– Вось і я ім: Груня не такая! Груня – кавалак золата! Брыльянт! Груня мяне, адзінага, любіць і галубіць. Я правільна гавару?
– Правільна, правільна, – яна пагладзіла мужа па лысай галаве.
– Толькі мяне... адзінага... Назаўсёды... – Ён дакрануўся рукой да таго месца, дзе яшчэ не астыў пацалунак. – Трымаецца... Шчака ажно пацяплела... Быццам скавародка... Я на сёмым небе... Я лячу... лячу... лячу я!
Груня нарэшце лёгенька адштурхнула Кіпціка ад сябе, ледзь чутна сказала:
– Палётаў – хопіць... – і падсунула да сябе спіс.
Прачнуўся, здаецца, і Кіпцік, ён заміргаў вочкамі, і сказаў пагрозліва, але памяркоўна:
– Дзейнічаем! Канешне, злачынцу так проста не возьмеш... К-хе, к-хе... Сіла трэба для таго, каб узяць. Аднак жа... – Ён праглынуў сліну, – сілы ў мяне засталося... сама ведаеш... на два разы пшыкнуць. Другі дзень ужо не корміш. Чым браць буду? Лозунгам?
На стале ўмомант аказаліся слоікі з ежай. Іх выставіла з сумкі Груня. І сказала, паказваючы рукой на стравы:
– На здароўечка, Кіпцічак мой! На здароўечка! Дзеля нашай агульнай справы. Жры! Цьфу ты! Еш, еш, ягадка-а-а!
Кіпцік працягнуў руку да жонкі:
– Ручнік!
– Дам, дам табе і ручнік! – Груня падала. – Калі ласка! Калі ласка!
Кіпцік закруціў ручнік, быццам шалік, вакол шыі, і пачаў прагна есці. Жонка сядзела насупраць яго, падпёршы падбародак далоняй, захаплялася мужам, на поўным сур’ёзе мовіла:
– Ты як пан у мяне. Як пан.
– Які пан, Груня? – не адрываючыся ад слоіка з пражаным салам, падхапіў гаворку Кіпцік. – Пану да мяне яшчэ цягнуцца ды цягнуцца. Я – следчы! Га?
– Хай, хай следчы...
– Дакажу! Дакажу, хай не думаюць, маць іх іці! К-хе! На палец барадаўка – і тое прыбаўка. Цяміш? У бюджэт!
– Я заўсёды ведала, што ў цябе на плячах не качан капусты, – падбадзёрыла Кіпціка жонка. – А галава!
– Галава, галава, так, – пагадзіўся Кіпцік. – Будуць авечкі сытыя і сена цэлае.
А Груня зажмурыла вочы і соладка прамовіла:
– Я ж і забылася зусім... я ж і забылася...
Кіпцік адразу скіраваў позірк на сумку, прасвідраваў яе вачыма:
– Што ў цябе там? Ні чэміргес?
Не звяртаючы на яго увагі, жонка працягвала:
– Я ж і забылася... Калі хочаш з мужыка выціснуць што-небудзь карыснае – яго спярша накарміць трэба. Харчуйся, харчуйся, родненькі мой сышчык!
Таго, на што разлічваў Кіпцік, у сумцы не аказалася, і апетыт у яго прапаў, хоць жонка і працягвала гладзіць па галаве...
4
Пакуль Кіпцік еў ды запіваў малаком, а потым яшчэ і яшчэ заглядваў у свой спіс, Амерыканец дэманстраваў у клубе кінафільм. Новую спецыяльнасць ён асвоіў даволі хутка. Апаратура яго слухалася, нібы шчанюк гаспадара. Праўда, Амерыканец націскаў толькі на тыя кнопкі, якія паказаў яму перад ад’ездам на чарговым інструктажы Мішка. Націснеш, вучыў той яго, на любую іншую, заваліш усю справу. Абсвішчуць. Не націскай на лішнія... Не трэба... І пакуль усё... цьфу-цьфу-цьфу!.. ішло добра. Ніхто не меў прэтэнзій да новаспечанага кінамеханіка
Запусціўшы апаратуру, Амерыканец выцер насоўкай узмакрэлы лоб і шчасліва ўздыхнуў:
– Фу ты, га! Закруцілася! Завярцелася! – ён глянуў у акенца. – Парадак! Ну, усё... Засталося мала. Сем патоў з мяне выходзіць за адзін сеанс. Яшчэ трохі – і здаю Арынавічу і апаратуру, і план. Трымай, Арынавіч! Па ўсіх паказчыках цябе ў перадавікі вывеў. Граматы... Прэміі... Падзякі... А што, цікава, мне будзе? Апельсін абхазскі?
Не паспеў ён пагаварыць як след сам з сабою, калі ў акенца ўварвалася тупаценне ног, свіст і галасы, ад якіх Амерыканцу зрабілася млосна. Як жа, крычаць: «Амерыканца – на мыла!», «Партач!», «У-лю-лю-лю-ю!». Кінамеханік не на жарт разгубіўся. Ён глынуў з графіна вады, і адчуў, як закружылася галава: «Няўжо ўсё? Няўжо?.. А можа пранясе? Ці ўсё – канец?»
А тупаценне ног было зусім блізка. Амерыканец, прадчуваючы нядобрае, накінуў на дзверы зашчапку, а сам схаваўся за кінаўстаноўку – заняў абарону. Калі на дзвяры пасыпаліся удары, ён падкасаў рукавы і прыняў стойку «жывым не дамся!».
– Адчыняй, абманшчык, хлус імпартны! – пранізаў драўляныя дзверы крык.
Амерыканец загадаў сам сабе:
– Не адчыняць! Трымацца! Трымацца да апошняга!..
– Што напісаў на афішы, а што паказваеш? – дапытваўся хлапчына сваім пагрозлівым голасам. – Будку перакулім, калі не вернеш грошы! Бярыцеся за вуглы, хлопцы!
– Гэй вы там, паасцярожней! – Амерыканец пагразіў пальцам. – Паасцярожней! Не вы ставілі будку! Не вы!
А потым Амерыканец уздыхнуў з палёгай, бо хлопцы памалацілі кулакамі ў дзверы, паабяцалі сустрэцца з кінамеханікам на вуліцы – і зніклі. Амерыканец зноў прамакнуў лоб насоўкай і пачаў суцяшаць сам сябе: «Хацеў жа як лепш. Для плана стараўся. Для дзяржавы». Ён паглядзеў у акенца, у глядзельнай зале нікога не было, і выключыў апаратуру. А ўслых сказаў:
– Вось і ўсё кіно. Прызямліўся ў Еўропе, такія справы!..
Прыбегла Клаўка. Амерыканец не адразу адчыніў ёй.
– Ды адна я, адна! – запэўніла білецёрка, а калі апынулася ў кінабудцы, з дакорам глянула на старога. – Што ж ты нарабіў, дзядзька Ігнат? Клуб пусты.
– Г... грошы ў цябе? Не адабралі? – талопіў позірк на Клаўку Амерыканец.
– А то дзе ж яшчэ! Купілі білеты – хай глядзяць.
– Правільна. Багата грошай?
Клаўка кіўнула: ага.
– Тады не журыся. Тады жывём. Ну, чаго галаву павесіла? А калі мы дадатковы план прынялі, га?
– Як гэта? – здзіўлена глянула на Амерыканца Клаўка.
– За адну змену – восем норм. Усе бяруць, а мы што – лысыя?
– Быццам бы не...
– І я гавару: не лысыя, – Амерыканец рассмяяўся.
Усміхнулася і Клаўка:
– Скажы каму – не паверыць. Эх, дзядзька! Усё гэта і добра, і дрэнна. А каму ж мы заўтра кіно будзем паказваць? Хто прыйдзе? А паслязаўтра? Не павераць нам больш людзі, хоць фільм і на самай справе індыйскі будзе...
Амерыканец пасроб за вухам:
– Рэклама падвяла. Цяпер усюды гэтыя рэкламы. Я сабе гадзіннік па рэкамендацыі газеты купіў, а ён дзень ідзе, два на месцы стаіць. У газетах жа друкуюць рэкламу вялікімі літарамі, а я ўсяго-наўсяго на паперцы напісаў, што фільм індыйскі... для вузкага кола.
– Але ж ведаў, што наш фільм?
Амерыканец вінавата апусціў галаву:
– Не трэба было б...
– Для цябе ж стараўся, Клаўдзія! – Амерыканец прыклаў руку да сэрца. – Для Мішкі, курортніка нашага. Для плана. Для дзяржавы.
– А бачыце, што атрымалася?
– Калі ж фільмы пайшлі ў апошні час – што блізнюкі. Нават і артысты адны і тыя ж у іх здымаюцца. Чым заманіць людзей? Якім метадам? Вось і асмеліўся я прарэкламаваць...
Клаўка махнула рукой:
– Добра! Што будзе, таго не мінуць. Зачыняй будку, дзядзька. Пайшлі дахаты.
– Ты ідзі, дзеўка, – замахаў Амерыканец. – А я тут яшчэ пабуду крышачку. Справы ёсць.
Клаўка знікла. Амерыканец, правёўшы яе позіркам, накінуў зноў на дзверы зашчапку, кінуў на падлогу пінжачок і лёг. Ляжаў і бубніў сабе пад нос:
– Дзякуй сказалі б, нехрысці, што хоць з хат павыцягваў... адзін на аднаго паглядзелі... пра жыццё папыталіся... Дык не: на мыла... на мыла...
Амерыканец захроп.
5
Прайшло яшчэ некалькі дзён. Усё бліжэй і бліжэй час вяртання Арынавіча. А ў Кіпціка, па ўсяму відаць, нічога не скранулася з месца. Ён сядзіць на лаўцы з кійком, які служыць яму, мусіць, зброяй. Твар заклеены лейкапластырам. Па-ранейшаму не зашклёныя вокны, няма сабакі Швагра – ланцужок накінуты на будку. Кіпцік пасля таго, што здарылася на аб’екце, які ахоўваў, нясе вахту надзвычай пільна, пад вачамі ажно пісяжкі з’явіліся ... А мо ад чаго іншага яны? Кіпцік сам ведае, ад чаго. Вось і цяпер ён змагаецца са сном, клюе носам, і каб не крокі перад ягоным аб’ектам, ён, безумоўна, задрамаў бы. Аднак ускочыў, прыставіў да нагі дручок, нібы вартавы вінтоўку, і падаў каманду:
– Стой, хто ідзе?
– Амерыканец! – пачулася з-за брамы.
– Амерыканец на месцы, астатнія – да мяне! – запатрабаваў Кіпцік.