18
Вяртаюся са школы. Іду паволі насцярожана, і ў мяне такое адчуванне, што вось-вось зараз нешта здарыцца. Здарыцца напэўна, няўмольна, немінуча — штосьці хвалюючае, важнае і фатальнае. Я нават ужо не ўпэўнена, ці сапраўды жыву, іду, ці мне толькі гэта ўсё сніцца.
Прадчуванне не ашукала.
Яшчэ здалёк бачу добра знаёмы капялюш, карычневае паліто і мяккую хаду мужчынскіх ног у замшавых чаравіках. Мне раптам не хапае паветра, замірае сэрца і падгінаюцца ногі. Хаваюся за прахожага, пачынаю аддыхвацца.
Спаткаліся мы на мосце. З нейкай п'янай рашучасцю ды толькі таму, што было раней запраграміравана, я запыняю яго і на гэта трачу ўвесь запас смеласці. Гаварыць ужо не магу.
— Вы штосьці хацелі сказаць мне? — пытаецца ён ветліва, але паспешліва.
— Я?..
«Ну, гавары ж ты, гавары, калі пачала!» — чую свой кволы ўнутраны голас скрозь узрушанасць.
— Хацела павіншаваць вас...
— З чы-ым? — у яго вачах шчырае здзіўленне.
Пакутліва і дарэмна спрабую ўспомніць тыя душэўныя і прыгожыя словы, якія падрыхтавала.
— Са святам...— выдыхаю.
— А! Узаемна!
— Дзякуй...
Няёмкая паўза.
— Прабачце,— кажа ён.— Я вельмі спяшаюся!
Маўчу.
«Спяшыш... Ну і спяшы, ладна! Збіралася толькі цябе павіншаваць і свайго дамаглася!»
«Але чаму я не хачу, каб ты адыходзіў? Чым такая расчараваная?..»
Ён збіраецца бегчы і апраўдваецца:
— Ля рэстарана даюць свежую рыбу!
— Калі ласка...
— Трэба паспець захапіць!
— Што-о захапіць?
— Ля рэстарана ў падвале — свежую рыбу выкінулі, кажу!
— Яку-ую?
— Свежую!
Аслупянелая, гляджу на яго і ніяк не магу зразумець, пра што ён гаворыць. Пры чым тут якаясьці рыба?!
— Паслязаўтра ж — свята! — тлумачыць.
«Мабыць, сню».
— Ну, пабягу, а то расхапаюць!
— Расхапа-аюць?..
— Яшчэ людзі не ведаюць, але зараз наваляцца!
«Бо-ожа, што ён вярзе?!»
Некалькі секунд маўчым. Паміж ім і мной убілася кампанія вёрткіх вучняў з ранцамі, раздзяліла нас, але я не кранаюся з месца. Стаю, не магу адысці ад здзіўлення. Мяне агортвае адчай.
Школьнікі прайшлі — і зноў мы дваіх.
— Ну, пайшоў! — паўтарае ён.
— А як жа я-а?! — вырываецца ў мяне не то скарга, не то адчайны крык.
— Можа, і вам трэба? — на хаду пытае ён з гатоўнасцю.— За адно магу ўзяць, мне ж — усё роўна!
— Чаго ўзяць?
— Свежай рыбкі.
— Наво-ошта?
— Вы яе не любіце?
«Не, я не сню».
Ён ужо бачыць — нешта здарылася, адчувае віну, спрабуе яе загладзіць. Бадзёра кажа:
— Давайце грошы! Колькі вам браць?
— Не! — паспешліва і з жахам баранюся я, нібы ён падбіваў на злачынства.
— То як сабе хочаце, я — ад шчырага сэрца!
— Не! Не-е!
— Тады я пабег! Бывайце!
ПА КВЕТКУ ШЧАСЦЯ
Светлай памяці свайго бацькі прысвячаю
УСТУП
I
Мая вёска завецца Страшава. У ёй сорак восем двароў, раскіданых на пяцістах гектарах, або пяці кіламетрах квадратовых,— каля лесу Ліпнікі.
За страшаўскімі хлявамі праз рачулку перакінута дубовая кладка. На груба абчасанай і набрынялай гэтай бэльцы чарнелі выразанае прозвішча, праваслаўны крыж і дата смерці пачынальніка нашага роду — Кучынскіх. Нам, дзецям, гаварылі, што надпісу мо сто, а мо і больш гадоў.
Яшчэ на вёсцы казалі, што Кучынскі і быў першы страшавец. Чалавек гэты стаў мне блізкі, а ўсведамленне, што наш род заснаваў цэлае селішча, напаўняла мяне гонарам.
Я — незвычайны страшавец.
Радаслоўная нашай сям'і вядома толькі да чацвёртага калена. Пачынаецца з прадзеда, які служыў краўцом у пана Златніцкага.
Калі адмянілі прыгоннае права, прадзед не асеў на зямлі, а пайшоў на заробкі. Ён заходзіў да каго-небудзь у хату, жыў там тыдзень-два, покуль усіх не абшываў, тады кіраваўся далей.
Страшаўскія бабкі расказвалі, як кравец любіў жартаваць.
— Дзеці, прынясіце жменьку попелу, будзем іголкі вастрыць!
Тыя прынясуць. Ён нібы водзіць па попеле іголкай — раз! — і ўколе ў руку.
— Што, вострая?
А то ў адной хаце нявесткі пачалі варыць абед і пасварыліся. Гаршкі сабе кіпяць, а кравец, падкурчыўшы ногі, сядзіць і шые. Нявесткі то заходзяць, то выходзяць, надзьмутыя, маўчаць, а спытацца адна ў адной, ці пасолена страва, не дазваляе гонар.