Міклашэвіч замоўк. Маўчаў і яго сябар. Урэшце Кухар нягучна, нейкім стомленым голасам, прагаварыў:
— Я ведаю, хто забойца.
— Даказаць можаш?
— Пакуль не, — сказаў Кухар. — Аднак заўтра я табе прадстаўлю доказы.
— Што ж, тады давай пачакаем заўтра.
4
На наступны дзень з самага ранку Кухар з Міклашэвічам ехалі ў Лядава. Ранішняя шаша была пустыннай. Абапал яе чарнеў амярцвелы лес. Абвітыя сівым лішайнікам разгалістыя елкі выглядалі суровымі і непрыветлівымі, а невысокія, гнуткія бярозкі, якія яшчэ не паспелі скінуць сваё восеньскае ўбранне, наадварот, нагадвалі вясёлых дзяўчат-перасмешніц. І на ўсім: на дарозе, на дрэвах, на кустах, на траве ў прамянях узыходзячага сонца зіхацеў і пераліваўся рознакаляровымі зоркамі першы снег.
— Якая прыгажосць навокал! — у захапленні выгукнуў Міклашэвіч. — Нават не верыцца, што недзе ідзе вайна, што ёсць на свеце вылюдкі, здольныя забіваць мірных людзей.
Кухар маўчаў. Міклашэвіч скасіў на яго позірк, запытаўся:
— Андрэй, а ты ўпэўнены, што Ванька Хлястоў — забойца.
— Упэўнены! — рыкнуў Кухар. — Яго, гада, трэба было даўно арыштаваць. Да яго трэба было прыгледзецца раней, яшчэ пасля смерці Максіма Камяневіча. Гэта мой, Паша, недагляд, і смерць Таніных бацькоў — на маім сумленні.
— Які сэнс зараз махаць рукамі? Прыедзем у Лядава і там разбяромся.
Аднак у Лядаве сяброў чакаў неспадзяваны ўдар, удар, ад якога ў Кухара
перахапіла дыханне, а ў Міклашэвіча прапала мова.
— Ды ўжо з тыдзень, як мы пахавалі на мясцовых могілках Івана Хлястова, — паведаміла ўчастковаму старшыня сельскага савета. — Паехаў, небарака, па нейкіх справах у горад, там і знайшлі яго памерлым на аўтобусным прыпынку. Людзей на хаўтурах было няшмат, а з родных — толькі сын. Праўда, была яшчэ нейкая незнаёмая мне дзяўчына, але яе больш цікавіла яго хата і, як мне падалося, яна дамовілася з сынам аб яе пакупцы.
— А куды дзеўся яго сабака?
— Сабака? — старшыня здзіўлена паціснула плячыма. — Не было ў яго ніякага сабакі!
Кухар з Міклашэвічам вярнуліся да машыны. Моўчкі закурылі.
— Што зараз думаеш рабіць? — першым запытаўся Павел.
— Не ведаю, — уздыхнуў Кухар. — Круціцца ў маёй галаве нейкая здагадка, болем выпальвае мазгі, але спыніць яе я ніяк не магу — вельмі ўжо яна пякучая, да неверагоднасці дзікая.
— А ты раскажы. Разам і вырашым, наколькі яна дзікая.
Кухар адкінуў убок акурак, адчыніў дзверцу машыны і сеў на сядзенне. Міклашэвіч таксама заняў шафёрскае месца.
— Ну што там за думка? — нецярпліва запытаўся Павел.
— Ды вось усё думаю, з чаго пачаць, — Андрэй скрывіўся ў нядобрай ўсмешцы. — Ты толькі не перабівай мяне, даслухай да канца, а ўжо потым вырашым — што нам рабіць. Добра?
— Пачынай.
— Перад апошняй паездкай у Маскву я зайшоў да Камяневічаў і ўжо тады Таня была нейкая быццам сама не свая. Тым вечарам мы ўсё спісалі на прастуду. Яе бацька, Васіль Сцяпанавіч, меў бутэльку каньяку, які збіраўся выпіць са мной, але я адмовіўся, сказаў, што мы вып’ем яго пасля майго прыезду. І, як ні дзіўна, мая адмова больш засмуціла Таню, чым яе бацьку.
Потым, мяркую, было так: бацька Тані, занепакоены здароўем дачкі, запрасіў да сябе ў госці знаёмага псіхіятра, каб тая, быццам выпадкова, агледзела дзяўчыну і дала пэўныя рэкамендацыі. Пакуль чакалі Таню з работы, выпілі па кілішку каньяку, выпілі і атруціліся. Чаму атруціліся? Таму што ў каньяк, шпрыцом праз корак, была дабаўлена атрута. Хто яго туды ўвёў? Таня.
— Хто? — ад нечаканасці вытрашчыў вочы Міклашэвіч. — Ты што, здурнеў?
— Не, не здурнеў.
— Навошта ж ёй труціць сваіх бацькоў?
— Ты абяцаў маўчаць, — Кухар напомніў сябру пра яго абяцанне і, калі той прыкрыў рот далонню, прадоўжыў: — Таня спадзявалася разам з бацькамі атруціць мяне.
— Цябе? — Міклашэвіч ажно заёрзаў на сваім сядзенні ад дурнога смеху. — Ты ж збіраўся ажаніцца на ёй!
— Я табе расказваў пра ўласцівасці амулета Шывы, — Кухар не звярнуў увагі на дзіцячую весялосць сябра. — Калі Ванька Хлястоў зразумеў, што я не баюся душы раджы Джагдзіша, ён з дапамогай амулета сваю душу ўсяліў у Таніна цела. Не дарэмна ж ён прыязджаў у горад! Яго цела пахавалі на вясковых могілках, а душа яго засталася жыць у Таніным целе. Вось чаму Таня пры нашай апошняй сустрэчы была нібы сама не свая. Вось чаму яна хацела забіць мяне, а зразумеўшы, што і бацькі ўжо адчуваюць нешта з ёй няладнае, яна іх атруціла. Магчыма, гэта атрымалася і выпадкова.
— Маці яе памерла ад сардэчнага прыступу, — напомніў Павел.
— Яе маці, Зоя Пятроўна, пакутавала на цукровы дыябет, а цукар — натуральны антыдот той атруты. Дастаткова пакласці пад язык кавалак цукру і атрута амаль не падзейнічае на чалавека. У дыябетыкаў пастаянна павышаны ўзровень цукру ў крыві, таму Зоя Пятроўна адразу і не памерла, і Таня з душой Хляста дабіла яе ўжо потым, як прыйшла з працы.
— Дык зараз Таня — гэта Таня ці Хлёст?
— Напэўна, усё ж Хлёст.
— Як жа даказаць яго злачынства? Як пазбавіць яго амулета?
Кухар павярнуўся тварам да сябра:
— Зараз ты мне верыш канчаткова?
— Веру, — няўпэўнена хітнуў галавой Міклашэвіч. — Але ж ты не адказаў на мае пытанні.
Андрэй некалькі разоў глыбока ўдыхнуў і выдыхнуў паветра і, быццам рашаючыся на нешта вельмі важнае, загаварыў:
— Яго трэба выклікаць у паліклініку і ў час абследавання сарваць з яго шыі амулет. Тут патрэбны рашучы і жорсткі доктар, такі, як Віктар Станкевіч. А без амулета Хлёст будзе бяссільны і нават, калі ён будзе маўчаць, то псіхіятрычная бальніца яму будзе забяспечана на ўсё яго жыццё.
— Ён жа бессмяротны?
— Гэта жыццё вечнае, а бессмяротнасць мае мяжу, і Хлёст даўно ўжо яе пераступіў.
— А што рабіць з амулетам.
— Знішчыць, — цвёрда, адсякаючы ўсялякія сумненні, прагаварыў Кухар. — Як? Мы з табой аб гэтым ужо гаварылі.
Эпілог
Перад самымі Калядамі Андрэй Кухар сустрэў у дубовенскім універмазе смаленскага настаўніка Грышку Баранава. Павіншавалі адзін аднаго з надыходзячымі святамі, разгаварыліся.
— Я чуў, што вы ўсё ж такі разгадалі тайну смерці Максіма Камяневіча? — пацікавіўся Грышка. — Але, калі шчыра, я не веру, што забіў яго Ванька Хлястоў.
— І ёсць прычыны для недаверу?
— Ванька ж ледзьве хадзіў, ды і ўзрост меў далёка не малады.
— У час нашай апошняй сустрэчы вы мне расказвалі пра сусветны розум, пра тое, што жыццё на гэтым свеце — гэта як вучоба для чалавечай душы ў пэўным класе Касмічнай школы, у якой чалавек спасцігае агульнакасмічныя каштоўнасці і паняцці Дабра і Зла. вы сцвярджалі — жыццё бясконцае!
— Я памятаю тую размову і слоў сваіх не выракаюся. Скажу нават больш — не адчуўшы на ўласнай скуры боль і несправядлівасць, не спасцігнеш у поўнай меры розніцу паміж Дабром і Злом, не зразумееш сэнс свайго зямнога быцця. Але ж Хлёст...
— А я хачу сказаць вам аб іншым, — не вельмі ветліва перапыніў настаўніка Кухар. — У Хлястова быў чароўны амулет, з дапамогай якога ён мог не толькі тварыць свае брудныя справы, але і пераўвасабляцца ў іншага чалавека.
— Амулет Шывы? — няўпэўнена запытаўся Баранаў. — Я думаў, што гэта прыгожая індыйская казка!
— На жаль — не, гэта не міф і не казка.
— Тады ўсё зразумела: магутная зброя ў руках дурня заўсёды служыць сілам Зла.
— Амулет мы знішчылі, а цела дзяўчыны, якая стала чарговай яго ахвярай, пахавалі на могілках побач з магіламі яе брата і бацькоў.
Грышка Баранаў спалохана паглядзеў на суразмоўцу, потым зняў шапку і перажагнаўся. Кухар жа нервова скрыгатнуў зубамі і змахнуў з вачэй раптоўна выступіўшыя слёзы.