Запытае, як далёкаТое сонца ад зямлі.Як глыбок той прастор немы,І ці мерыў яго хто?І адкажа па-сваему:Вёрст напэўна будзе сто!І яшчэ было чым мілаТое поле хлапчуку,Гэта тым, што дзед КурылаТам яго трымаў руку.Гэты дзед – пастух гуртовы,Слаўны дзед, дзядок – душа,Гаваркі, мастак на словы,І любіў ён малыша!Не смяяўся дзед з Сымонкі,Не ўсчуваў яго ні-ні,Частаваў з свае скарбонкі,Бавіў цэлыя з ім дні.Забяруцца ў цень пад грушуІ гаворку распачнуць.Тут Сымонка сваю душуМог прад дзедам разгарнуць,Запытаць пра сёе-тоеДзедку добрага свайго,Бо Сымон не меў спакою –Ўсё цікавіла яго.– Дзедка, чуеш: во – спявае!Ці ж не чуеш, дзедка? вунь!– Гэта здань твая такая:Адхрысціся, хлопча, плюнь!– Як то здань? А ты паслухай! –Дзед схіляе галаву,Шапкай круглай, аблавухайЧуць не ўлазячы ў траву.– Не, не чую! – Ото дзедка!Мусіць, ты зусім аглух:То ж спявае з кветкай кветка! –Вочы вырачыць пастух,На Сымонку пазірае:– Ой, хітрэц! ото лайдак:Чаго ён ні выдумляе!Бач, знайшоў якіх спявак!– Хіба ж краскі не спяваюць?– А які ўжо іх там спеў?Краскі голасу не маюць:Пройдзе ветрыку павеў,Закалышуцца – не ўчуеш...Кінь ты, хлопча, мары сніць!– Ат, дзядуня, ты жартуеш,Каб малога падражніць!– Ой, дзіўны ты, – дзед гаворыцьІ пакруціць галавой,А Сымон сваё гуторыць,Гледзячы ўдаль прад сабой.– Дзед, зірні: куды-та хмаркіУнь ідуць, ідуць, як дым?Там так добра, вольна, ярка,А яны ідуць. Ці імНадта горача ад сонца?Ці іх гоніць хто адтуль?Ці ім блага там бясконца?І скажы, дзядок, адкульХмаркі гэтыя выходзяць?– Эх, дзівак ты! – кажа дзед. –Што за мыслі ў цябе бродзяць?Так утворан гэты свет:Грэе сонца, ходзяць хмары,Носяць снег і дождж і гром,Ночкай вынікнуць стажары[1],І бяздонныя амшарыЗоркі выецелюць руномДы на поўдзень ад паўночыШлях праложаць без прысад,А куды, куды ён крочыць,Хто адкажа табе, брат?Вее вецер і сціхае,Як увойдзе ў берагі;Па зіме вясна ўбіраеТвар зямлі, лясы, лугі;І прачнецца ўсё дазвання,Жыццё ўзбудзіцца ў зямлі,І без нашага пытанняКолас вырасце ў раллі. –Хлопчык слова не прароніць,Дзеду ў вочы ён глядзіцьІ галоўку чуць прыклоніць,Не варушыцца, маўчыць.– Не, дзядок! не тое, дзедку!А ты вось скажы: чамуВецер песні пяе ўлетку,Плача ж жаласна ўзіму?– Схамяніся, бог з табою!Унь ужо аб чым спытаў! –І круціў дзед галавою,І плячыма паціскаў.– Вось дык хлопец! скуль узяўся?Не, сапраўды ты дзіўны:Ці разумным ты прыўдаўся,Ці з уроды ўжо дурны?Не: з цябе, відаць, штось выйдзе...Кінь ты гэтую думу –Усё будзе ў сваім відзе,Сам пазнаеш, што й чаму.Вось каб ты вучыўся змаля,Кніжку ў рукі б даць табе! –Дзед і хлопчык замаўкалі,Кожны думаў па сабе.Раз Сымонку давялосяЧуць, як граюць дудары,І яму тады здалося,Што да гэтае парыЁн дзіцятка быў дурное,Што не жыў ён, а блукаў,Што цяпер пазнаў ён тое,Чаго шчыра так шукаў.Слухаў хлопчык тое гранне,Пад сабой не чуў зямлі,Бо ў тых зыках чараванняСпевы ўласныя плылі,Струны сэрца ў ім дрыжалі,Як дрыжыць блісканне зорУ надземнай цёмнай далі,І музыкам падпяваліІ ляцелі на прасторУ салодкім заміранніЯсным зоркам на спатканне.Дудары ўсё перайгралі,Дальш у свет яны пайшлі,А ў душы яшчэ спяваліЗыкі дзіўныя, плылі,Разрасталіся й далёкаДушу вабілі сабойІ няслі яе высокаНад гаротнаю зямлёй.Зыкі душу напаўнялі,І, куды б ён ні пайшоў,Над ім гралі і спяваліДуды, песні дудароў.Разоў пяць губляў авечкі,Шкоды ў полі нарабіў,Здрасаваў шнуроў тры грэчкі,Вератнік[2] аўса прыбіў!І за тое ж дасталосяАд суседзяў, ад бацькоў.Многа выцерпець прыйшлосяПапіханак, кулакоў!Толькі ж хлопчык не чуў болю,І не тым занят быў ён:Зыкі смутку, песні воліЧуў хлапчук з усіх старон.І цяпер, як непрытомны,Стаў на гонях і стаіць,Як выгнаннік, як бяздомны,Што не мае дзе схіліцьГалаву сваю сірочу,І надзей у ім няма.Сам хлапчук не знаў, што хоча,Дзе, аб чым яго дума.Ён не ведаў, што з ім стала –Сэрца поўніў нейкі спеў,Думка дзесь не тут блукала,Дух як бы кудысь зляцеў.– Эй, Сымон... Заснуў, ці што ты?– А, то ты... Ах, мой дзядок!..– Дзе ж авечкі... Ой, блазнота...Ну, й дадуць табе, браток! –Тут Сымон ахамянуўся,Бегчы кінуўся кулём.– Стой! куды ты?.. Не ачнуўся!Унь авечкі, за аўсом! –«Збілі хлопца зусім з тропу,Як ён рух яшчэ схаваў?Б’юць, як цэпам тым па снопу!» –Дзед з сабою разважаў.– Ну, што думаў, брат Сымоне?– Ах, дзядуня, любы мой!Дудары тут шлі сягоння...Як жа гралі! а-ё-ёй!– Дудары? – стары спытаўся:–Гм!.. дык унь што... пачакай!Ты, відаць, не просты ўдаўся,Дам табе я нешта... грай!Вось, пакуль што, мой бядача,Дудку дам табе я ў дар:Ты – музыка, брат, няйнача,Будзеш некалі дудар. – Расхінуў тут дзед халатДы з кішэні-бакавушкуВыняў дудку-весялушкуІ зайграў на гэты лад: «Свінні ў рэпе, Свінні ў рэпе, Парасяты ў грэчцы, А музыка Без языка Каля печы трэцца!..»І яшчэ дзед разоў паруСпрытна пальцамі прабег.У Сымонкі ў вочках, тваруБегаў ціхі-ціхі смех.Ен, працягшы сваю ручку,Вочак з дзеда не спускаў.– На, Сымоне, маеш штучку!Грай здаровы! – дзед сказаў.Як бы дар які там з неба,Дудку тую ўзяў Сымон.– Намачыць яе, брат, трэба:Галаснейшы будзе тон.