Выбрать главу

Дзед падставіў вуха да рота снежнага Дзіда-дзеда і звярнуўся да ўнукаў:

— Чуеце? Чуеце?

— А што?

— Наш Дзіда-дзед просіць мяне, каб я пасля вячэры апавядаў вам працяг яго гісторыі.

* * *

Пасля вячэры дзед пачаў са слова «Эге!».

— Эге! Скамарохаў мы пакінулі пры вогнішчы ля крыніцы. Пасля поўначы ўзышоў яркі месяц, падобны да сярэбранай табакеркі. Пад яго святлом людзі ўгледзелі блізка сад, белыя вежы панскага палаца і высокі цагляны касцёл. Скамарохі рашылі раніцай паехаць туды і паставіць у маёнтку спектакль.

Калі раніцой вецер сагнаў з поля туман, скамарохі накіраваліся ў маёнтак. На полі іх здзівіла вось якая з'ява. Голыя людзі, упрэжаныя ў цяжкія плугі, аралі поле. Другія голыя людзі імі кіравалі, моцна білі іх бізунамі і злосна крычалі:

— Барадаты! Ары глыбей...

— Гэй, лысы! Баразну раўней... раўней, ліха!

— Гультаі! Абібокі! Вось вам! Яшчэ... яшчэ!

Так крычалі паганятыя, сцёбалі людзей з усіх сіл пугамі, а тыя людзі толькі стагналі. Скамарохі падышлі да іх.

— Чаму вы ўпрэгліся ў плугі замест коней і быкоў? — запытаўся цар скамарохаў.

Людзі адказалі:

— Не мы самі ўпрэгліся, а нас упрэглі.

— Хто?

— Пан.

— А дзе ж яго быкі і коні?

— Пан прадаў іх. Ён вельмі любіць грошы.

— Чаму не ўцякаеце ад пана? Ён вас добра кор міць?

— Пан зусім нас не корміць. Але мы чамусьці з голаду не паміраем. А баімся ўцякаць, бо нас напалохаў ксёндз.

— Што ж вам ксёндз гаварыў?

— Ксёндз сказаў нам, што жывём яго малітвамі. А калі толькі пойдзем ад пана, дык у той жа дзень перамром.

— Ці вы не чулі, што Смерць сядзіць у табакерцы?

— Не, не чулі.

— Дык мы вам сёння пакажам, як гэта здарылася, што Смерць сядзіць у табакерцы.

— Што вы за людзі?

— Мы скамарохі.

Голыя людзі пачалі хрысціцца і спалохана пазіраць на скамарохаў.

— Чаго вы спалохаліся? — запытаўся цар скамарохаў.

— Ксёндз нам гаварыў, што вы... што вы... што вы...

— Што хто мы?

— Баімся сказаць...

— Гаварыце! Мы ж не кусаемся... Мы не ваўкі, не авадні і не камары...— сказаў цар скамарохаў.— Ах вы, бяззубыя! Ах вы, авечкі! Не можаце пакусаць пана і ксяндза!

Людзі пачалі ўцякаць ад скамарохаў, а здалёку крыкнулі да іх:

— Ксёндз гаварыў, што скамарохі — чэрці!

Здзівіліся скамарохі, што тут жыве такі цёмны, прыбіты і пужлівы народ, які ў гэтай глушы нават не чуў пра Смерць у табакерцы. Калі панскія парабкі зніклі за ўзгоркам, цар скамарохаў сказаў:

— Зараз сюды з'явіцца пан, а можа, і ксёндз. Бо людзі пабеглі ў маёнтак сказаць, што на панскае поле чэрці прыйшлі. Давайце наладзім для іх спектакль — зусім новы. Я толькі што прыдумаў.

— Без рэпетыцыі? — запытаўся Юрка Дратва.

— Тут і рэпетыцыя не патрэбна. Я зраблюся богам, а вы ўсе — ангеламі. А там самі пабачым, што рабіць далей.

Скамарохі апрануліся ў доўгія белыя кашулі, прычапілі ззаду папаратнік замест крылляў, на галовы на сунулі абручыкі, абклееныя сярэбранай паперай. Сам ён надзеў на галаву гаршчок, абклеены залатой паперай. Прывязаў сабе да твару льняную бараду, абкруціўся ўвесь бялюткім кужалем і ўрачыста сказаў:

— Я бог, а вы мае паслухмяныя ангелы! Ты, Люсенька, мой найлепшы ангел! Станавіся каля мяне з правага боку і пабачыш, што тут зараз будзе. Саўка і Юрка, між намі кажучы, хутчэй падобны да чарцей, чым да ангелаў.

— А ты, пан бог,— зазлаваўся Юрка Дратва,— выглядаеш, як той Піліп, што выскачыў з канапель.

— Не як Піліп,— паправіў яго Саўка,— а як пудзіла, каб вераб'ёў пужаць.

— Ціха вы,— смяяўся цар скамарохаў,— не шануеце мяне ні як свайго цара, ні як свайго бога, ні як свайго паэта.

Дзіда-дзед сказаў:

— Гэта вельмі кепска. Бо хто плюе ў сваю вясну, будзе мець неўраджайную восень.

Сказаўшы гэта, Дзіда-дзед павёў фурманкі з бэбахамі і жывёлу ў бярэзнік. Ледзь паспеў ён гэта зрабіць, як з боку маёнтка паказалася карэта, запрэжаная чацвёркай людзей. У карэце сядзелі пан і ксёндз, абодва худыя, у падранай вопратцы.

Цар скамарохаў дастаў з кішэні дзве бяроставыя табакеркі і закамандаваў:

— Пойдзем насустрач карэце!

Праз дзве хвіліны яны сустрэліся з карэтай. Ксёндз і пан саскочылі з карэты і давай з дзівам паглядаць на скамарохаў.