Сакавітыя і такія прывабныя кусты маліны, агрэсту, чорных і чырвоных парэчак. Велізарная, у тры ці чатыры паверхі ліпа, што расце ў двары суседзяў, вакол якой усё лета гудзяць пчолы.
Згубіў!
Такім чынам, Грушаўка, тагачасная ўскраіна Мінска. Мне тры ці чатыры гады. Значыць, гэта 1961-ы ці 1962-і. Карцінка першая. Зіма, снег. Бацька вязе мяне на санках у дзіцячы садок. Спачатку мы «вырульваем» з нешырокага Талінскага завулка, потым выязджаем на доўгую вуліцу Грушаўскую. Паварочваем на Шчорса. Па ёй — да Розы Люксембург. Садок за вуліцай Карла Лібкнехта, у глыбіні квартала. Адлегласць кіламетры ў тры-чатыры, якія трэба адолець. Зранку — у адзін бок, вечарам — у другі.
Зімовы ранак, яшчэ цёмна. Мы рухаемся па Шчорса. На няроўнай дарозе санкі падскокваюць, і я кулём валюся ў снег. Ці то была захутаная ў пуховую хустку так, што рот не раскрыеш, ці то вецер у твар, але ніякіх слоў — кшталту «татка, ты мяне згубіў!» — не прагучала. Здаля, праз завею бачу: бацька, хутчэй за ўсё паглыблены ва ўласныя думкі, крочыць далей. І ўсё аддаляецца… Праз пэўны час заўважае, што санкі зрабіліся надта лёгкія. Азіраецца. Вяртаецца. Знаходзіць у сумёце. Зноў садзіць у санкі, і мы рушым далей.
На печы
Дом, дзе мы жывём з бацькамі, драўляны. Звычайная вясковая хата, па-руску яе называлі «времянкой». Мелася ў ёй кухня і два пакойчыкі, якія знаходзіліся вакол немалой печкі.
Печка тая была цудам і дзівам. Да гэтага часу памятаю яе моцнае, глыбокае, «нутраное» цяпло. Яго адчуваеш усёй істотай. Як прыемна туды залезці. Бо там утульна і надзейна! Здаралася, бацькі пакідалі мяне на печцы спаць на ўсю ноч. Не ведаю, што рабілі, каб выпадкам і незнарок сярод ночы не скацілася ўніз. Бо ляжанка высокая, падаючы, можна і моцна пабіцца. Мо падушкамі абкладалі, мо скручвалі коўдру тоўстым валікам. Часам я сядзела там і днём. Гуляла з лялькамі, разглядала кніжкі з карцінкамі. Седзячы на печы, праз акно можна ўбачыць, хто заходзіць у бабулін двор.
Зверху цікава разглядаць большы пакой хаты. Два акны глядзелі на розныя бабуліны палісаднікі. Пры ўваходзе ў залу, злева месціўся просты, драўляны стэлаж, зроблены дзедам Фёдарам. Ён амаль да верху застаўлены кнігамі. Услед за стэлажом, пад акном стаіць канапа, абабітая шэра-блакітнай тканінай. У куце высокая этажэрка, у той час на іх была мода, таму этажэркі можна ўбачыць ці не ў кожнай хаце. На этажэрках звычайна стаялі фотаздымкі ў рамачках, віншавальныя паштоўкі, вазы з кветкамі. Мілае драбноцце, якое грэе душу, з якім звязаны прыемныя ўспаміны. Тое, чым ганарыліся і што паказвалі гасцям.
Пад другім акном месціцца пісьмовы стол. У дальнім ад ўвахода, цемнаватым куце стаіць дзіцячы ложак. Металічныя пруты на бакавых спінках маюць вясёлы зялёны колер. Побач з дзіцячым — ложак большы, бацькоўскі. З высокімі пульхнымі падушкамі, металічнымі, белымі прутамі на спінках і металічнымі шышкамі па кутах. Вечарам я з радасцю працягваю праз пруты пальцы, знаходжу маміну руку і спакойна засынаю. Звычайна зранку маці засцілае вялікі ложак капай — пакрывалам з белай шчыльнай тканіны. Недалёка ад ложка, ля сцяны стаіць трохстворкавая шафа з люстэркам.
Дзве хаты на адным агародзе
Успаміны — як чароўны клубок. Пацягнуў за нітачку, і клубок пачынае раскручвацца-раскручвацца. Ранняе дзяцінства помніцца не размовамі ці сказамі, а малюнкамі.
На Грушаўцы, у звычайнай вясковай хаце, бацькі пражылі першыя восем гадоў. З 1956-га, як пажаніліся, і па 1964-ы. Там нарадзіліся я, праз шэсць гадоў Андрэй, малодшы брат. Недалёка ад хаты, дзе жыла наша сям’я, знаходзіўся дом Марыі Іванаўны і Фёдара Фёдаравіча. Бацькоў маёй маці, Тамары Фёдараўны. Адлегласць між будынкамі складала метраў 10—15. Сцежка ад нашага дома ішла да бабулінага, а потым уздоўж яе хаты да веснічак. Агарод быў агульны. Бабуля ніколі не пярэчыла, калі дачка брала на градах кроп ці шчаўе, летам і бліжэй да восені дачка разам з зяцем збіралі яблыкі і слівы, а ўнучка шукала агрэст ці парэчкі.
Як выглядаў дом?
Пад навесам-стрэшкай меўся невялікі ганак. Як уваходзіш, там сенцы — паўцёмны, нядоўгі халодны калідорчык. Далей цёплая частка хаты. Амаль усю плошчу невялічкай кухні займала печка. Справа ў куце прытуліўся стол-тумба, за ёй снедалі, абедалі, вячэралі.
Адзінае кухоннае акно глядзела на невысокі драўляны плот, за якім знаходзіўся сад і агарод суседзяў. Іхняе прозвішча, Малье, было дзіўнае і нечаканае (яно гучала не па-беларуску і пазней заўжды нагадвала пра драматурга Мальера). Летам між плотам і хатай няспешна хадзілі бабуліны куры. Час ад часу кудахталі і, седзячы пад лісцем лопухаў, наседжвалі яйкі.