Ад Богшы не схавалася гэтае прытворства. Нехта ўсё ж з ягонай групы паведаміў Кірылу Мацвеевічу пра сённяшні прагляд. Во ўжо недаравальнае зладзейства: з любоўю пазіраць табе ў вочы і даносіць пра кожны твой крок. Хто б гэта мог?.. Чаму я падумаў, што даносчык глядзіць мне ў вочы з любоўю?
Здагадка кальнула ў самае сэрца. Няўжо яна? Люба? Не можа быць!.. Лыкавязаў якраз гаварыў Любе кампліменты, і яна аж млела ад ягоных слоў — банальная гісторыя, якая абаім ім здаецца непаўторна шчырай.
— Гэтага ад цябе не адымеш — навучыўся цаляць у дзесятку, — сказаў Богша.
— Я зусім не збіраўся ехаць, але ўчора, на прыканцы рабочага дня, пазваніў Асташонак. Ён вельмі занепакоены тваёй карцінай. Вось я і тут, — крыху запознена растлумачыў Лыкавязаў свой нечаканы візіт.
Можа, і так. Кірыла Лыкавязаў і сам найчасцей не ведаў, дзе кажа праўду, а дзе хлусіць. Ягоная хлусня была працягам праўды, а праўда працягам прытворства і хлусні.
— Галоўнае, ты тут, — сказаў Богша. — Прычыны толькі дапамагаюць нашым задумам...
— Калі і дзе будзеце праглядаць дублі? — спытаў Лыкавязаў, не пачуўшы тое, чаго не хацелася чуць.
— Паснедаем і паедзем, — адказаў Богша. Ен надзеў світэр і папрасіў жонку: — Паклапаціся, каб сняданне падалі ў нумар...
Яму хацелася колькі хвілін пабыць сам-насам з Лыкавязавым, каб пагаварыць без сведак. Люба пастараецца не дапусціць шчырай гаворкі.
— Я таксама прайдуся, — адразу ўнюхаўшы небяспеку для сябе, сказаў Лыкавязаў.
— Ты — госць, і нікуды я цябе не пушчу, — як бы жартуючы, запярэчыў Богша. — У мяне на тое ёсць важкія прычыны...
— Ну, што ж, здаюся, — сказаў Кірыла.
— Паслухай, Кірыла, — пачаў Богша, як толькі за Любай зачыніліся дзверы, і пабачыў, як пабялеў Лыкавязаў. Значыць, здагадаўся. Тым лепей. — Аднаго разу я стаў па тваёй міласці ўдаўцом. Пад старасць мне не хочацца апынуцца ў той жа ролі. Таму прашу — пакінь Любу ў спакоі.
— Ты звар’яцеў, няшчасны раўнівец, — спрабуючы ператварыць усё ў жарт, весела выгукнуў Лыкавязаў. — Глянь на мяне, калі не бачыш сябе: мы перакрочылі ўзрост заляцанняў да чужых жонак, якімі б прыгажунямі тыя ні былі...
— Не хлусі... Ты добра разумееш, пра што я кажу. Я не хачу, каб ты разбэшчваў яе мілымі бяскрыўднымі даносамі. Чаму табе не хочацца спытаць у мяне? Я не схлушу, нават тады, калі схлусіць было б выгадна. Я разумею, ты не паверыш мне, хоць бы я рассцяліўся ля тваіх ног. Той, хто прывык да крывадушнасці, не можа верыць у шчырасць і праўдзівасць другіх. Старая ісціна!.. Але ўсё ж лепей спытайся ў мяне, і я адкажу табе шчыра. Ты можаш выкрыць мяне, калі я схлушу, тады нашай дамоўленасці канец. А цяпер я не хачу, каб мая жонка служыла табе даносчыцай.
— Ты абражаеш жонку, — сказаў Лыкавязаў. — Ты ашалеў пад старасць. I яна і я хочам табе дабра...
Кірыла ўсё ж не вызначаўся абачлівасцю. Не стрымаўся і выдаў Любу. Яна ўсё ж дала знак Лыкавязаву, каб прыехаў. Навошта? Чаму? Паспрабуй адкажы на такое няпростае пытанне.
— Дабра?! I гэта называецца дабром?.. Ты хочаш хоць пад старасць скіраваць мяне на выпуск шырпатрэба дзеля справаздачы па валу і асартыменту. Дык я не рамеснік, а мастак. Ім нарадзіўся і ім памру. Я ўсё сваё жыццё імкнуся зрабіць такі твор, які быў бы варты майго часу. Хоць бы адзін твор, Кірыла! Не на забаву ці патрэбу сённяшняга дня, а на стагоддзі, дзеля тых, хто прыйдзе за намі праз сто, трыста гадоў і для якіх маё прозвішча не будзе шмат чаго гаварыць. Затое фільм скажа ім пра нашы думы і справы, пра наш час і пра нас...
Кірыла Лыкавязаў з несхаванай іроніяй пазіраў на Богшу.
— Я мог бы пагадзіцца з табой: ну, так, так, вядома, трэба найперш дбаць пра гэтую даўгавечнасць твора. Але я не скажу...
— Таму што мы з табой удвух і ніякіх сведак? — здагадаўся Богша.
— Можа, і так... Дык вось, мой славалюбівы сябар, я прыехаў зусім не за тым, каб дыскутаваць з табою аб вечнасці і надзённасці мастацкіх твораў. Хоць не стану пазбягаць і адказу. Я не веру ў вечнасць любога нават самага геніяльнага фільма. Глянь на стужкі Чапліна: класіка, якая не хвалюе. I нечага нам з табой лавіць жураўлёў у небе, калі навокал мноства сініц і толькі бяры іх рукамі. Я прыехаў...
— Я ведаю, чаго ты прыехаў, — перапыніў яго Богша. — Ну, так, я зняў не тое, за што сам некалі ўхапіўся. Была зачараванасць літаратурай. Але потым я зразумеў, што думка, закладзеная ў ёй, хоць і залатая, ды маленькая. Таму і зняў фільм пра грэшнікаў, якіх трэба называць святымі, пра тых, хто адкрыў людзям святло і свет, аддаючы сябе мастацтву, а не набытку, пра тых, хто, насуперак твайму няверству, дбаў пра будучыню, пра вечнае жыццё сваіх тварэнняў, дзеля гонару нашчадкаў сваімі продкамі. Мала?..