У цэнтры невялічкага беларускага горада Нясвіжа пятае стагоддзе ўзвышаецца першы на тэрыторыі нашай рэспублікі i адзін з першых у Еўропе помнікаў архітэктуры стылю барока — фарны (былы езуіцкі) касцёл. Унутры яго знаходзяцца некалькі ўмураваных у сцяну надмагільных помнікаў. На адным, зробленым са звычайнага мясцовага пясчаніку, можна разгледзець выяву пілігрыма з посахам у руцэ i шыракаполым капелюшом за плячыма. На дарозе за яго спінай, нібы кінутыя за непатрэбнасцю, ляжаць зброя i адзнакі рыцарскай годнасці. Над гэтым барэльефам надпіс-эпітафія на лацінскай мове, у якой гаворыцца пра тое, што перад тварам смерці любы чалавек — не рыцар, а толькі пілігрым.
Непадалёку ад барэльефа размешчаны ўваход у сутарэнне касцёла, у радавы склеп, дзе i зараз стаіць труна аўтара прыведзенай эпітафіі, які асэнсоўваў сябе перад сустрэчай з вечнасцю не прадстаўніком аднаго з буйнейшых магнацкіх родаў нашай зямлі, не князем, а простым чалавекам, пілігрымам. Тут пакояцца астанкі князя Мікалая Крыштафа Радзівіла Сіроткі.
Нарадзіўся ён у 1549 годзе тут жа, у Нясвіжы, у драўляным замку славутага апекуна беларускіх кальвіністаў Мікалая Радзівіла Чорнага. Імя Мікалай хлопчык атрымаў па сямейнай традыцыі, бо ў ёй існаваў звычай называць так першага прадстаўніка новага пакалення. Мянушку ж звязваюць з польскім каралём, які гасцяваў у яго бацькоў. Той аднойчы пачуў дзіцячы плач, што даносіўся ca святліцы (a дакладней сказаць — басавіты роў). Зайшоўшы ў пакой, яго вялікасць убачыў пакінутага ўсімі хлопчыка ў люльцы, паклікаў служанку i загадаў ёй неадкладна супакоіць «сіротку». Гэта выпадковае слова так i прыліпла да немаўляці на ўсё жыццё. Справа ў тым, што Радзівілы заўжды дабаўлялі да аднолькавых імёнаў прадстаўнікоў свайго роду мянушкі, нібы прыраўноўваючы сябе гэтым да пануючых у Еўропе дынастый.
Адукацыя Мікалая праходзіла спачатку ў пратэстанцкай гімназіі, створанай яго бацькам, a затым, як i ў шматлікіх іншых прадстаўнікоў дваранскай знаці, у Еўропе. Сіротка «грыз граніт навукі» ў Германіі, у Цюрынгенскім i Страсбургскім універсітэтах, затым — у Лейпцыгскім. Пасля гэтага, «удакладняючы свае веды», наш зямляк шмат падарожнічаў па Заходняй Еўропе. Ён пабываў у Аўстрыі, Францыі, Італіі. У час падарожжа Мшалай пазнаёміўся з папскім нунцыем кардыналам Камедоні i езуіцкім прапаведнікам Пятром Скаргай. Неўзабаве ён раптоўна здраджвае веры бацькоў і, «адрокшыся публічна ад памылак кальвінісцкай ерасі», прымае ў 1567 годзе каталіцкую веру. Існуе ецвярджэнне, быццам гэта адбылося пад уплывам красамоўства Скаргі. Што ж, хітры езуіт мог паўплываць на юнака, але хутчэй за ўсё Сіротка перайшоў у каталіцызм не з прычыны змянення рэлігійных поглядаў, а па разліку. Справа ў тым, што буйная феадальная знаць падтрымлівала рэфармацыйны рух галоўным чынам з-за патрабавання секулярызацыі зямельных уладанняў манастыроў. Магнаты спадзяваліся, папершае, знішчыць такім шляхам сваіх канкурэнтаў — вышэйшае духавенства, а па-другое, прыбраць манастырскія землі ў свае рукі.
Сіротка ж, напэўна, зразумеў марнасць гэтых спадзяванняў у Вялікім княстве Літоўскім i рашыў далучыцца да каталіцкай царквы, больш багатай i магутнай, чым раздзіраемы дагматычнымі спрэчкамі рэфармацыйны pyx. Успомнім, што так жа зрабіў i лідэр французскіх гугенотаў Генрых Наварскі, які жыў у той жа час. Ён адказаў тым, хто папракаў яго здрадай, наступнымі словамі: «Парыж каштуе імшы». Успомнім, што дзякуючы пераходу ў каталіцызм, ён узышоў на прастол Францыі i што французы да гэтых часоў лічаць Генрыха IV адным з лепшых сваіх каралёў. Пра Анры IV (так па-французску гучыць імя гэтага манарха) у народзе да нашага часу складаецца шмат песень, баек, анекдотаў, паданняў.
Але i тыя, хто сцвярджаюць, быццам Сіротка змяніў веру дзеля таго, каб атрымаць тытул князя, таксама памыляюцца. Яны не ўлічваюць, што гэты тытул быў атрыманы раней, у 1547 годзе, бацькам Сіроткі.
Мікалай Крыштаф быў прыняты ў рады мальтыйскіх рыцараў, адзін з яго братоў (усе яны таксама перайшлі ў каталіцызм) атрымаў званне біскупа, a ў хуткім часе i кардынала. Гэта сведчыць толькі аб тым, наколькі высока ацаніў Ватыкан схіленне Радзівілаў да каталіцызму. Галоўнае ж, на мой погляд, што прыдбаў Сіротка — гэта магчымасць карыстацца «скарбніцай» каталіцкай царквы. Асабліва шырока выкарыстаў ён гэту магчымасць пасля таго, як у 1570 годзе атрымаў у спадчыну Нясвіж.
Мікалай Крыштаф распачаў у сваім маяраце шырокае будаўніцтва. У горадзе ўзводзіцца шэраг архітэктурных комплексаў — бенедыктынскі, дамініканскі i езуіцкі манастыры з касцёламі (Сіротка выгнаў з горада кальвіністаў). Будынак кальвінісцкай гімназіі пераабсталёўваецца i ператвараецца ў езуіцкі калегіум. Для ажыццяўлення ўсіх гэтых спраў у Нясвіж запрошаны таленавітыя еўрапейскія архітэктары. Так, для ўзвядзення езуіцкага касцёла з Італіі прыехаў славуты майстар Ян Марыя Бернардоні. Ён жа кіраваў i будаўніцтвам мураванага палаца, узведзенага замест былога драўлянага. Нясвіж прыгажэў на вачах.