝin, li diradis al mia avo:
„Kurioze mi tre ofte memoras mian kompatindan edzinon, sed intense pensi pri ŝi mi ne povas.”
„Ofte sed ne intense, kiel Svan, la patro” tial iĝis iu el la ŝatataj frazoj de mia avo, kiu ĝin eldiris pri tre diversaj aferoj. Mi taksus, ke Svan, la patro, estis morala monstro, se mia avo, kiun mi rigardis pli bona decidanto kaj kies juĝo, kvazaŭ jurisprudence, poste emigis min al indulgo por pekoj, kiujn mi sen tio inklinus kondamni, ne ekkrius:
— „Kiel do? li estis eminenta bonkorulo!”.
Dum pluraj jaroj, en kiuj, precipe antaŭ sia edziĝo, sinjoro Svan, la filo, vizitis ilin ofte en Kombreo, miaj praonklino kaj geavoj neniel suspektis, ke li ne plu vivis en la sama societo, en kiu antaŭe vivis lia familio, kaj ke sub la familiareco de lia nomo, ili – kun plena senkulpeco de hotelistoj kiuj nekonscie gastigus faman krimulon – akceptis iun el la plej ŝikaj anoj de la klubo Ĵokeo12, ŝatata amiko de la grafo de Parizo13 kaj de la princo de Kimrio14, iu el la plej serĉataj mondumanoj en la kvartalo Sankta-Ĵermano.
Nian nescion pri la brila monduma vivo de Svan kaŭzis kompreneble parte liaj karakteraj sindeteno kaj nefanfaronemo, sed ankaŭ la iel hindua imago, kiun la tiama burĝaro havis pri la funkciado de socio, kiun ĝi rigardis aro de fermitaj kastoj, en kiu ĉiu je sia naskiĝo ricevas la saman rangon, kiun antaŭe havis la gepatroj, kaj el kiu nur eventuale sukcesega kariero aŭ altaranga geedziĝo iun transkondukus de lia kasto en pli altan. Sinjoro Svan, la patro, estis makleristo, sinjoro Svan, la filo, sekve estis kaj dum la tuta vivo estos ano de kasto, en kiu bonhavo varias inter tioma kaj tioma enspezo laŭ sama sistema klasigo kiel impostaj kvotoj. Oni sciis, kiaj estis la kutima socia medio de lia patro, oni do sciis kia estis lia, kaj kun kiaspecaj homoj li laŭdece havis aferojn. Se li hazarde alispecajn homojn konus, tiuj estus rilatuloj de juna viro, kiujn delongaj familiaj amikoj kiel ekzemple miaj gepatroj bonvole ignorus des pli volonte, ĉar li depost sia orfiĝo tre fidele vizitis nin; sed oni firme kredis, ke tiuj nekonatoj, kiujn li frekventis, estis homoj, kiujn li ne kuraĝus saluti, se li estus en nia kompanio kaj renkontus ilin. Se oni entute mezurus la precizan rangon de Svan inter ĉiuj idoj de makleristoj kun egala socia gravo kiel liaj gepatroj, tiam la mezuro por li iom pli malaltus, tial ke li havis tre simplan eksteron kaj ĉiam flegis pasion por antikvaj objektoj kaj pentraĵoj, kaj li nun loĝis en granda malnova domo, en kiu kolektiĝis liaj trovaĵoj; ĝin mia avino tre deziris viziti, sed ĝi situis en kajo de Orleano, kaj tiun kvartalon mia praonklino juĝis misfama. „Ĉu vi almenaŭ bone scias pri artaĵoj? Mi demandas por via propra bono, mi suspektas ke de vendistoj vi ricevas senvaloraĵojn” al li diris mia praonklino; ŝi efektive ne kredis lin kompetenta, ankaŭ ne alte taksis la klerecon de tiu viro, kiu en interparoloj seriozajn temojn evitis, kaj ĉiam proze pedantis ne nur klarigante kuirrecepton kun ĉiuj detaloj, sed ankaŭ kiam la fratinoj de mia avino turnis la konversacion al belartaj temoj. Ĉu ili instigis lin por opiniado, ĉu por eldiri admiron pri pentraĵo – li preskaŭ malĝentile silentadis, kaj tiun mankon li kompensis nur kiam li povis ekzemple pri la nomo de la muzeo ĝin konservanta, aŭ pri la dato de ĝia elfariĝo elbuŝigi faktan informon. Sed li pliofte simple amuzadis nin, rakontante ĉiufoje novan anekdoton al li freŝe okazintan kun homoj elektitaj inter niaj konatoj: kun la kombrea apotekisto, kun nia kuiristino, kun nia koĉero. Ja mia praonklino pro tiuj rakontoj volonte ridis, sed ŝi ne klare sentis, ĉu tion kaŭzis la mokinda rolo, kiun Svan en ili ĉiam donis al si, aŭ ĉu pro la sprito, kun kiu li enscenigis ilin: „vi vere estas apartulo, sinjoro Svan!”. Ĉar ŝi estis la sola iomete vulgara homo en nia familio, ŝi konscie rimarkigis al fremduloj, se ial oni menciis lian nomon, ke li povus laŭdezire loĝi en la bulvardo Haŭsman aŭ en la avenuo de l' Operejo, ke li estis la filo de sinjoro Svan, la patro, kiu probable al li postlasis kvar aŭ kvin milionojn, sed ke tia estis lia fantazio. Tiun fantazion ŝi cetere taksis sufiĉe amuza por aliaj homoj, ke kiam en Parizo en la novjara tempo sinjoro Svan al ŝi venis kaj donacis la kutiman saketon de konfititaj kaŝtanoj, ŝi senmanke al li antaŭ homoj diris:
— „He, sinjoro Svan, ĉu vi plu loĝas apud la vinmagazenoj? Tiel vi sekure atingas la trajnon, se iam vi forveturas al Liono, ĉu?”15 kaj ŝi ironie okulis al aliaj gastoj super siaj nazpinĉaj okulvitroj.
Sed se al mia praonklino oni dirus, ke tiu sama Svan, kiu, kiel siafamiliano kun plena rajto povus akceptiĝi ĉe la alta burĝaro, precipe ĉe la plej konataj parizaj notarioj kaj advokatoj – kvankam tiun avantaĝon li ŝajne iom lasis flanke – havas preskaŭ sekrete tute alian vivmanieron; ke apenaŭ li eliris el nia pariza domo dirante, ke li rehejmiĝos por la nokto, li turniĝis ĉe stratangulo, tute ŝanĝis la direkton, kaj iris al salono, kiun neniuj okuloj de makleristo aŭ de maklera asociano iam ekvidis, tio al mia praonklino ŝajnus same mirige, kiel al pli beletrema sinjorino estus la penso, ke ŝi persone renkontus Aristeon, komprenante, ke li tuj post la interparolo formalaperos en la regnon de Tetisa, kies etendon mortemulaj okuloj neniam vidis, kaj en kiu laŭ la rakonto de Vergilio16 oni ĝoje akceptas lin; aŭ, se oni preferas pli modestan komparon, kiu pli verŝajne venus al ŝia spirito, ĉar ŝi konis ĝin el la bildoj de niaj antaŭmanĝaj teleretoj en Kombreo, se ŝi gastigus por vespermanĝo Alibabon, kiu poste, estante sola, eniros la kavernon brilegan pro neimagebla trezoro17.