— Яшчэ як памятаю!
— Ён не са злосці, бяскрыўдны быў.
— Я ведаю. Я табе больш скажу, як псіхолаг: самыя страшныя мае пацыенты не хамы, не п’яніцы, не пахабнікі, не цынікі, а — ханжы. Іх пазнаеш адразу, з першага позірку; на людзях — ліслівыя, ветлівенькія, вочы бегаюць, пальцы не знаходзяць месца, а дома, у сям’і, з жонкай ці з дзецьмі — тыраны, монстры, і гэтае ўвесьчаснае двайное жыццё, ці гульня ў жыццё, хаванне сябе сапраўднага, сваёй сутнасці разрывае іх, як бомба замаруджанага дзеяння. А ў выніку — мне іх слухаць, лячыць… Зрэшты, гэта мой хлеб. Без працы не застануся.
Ён піў, стараючыся не сёрбаць, сваю гарбату, Ксю — сваё віно.
— А раскажы яшчэ пра сябе, — папрасіла яна. — Мне страшэнна цікава ўсё, з табой звязанае. Як, чым ты жывеш?
— Як жыву? Не сказаць, каб о’кей. Як у цябе, напрыклад. У каго ні папытай — цудоўна, шчасліва… Моташна ад гэтага фальшывага аптымізму. Ну які о’кей, калі мы старэем, хварэем і паміраем? Прычым не ў будучым, а кожную хвіліну, вось, напрыклад, у гэтую самую.
— Цяпер не модная філасофія хваробы і смерці, — гулліва заўважыла яна.
— Калі гадамі жывеш з хворым чалавекам, яшчэ не да такой філасофіі прыйдзеш. Зрэшты, я ні аб чым не шкадую. Стараюся задавальняцца тым, што маю. І веру, што ўсё да лепшага. А смерць, можа быць, самае лепшае.
— О-о! Вось як? Колькі я такога наслухалася! Да таго ж ты сабе супярэчыш. Калі ўсё да лепшага, а смерць — самае лепшае, дык тады ва ўсіх і сапраўды о’кей. Чаму тады аптымізм фальшывы? Ён якраз-такі натуральны паводле тваёй тэорыі.
— Ксю, — пакорліва здаўся ён, — я дылетант. Ты мяне разаб’еш па ўсіх пунктах. Давай без прафесійных тэрмінаў. Я ж пакуль не на прыёме ў цябе.
Яна засмяялася.
— Я, калі казала о’кей, мела на ўвазе цела. Можна быць шчаслівай матэрыяльна, а з душою трэба яшчэ разбірацца.
— На псіхатрэнінгах?
— Хоць бы. Да таго ж я проста павінна быць шчаслівая. Прафесія вымагае. Уяві — прыходзіш ты да псіхолага і бачыш знерваванага, няшчаснага чалавека з абкусанымі пазногцямі і скрушным паглядам. Чым такі паможа?
— Дзякую, — сказаў ён, дапіўшы гарбату і збіраючы крошкі хлеба са стала.
— Не чапай. Хадзем на балкон, я курыць хачу — не магу…
З балкона, коса закратаванага, відаць быў той самы дворык, у які яны ўехалі. Каля дрэў, паміж клумбаў з кветкамі бегалі са смехам дзеці. Ксю, знарок ці выпадкова, стала блізка і так, што Дарафей вымушаны быў глядзець не на дворык, а толькі на яе і ўдыхаць дым яе цыгарэты.
— Дык ты праўда ні аб чым не шкадуеш? І ўсё ў цябе да лепшага? На кожнае «чаму» ёсць гатовае «таму»? Ты шчаслівы?
Ён паціснуў плячыма.
— Што значыць: шчаслівы — нешчаслівы? Удачлівы — няўдачлівы? Я ведаю толькі, што багаты можа быць добрым, бедны — злым, хворы — шчаслівым, здаровы — няшчасным…
— Яшчэ — не красці, не зайздросціць, даглядаць хворую маці…
— Прыблізна, — кіўнуў ён.
— Не можа быць. Не веру. Няўжо ты ўсім задаволены? І нічога не хацеў бы вярнуць, паправіць?
Усё ж яна заводзіла яго. Яму таксама захацелася пагаварыць сур’ёзна.
— Ведаеш, Ксю, мне кожны год здаецца, што я быў шчаслівы акурат у такі ж час у мінулым годзе. Я калі-нікалі спрабую зафіксаваць гэта, хачу замарозіць адчуванні, спыніць імгненне, ухапіць нюхам, зрокам, рукамі ўсе незлічоныя дэталькі, каб яны не сплывалі так хутка, так непазбежна…
— А казаў, мы кожную хвіліну паміраем.
— …І пачынаю разумець, што быў шчаслівы менавіта ў тыя моманты, калі здаваўся сабе няшчасным, што кожная сённяшняя нязначная дэталь, маленькая падзея, нават адсутнасць падзеі — гэта цэлае шчасце ў будучым; трэба толькі, каб яно адфільтравалася часам.
— Смешны ты, — прамовіла яна. — Ніяк не змяніўся. Цяжка цяпер такім.
— Наадварот! Калі я думаю пра маладых, пакаленне пятнаццацігадовых — вось каму не пазайздросціш! Як яны разбіраюцца ў гэтай кашы? Колькі ў іх спакусаў, колькі верагоднасцей краху, катастрофы! Увесь час у стане выбару, усюды трэба паспяваць, круціцца, ірваць, хапаць, ні ў чым не сумнявацца, быць упэўненым, «паспяховым», жорсткім. У іх няма нашага вопыту, мы хоць ведалі, што такое добра, што — кепска, яны і гэтага не ведаюць. Як ім элементарна ацалець, выжыць, не звар’яцець, колькі трэба мець у запасе цынізму і подласці — што, можа, і някепска для выжывання, але дзе іх узяць, гэтыя цынізм і подласць, яны ж таксама талент, не кожнаму дадзены. Не паверыш, я радуюся, што мне пашанцавала, і гэты час заспеў мяне не маладым, а пад сорак. Дай мне цяпер пятнаццацігадовыя мазгі — прападу, звіхнуся. А так — вазьміце мяне цяпер, можна ўмыць рукі і адысці ўбок.