– Я свой Амерыканец. Савецкі.
– Праходзь, – дазволіў Кіпцік, а калі Амерыканец паказаўся на двары, паведаміў. – Вахту нясу. А табе што трэба?
Амерыканец доўга нічога не гаварыў, сноўдаўся па двары ўзад і ўперад, а толькі тады, расцягваючы гукі, сказаў:
– Чуў ці не?
– Гледзячы што. А ты – чуў? – у сваю чаргу націснуў на тое, што балела, Кіпцік.
– Чуў.
– І я чуў.
Яны селі на лаўку. Закурылі.
– Што рабіць будзем? – першы падаў голас Кіпцік. – Думаў знайду супастата, а ніхто не прызнаецца. Хоць кожнага за каўнер бяры.
– Ты, бачу, некага узаў? – нясмела папытаў Амерыканец і кіўнуў на лейкапластыр, што заняў большую частку Кіпцікавага твару.
Кіпцік асцярожна пакратаў балючае месца, хаваючы вочы, прамовіў:
– Падазронасць лягла на Анціпіху. Быў у яе. Не, кажа, не я, Атрахімка. Рука не падымаецца...
– На каго?
– На курэй. На сабаку. На вокны.
– А на чалавека? – паморшчыўся, нібы балела яму, Амерыканец. – Чым гэта яна цябе так распісала? Качаргой? Скавародкай?
– Цёмна было. Не разабраў. Як у сне было. Зайшоў... Сказаў... І выйшаў. А ты што ж, план сарваў?
Амерыканец хехекнуў:
– А гары яно гарам, такое кіно! Сарваў, брат. Учора два чалавекі прытупалі ў кіно. І тое з суседняй вёскі. З Абідавіч. Як нам далей жыць з табой, Трахім?
Кіпцік не адразу сказаў:
– А так і жыць. А так і жыць. Набраць паветра – і не дыхаць. І не шавяліцца. Шукаю...
– І што, знойдзеш? – насцярожыўся Амерыканец.
– Знайду! – Кіпцік прытупнуў нагой.
Амерыканец уважліва глядзеў на Кіпціка, а тады крыва усміхнуўся:
– У цябе ж ужо месца на твары мала засталося... незанятага.
Кіпцік пакрыўдзіўся, размінуўся позіркам з Амерыканцам:
– Ты чаго прыпёрся? Што табе трэба? Мяне крытыкаваць, нягеглы іншаземец, сабраўся? А сабраўся спачуваць, то спачувай, а не падсыпай солі. Падсыпаць і Груня добра ўмее.
– Даруй. Даруй, Трахім. Можа, з такога выпадку, так бы мовіць, га? – Амерыканец шчоўкнуў па горлу.
– Больш на пасту ні грама! – цвёрда сказаў Кіпцік і заматляў галавой.
– Я вып’ю.
– А я што – глядзець павінен? Сліну глытаць? – натапырыўся Кіпцік.
Амерыканец забедаваў:
– Што ж цяпер, нельга і па сто грамаў?
Кіпцік абурыўся:
– Эх ты, Амерыканец! Лёгка таго біць, хто ляжыць. Наконт выпіць ты не праслабіш. А што, лепш скажы, у вёсцы гамоняць?
– Пра тваіх курэй? – адразу здагадаўся, на што намякае Кіпцік. – А што гамоняць? Што бязрукаму ваду несці давер, што Кіпціку што-небудзь – адно і тое ж...
– Ну хоць бы хто паспачуваў! Хоць бы хто! Толькі сам сабе і падмагнеш,-- скрывіўся Кіпцік і плюнуў.
– І яшчэ, праўда, кажуць, бытта Груні тваёй работа...
Кіпцік аслупянеў:
– Груні? Дзе? Што?
Амерыканец напомніў:
– Куры... Сабака... Вокны...
Кіпцік памуляўся, а тады прыкрыкнуў:
– Цыц! Ты пры сваім розуме ці не? «Груні тваёй работа». Мы з ёй разам, калі хочаш знаць, шукаем злачынцу.
Амерыканец развёў рукамі:
– Ну, тады не ведаю... За што купіў, за тое і прадаў. Людзі так баяць. Не сам жа прыдумаў.
– Ты можаш і сам. А пакляніся!
– Не буду. Хочаш вер, хочаш не. Што чуў, пра тое і сказаў.
– Пачакай, пачакай,– памякчэў, здаецца, крыху Кіпцік. – Хай і гавораць. Хай і балакаюць. Іхняя справа. А навошта тады маёй Груні такое кіно?
Амерыканец прастагнаў,зморшчыўся і адвярнуўся ад Кіпціка:
– Пра кіно, прашу цябе, не ўспамінай. У пячонках яно сядзіць.
А Кіпцік зрабіў выгляд, што не пачуў, ссунуў бровы:
– Дык і я кажу: навошта маёй Груні такі канцэрт?
– Вось гэтага не ведаю,– лыпнуў вачамі Амерыканец. – Самі разбірайцеся.
– Не! Заікнуўся – гавары далей!
– Гавару,гавару... Дзе твае куры?
– Мае дома.
– А Мішкавы?
– Мішкавых... пахаваў. Чын па чыну. Хоць і без аркестра.
Амерыканец кашлянуў:
–Упэўнены?
– Сваімі рукамі закапаў,– Кіпцік патрос рукамі. – Вось гэтымі.
– А людзі гавораць...
– Зноў людзі гавораць?– паморшчыўся каторы раз Кіпцік.
– Дык больш ніхто, акрамя людзей, размаўляць не ўмее.
– Гавары ўжо, гавары!– махнуў рукой Кіпцік і сеў. – Гавары.
– А людзі кажуць, быццам іх Груня твая снатворным напаіла... Разумееш?
Кіпцік зноў устаў, таргануўся целам, нахмурыўся , гледзячы на Амерыканца:
– Не. Не разумею.
– І я...– выдыхнуў Амерыканец. – А мне, Трахім, думаеш лёгка жыць з такой рэпутацыяй? Мянушку горш не прыдумаеш прыляпілі – Амерыканец. Хоць вешайся. Тыя ракеты торкаюць у Еўропе, а атрымліваецца, быццам і я вінаваты. Вось ужо засталася мне ад бацькі спадчына дык засталася. Лепш бы ён у Кітай у заробкі ездзіў. Хоць і Кітай... Сядзеў бы лепш дома.
Кіпцік не чуў, што яму гаварыў Амерыканец, ён усё яшчэ глядзеў на таго шклянымі вачыма:
– Груня, кажаш? Няўжо?
– Не я—людзі...
– А каб ім мулка спалася! – Кіпцік схапіў рыдлёўку. – Зараз праверым! Зараз я ім!.. Людзі кажуць... Што мне людзі? Я сам курэй закапаў. Сам. Вось гэтымі рукамі!-- Ён зноў патрос рукамі, не выпускаючы з іх рыдлёўку. – Пайшлі, тыцну носам!
Сапучы за Кіпцікам, Амерыканец кідаў таму ў спіну:
– Пуста там. Навошта дарэмна зямлю таптаць? У горадзе даўно куры. У гаршках. У халадзільніках. Дачка, думаеш, проста так прыязджала?
Не паварочваючыся, Кіпцік адбрыкваўся:
– Ты яшчэ дурнейшага нічога прыдумаць не мог? За мной! Шпарчэй! Тая шапка, што ў краме ляжыць, вушэй не грэе. Яе трэба на галаву ўсторкнуць.
У Амерыканца зусім, здаецца, прапала жаданне тупаць, ён ляніва плёўся ўслед, бубніў:
– Ды што глядзець? Глядзі не глядзі, а куры – цю-цю.
– За мной!– Кіпціка ніхто ўжо не мог спыніць.
6
І яны прапалі з вачэй. Пачакаем, паглядзім, што будзе далей. Няўжо і сапраўды Груня? Трафім не верыць. А людзі, бач ты, гавораць. Нічога не скажаш – сітуацыя.
Давайце пакуль зазірнем да часовага паштальёна Ягора Чапухі. Да слова сказаць, Чапуха – таксама не прозвішча, а мянушка мясцовага значэння. Моцна прыляпілася яна да Ягора, але ён ніколькі не крыўдуе на землякоў за гэта, а як выкарыстоўваў у сваёй гаворцы раз-пораз слова «чапуха», так і выкарыстоўвае. А жонку яго называюць не Марусяй, а Чапушыхай. Таксама не крыўдуе. Спытайце, чыя чарга кароў заўтра пасвіць? І пачуеце: «Чапухі з Чапушыхай».
Нешта і ў іх, відаць, сталася. Чапуха не ў гуморы сядзіць на лаўцы, а жонка насупраць на табурэтцы. Насупілася. Маўчаць. Зрэдку узнімаюць адзін на аднаго вочы.
– Чапуха!– парушыў маўчанне Чапуха.
– Табе ўсё чапуха! Бязрукі! Навошта браўся за сумку?
Чапуха паскроб за вухам:
– Дык... каго не прасіў Арынавіч – усе адмовіліся.
– А ты – скок! Бабскі характар у цябе, Чапуха.
– Які ні ёсць, Чапушыха, а чалавеку ўдружыў.
– Ды ўдружыў! Так удружыў, што мне колка на табурэтцы сядзець,– Чапушыха ёрзнула.
– А ты пабегай,– дазволіў сказаць сабе Чапуха, пасля чаго жонка ўстала з табурэткі, махнула рукой: бязрукі і ёсць бязрукі. – Каго не прасіў Арынавіч – ніхто... Маладыя саромяцца з сумкай хадзіць. Ім толькі аўтаматы падавай... робаты. Каб і рукі чыстыя былі, і спіна не балела... А з паштарскай сумкай, бачце вы іх, сорамна. Не той плацдарм. Пошту разносіць і маіх чатырох класаў хопіць, а ў іх паболей. Ды чапуха, Маруся, выжывем!
Чапушыха крыху памаўчала, але супакоіцца не магла, таму зноў прасвідравала мужа вачыма:
– А што ж ты людзям разносіць будзеш? Ашмёткі? Як тыя газеты цяпер чытаць можна? А пісьмы? А пісьмы, Божа-а!
Чапуха пакрактаў, падцягнуў штаны:
– Самая што ні ёсць чапуха! Калі адзін дзень не пачытаюць – нічога з імі не зробіцца. Ды і радыё ж ёсць. Целявізар амаль у кожнага.
– Гэта ўсё ёсць, а сваё стрэбуюць. Людзі такія.
-- Зразумеюць. З кім не бывае. Ну, упусціў сумку ў ваду... не ўтрымаў. Я ж, Маруся, хацеў толькі паставіць яе ,сумку, на поручні, каб пісьмо дастаць. А яна, халера, і кульнулася... і паплыла.
– Я веру. А людзі?– залыпала вачыма Чапушыха. – А людзі?