СКЛЕП
Мікола настрыг ў лесе кошык грыбоў і пачаў выбірацца на дарогу. Блукаў доўга, але выйсці на яе не мог – заблудзіўся. Нарэшце прытупаў у незнаёмую вёску, зазірнуў на падворак крайняй хаты. Павітаўся з гаспадаром – ён вастрыў сякеру на дрывотні, папрасіў папіць халоднай вады. Дзядзька кіўнуў і схаваўся на агародзе. Неўзабаве ён нёс у выстаўленай наперад руцэ коўшык.
– Пі на здароўе, – сказаў.
– Во, дзякуй, – адказаў на клопат пра сябе Мікола і пачаў піць, але адразу ж здзіўлена глянуў на гаспадара. – Што... гэта?
– Бярозавік.
– З градусам?
– Трохі капнуў.
– Нічога сабе, трохі!
– Дапівай, а калі мала, яшчэ дабаўлю.
Калі скончылася пітво, селі на лаўку перакурыць. Пыхкалі дымком, гаманілі. Гаспадар быў пенсіянерам, увесь час рабіў на трактары. Мікола расказаў, што ён журналіст і паэт, сам рускі, але жыве ў Гомелі.
– Пайшлі, пакажу, які ў мяне склеп, – прапанаваў гаспадар
– Ну, пайшлі...
На агародзе спыніліся каля невялічкай драўлянай накрыўкі з дошак, што ляжала прама на траве. Гаспадар яе акуратна адсунуў, і на госця чорным вокам глянуў склеп.
– Што, склеп такі? – здзівіўся Мікола.
– Ага. Залазь, паглядзі, што там у мяне.
– Я ж таўстун – не пралезу...
Гаспадар зарагатаў, а потым прызнаўся:
– І жонка ж у мяне габарытная. Вось я і зрабіў вузкі пралаз, каб яна не змагла ў мой склеп забрацца... А то залезе, хіба ж я сваю бабу не ведаю, і ўвесь мой бярозавік з градусам адным махам вып’е. Ды каб жа праўда выпіла – хіба ж шкада? На здароўе. А то прадукт перавядзе. Праходзіць, патупае, пазлуецца яна каля майго склепа ды і пойдзе прэч. А я, бывае, там і сплю, у склепе, улетку, калі спякотна. Там я тапчанчык змайстраваў. Ёсць што выпіць і чым закусіць у маім склепе. Але што там ёсць – пра гэта мая баба не ведае. Здагадваецца толькі. Калі хочаш, кажу, глянуць, што ў мяне там, то залазь...
Развіталіся цёпла. Мікола патупаў у цэнтр вёскі, дзе павінен быў спыніцца рэйсавы аўтобус, а гаспадар пастаяў яшчэ трохі на вуліцы, гледзячы ўслед госцю, і падаўся на свой падворак. Вастрыў жа сякеру, то, мабыць, будзе нешта рабіць...
ТОРТ
З заработнай платы Хмукін купіў торт, добры па сённяшніх цэнах, даволі танны. Ён нёс дадому торт і злёгку хістаўся: перад тым, як зайсці ў гастраном, Хмукін заглянуў з сябрам ў кафэ-бар. Рашылі прапусціць па чарцы. Прапусцілі. Пасядзелі. Пагаманілі. Нехта прапанаваў паўтарыць – усе пагадзіліся, на стол леглі «ваўкі», «мядзведзі», «ласі»... іх згроб шырокай рабочай далонню сам Хмукін, вярнуўся да стала з бутэлькай. Зноў выпілі, зноў пагаманілі. Потым усё паўтарылася. Скінуліся – купілі, выпілі...
Хмукін нёс торт і ўяўляў, як абрадуюцца ягонай пакупцы жонка і пяцігадовы сын Лёшка.
Перад пад’ездам на лаўцы (карціна знаёмая для гараджан) Сядзелі бабулькі, вялі дыялог пра жыццё-быццё, праводзілі дапытлівымі позіркамі кожнага, хто заходзіў-выходзіў, давалі яму кароткую, а то і даволі разгорнутую характарыстыку – гледзячы на каго які мелі кампрамат або станоўчыя звесткі. Патрапіў на іх вочы і Хмукін. Павітаўся. Нават выдаў не дужа каб трапны жарт бабулькам, трасянуў у паветры тортам: маўляў, і мы не адны сухары трушчым, бываюць і на нашай вуліцы святы. І патупаў далей, да сябе.
Бабулькі, як адна, пахіталі ўслед Хмукіну сівенькімі галовамі: ці абрадуюцца ж гэтаму торту дома?
АДПОМСЦІЎ
Лявон даўно меў зуб на Пятра – з таго часу, калі апошні абяцаў вярнуць доўг, аднак і сёння аддае грошы. «Дык... гэта... жонка апярэдзіла... не паспеў замыліць... ета самае...» Калі ж пазычаў, то кляўся, што аддасць з першай палучкі. А ўжо, мусіць, пятая была. Шчыра прызнацца, дык Лявон зусім страціў надзею атрымаць свае законныя пятнаццаць тысяч рублёў. «Што з п’янтоса возьмеш? Каб жа хоць ён мне аднаму быў павінен».
Аднаго разу Лявону падвярнулася думка адпомсціць Пятру. Пазней ён ужо ведаў, як зрабіць гэта. «Пятро клюне».
Сустрэліся яны каля калодзежа.
– Ну, як пажываеш, сусед? – быццам бы незнарок, пацікавіўся Лявон.
– Якое тут жыццё-ё! – махнуў рукой Пятро. – Ні выпіць, ні... Так, адны мучэнні. А тут жонка скубе: зарплату затрымліваюць у калгасе, а ёй каб кожны дзень грошы прыносіў
– Сапраўды, дрэнь дзялы, – паспачуваў Лявон з прыхаванай іроніяй. – А людзі ж неяк во круцяцца. На легкавушках ездзяць. Катэджы пад аблокі фугуюць.
– То ж людзі... – яшчэ больш роспачна ўздыхнуў Пятро, выліваючы ваду з цэбра ў вядзерца. – Умеюць жа неяк.
– Умеюць. Гэта ты праўду кажаш. Учора быў у Гомелі, дык на вакзале ходзяць патлатыя хлопцы, ледзь не пад самы нос сунуць кардонкі, на якіх напісана: «Куплю чорныя грузды».
Пятро, пачуўшы такую навіну, ледзь не выпусціў з рук вядзерца, а перад вачмі замітусіліся чорныя грузды, якіх кожны год процьма ў лесе:
– Што – праўда?!
– Што вычытаў, пра тое і гутару, – спакойна трымаўся Лявон – Я яшчэ перапытаў, бо не кожны раз веру напісанаму. Мо, думаю, лісічкі. Не,кажа, і грузды. Лісічак няма – усе павыдралі. Капіталісты, бач ты іх, нешта і ў груздах знайшлі. А мы топчам. Бяром, кажа, прывозь, дзед, хоць пяць тон купім. Адразу разлік.
– І па колькі ж за кіло? – не цярпелася Пятру.
– Таксама пацікавіўся, а як жа. Па пяць тысяч.
– Ё маё! Дык гэта ж жывыя грошы! – разявіў рот Пятро, пашкроб кручкаватым пальцам за вухам.
– А я пра што? Жывыя. Ды і груздоў жа – хоць касу закладывай. Думаю вось пару кашоў адвезці. Для пачатку.
– Калі?
– Бульбу дакапаю – і махну.
– А я і заўтра магу, – Пятро ажно ўспацеў ад пачутай навіны. – Усю дакапаў. Заўтра і махну. Хоць даўгі аддам. А то, сусед, сорамна... не ты верыш, сорамна бывае, калі вось сустрэну чалавека, у якога пазычаў. А мая... ага... усю палучку замыліць, а на мае даўгі – дулю: калі пазычаў, чым думаў, ёлупень? Паглядзім, хто ёлупень, Маруся. Паглядзім. Я пабег. Во аднясу ваду – і ў лес. Няма калі балаболіць.
... З Гомеля Пятро вярнуўся злосны, але без груздоў – недзе, відаць, пазбавіўся ад іх у горадзе, а мо высыпаў з акна дызеля. Ён адразу ж стрэліў кароткім і абуральным позіркам на Лявонавы вокны, шпурнуў на падворак парожнюю брызентавую сумку, а сам, сатрасаючы паветра кулакамі, пакіраваў да Лявона. Лявон жа на ўсялякі выпадак загадзя падпёр вароты, таму спакойна назіраў за раз’юшаным суседам-даўжніком і ўволю смяяўся. Настрой быў у яго такі, усё роўна як Пятро вярнуў яму доўг.
САБРАНЫЯ ЯГАДЫ
У паштовай скрынцы Іван Валькоўскі, карэспандэнт абласной газеты, узяў, вяртаючыся пасля працы дахаты, пісьмо ад былога настаўніка Цімошыка. Настаўнік-пенсіянер паведамляў, што дужа багата сёлета ў лесе чарніц, прасіў, калі ёсць час, каб прыехаў.
І Валькоўскі паехаў. Цімошык сустрэў яго прыветна, цёпла, доўга трос руку – было відаць, што ён па-чалавечы рады прыезду свайго былога вучня, якім вельмі ганарыўся, бо часта чытаў допісы ў газеце, хваліў Валькоўскага за светлыя думкі і лёгкае слова.
Перакусілі, пагаманілі крыху і адразу падаліся ў лес. Ягад сапраўды было багата – ажно ўсыпаны куцыя галінкі чорнымі гузікамі-гарошынамі. І толькі тут, у лесе, Валькоўскі заўважыў, што Цімошык прытупаў без посуду, ён хадзіў услед за ім, нешта расказваў і ніводнага разу нават не нахіліўся долу.
А пазней, ужо вяртаючыся з лесу, настаўнік-пенсіянер казаў:
– Я свае ягады ўжо сабраў, Іване. Не бачу іх – вочы зусім не слухаюцца. Старасць, хе-хе, – не радасць. А вось люблю, калі людзі ягады збіраюць. Дужа люблю. Дзякуй і табе, што прыехаў.
Валькоўскаму ж падумалася трошкі і пра іншае: хітруе Цімошак, светлая галава. Хітруе. Сумна аднаму на хутары, то вось і выклікаў яго, каб пагаварыць, каб душу адвесці...
І яму тады зрабілася надта шкада былога настаўніка.