Геніку вучоба давалася лёгка: ён умеў ужо чытаць. Каб не сумаваў i не замінаў іншым, настаўніца давала яму зрабіць пешта асобна. Ды ён «не круціўся», вельмі любіў слухаць, як яна хораша гаварыла трэце-класнікам (на памяць засвойваў тое, што трэба было ведаць ім, a ў другім класе – тое, што патрабавалася ад суседзяў-чацвёртакласнікаў). I зачароўваўся, калі настаўніца прыгожа спявала. З-за ix, яе песень, закахаўся ў яе малечай любоўю...
Запомніўся i адзін дзень у школе, калі ў яе ўкуліўся страх: на перапынку яны, дзеці, не проста гулялі, а дурэлі, кідаліся абы-чым, i вось хтосьці выпадкова ўцэліў мокрай анучай у партрэт Сталіна – рамка ўпала, шкло разбілася, i хтосьці затаптаў, пацёр твар лагоднага вусатага дзядзькі. Звычайна жыццярадасная настаўніца, убачыўшы гэта, анямела, напужалася, пасля кінулася, сама выцірала сваёй хустачкай той твар. «Дзеткі, – узмалілася сашчэпленымі рукамі. – Нікому, нават дома, ні слова пра тое, што тут выйшла! Іначай...»
Дома, канечне, не ўсе змаўчалі пра гэты выпадак, але чутка з вёскі далей яе не выйшла. Хутка над дошкай вісеў новы партрэт таго, ужо мёртвага, але, выходзіць, больш грознага, чым Бог, чым Кураглядаў, чалавека...
Восень была ў розныя гады самая незвычайная – сонечная i сухая, марасяная, не проста дажджлівая, але мокрая, стылая, з прасветам i радасным першым i другім «бабчыным летам». Былі абмалот збажыны ў калгасным гумне, сушка i трапанне лену, попрадкі, калі моладзь, як i іхнія прадзеды, па вечарах гуртавалася ў чыёсьці не столькі прасторнай, колькі гасціннай хаце, дзе былі прыветлівыя гаспадары i незамужнія дзяўчаты. Ды наступалі i наступалі шэрыя, шэра-цёмныя, усё больш азмрачнелыя , штодзень карацейшыя дні, што пасля шчасліва абноўліваліся: пасля запускаў i посту пачыналася часіна шчаслівых вяселляў. I цяпер светла, хораша помніцца, як выходзіла замуж хутарская красуня Тэця – помніце, тая, што падносіла першы зжаты жытнёвы сноп старшыні калгаса на «ўрачыстым свяце ўраджаю». Запомнілася не толькі белымі сукенкай i вэлюмам, але i тым, што маладая чамусьці была вельмі засмучаная, нават са слязьмі, што незамужнім дзяўчатам шчодра сыпала пад ногі зерне, а ix, малечу, адорвала смачнымі цукеркамі. Пасля — ды не, нашмат пазней Генік, можа, крышачку наблізіцца да пазнання яе слёз: яна, як i кожная дзяўчына, на сваім вяселлі маркоцілася не па завядзёнцы, яна... прадчувала сваю долю... Праз гадоў пяць яе муж, талковы чалавек, пакіне яе маладой удавой, дачку паўсіратою; памаркоціўжыся гады тры, яна выйшла замуж другі раз, нарадзіла сына, аднойчы карміла яго грудзямі i ўпала, але здолела дзіця пакінуць жывым...
Чамусьці якраз у познюю восень, як i ранняй вясной («дачакаўся маю, ажно нясуць да гаю»), часта паміралі старыя людзі i дзеці, i тады Геніку станавілася вусцішна ад таго ўсведамлення па аповедах даўне-сівых, што ўсё-такі ёсць яна – гэтая Старая з касой. Праўда, як сказаў яму дзядзька Пятро, яна, Смерць – не гнюсная злыбеда-страшыдла з тупой касой, а файная маладзічка. Такой яна прымроілася яму, калі ён быў цяжка паранены, сцякаў крывёю, ужо не помніў сябе, а яна нахілілася над ім i мякка сказала: «Не, я цябе яшчэ не забяру. Жыві. Я прыбяру іншых...». А каго яна, Смерць, звядзе з гэтага свету, не сказала нават i самаму найлепшаму з людзей дзядзьку Пятру... «Тое нам не трэба ведаць, – мудрагеліў ён. – Не рабі зла, дык смерць i не хутка прыйдзе». – «Хоць , – i ўздыхаў, – бывае, смерць зводзіць з гэтага свету зусім не таго... Нягодныя застаюцца, а сумленныя гінуць...»
Восень, маючы моц ад вясны i лета, не хутка здавалася: зляцелі многія птушкі, жоўта-чырвонае лісце апала, паступова пачарнела, абвадзянела, падгніло на зямлі, аціхла поле, аглушэў лес, пачарнела вада ў блізкай рэчцы, Немане, усё больш сілы набірае непагадзь, i вось першыя ўжо камякі бухмастага снегу (як Геніку хацелася якраз па гэтым першым снезе пабегаць босаму! Якраз – басанож, хоць за гэта маглі быць грозныя вокліч i лупцоўка ручніком па плячах! Не ўтрымацца было ад нейкай простай, але i не зразумелай дзёрзскасці i радасці!). «Не, – казала маці, – зімы яшчэ не будзе. Mo i дзён сорак. Зямля яшчэ сырая, неастылая.» I, сапраўды, як запомнілася Геніку, у такія часіны зіма аснежвалася, суровела позна, нават за Калядамі. А то i пазней. Зіма (дзед Зюзя – стары ў белым кажуху, які лятае над зямлёй i сыпле з рукавоў белы пух) прыходзіла, набірала моц нечакана. I заўсёды ў Янкавінах зімавалася па-рознаму. З зацяжнымі непрыемнымі, нудотнымі вадаспадкамі, стыллю ці, наадварот, з раннім суровым марозам, вялікім (ажно па стрэхі хат) снегам i мяцеліцамі.