– Верыце мне, мужыкі?– ледзь чутна перапытаў Амерыканец.
Нарэшце Кіпцік спытаў:
– Ты, бедалага, перад намі апраўдваешся ці перад Арынавічам?
– І перад вамі, і перад ім,– удакладніў Амерыканец.
– Чапуха, сустрэнем! Ці ж першы раз адказ нам трымаць? І не ў такія пераплёты траплялі. Падмачылі, канешне, рэпутацыю...
– Рэпутацыі,– паправіў Кіпцік.
– Характарыстыкі,– удакладніў Амерыканец. – Хоць з сяла ўцякай.
Кіпцік насупіўся:
– Ты, Амерыканец, толькі б шастаў. Пільнуй свайго двара. Не бяры прыклад з тых, у каго прозвішча запазычыў...
– Чапуха!
– Яно, можа, і чапуха, але ж людзі смяюцца з нас,– крыва ўсміхнуўся Амерыканец.
Кіпцік таксама ўсміхнуўся, прыняў бадзёры выгляд:
– Паміраць – дык разам! І з музыкай, як той казаў! Што ён нам, траім, зробіць, Мішка той? Ну, палаецца. Дык мы што, лаянкі не чулі? Ну, адыме партфелі. Няхай. Няхай адымае. Даўно пара. Мы самі яму аддадзім,партфелі. З радасцю. Ахвотна. Руку падыме? А няхай паспрабуе! Я тады з яго катлеціну зраблю... зраз гарадскі! Утапчу вось у гэтую зямлю, як той недакурак! Га ?
– Мішка не такі,– сказаў Чапуха. – Чапуха. Хіба ж вы Мішку не ведаеце? Свой хлопец. Зразумее.
Амерыканец таксама пагадзіўся, што Мішка Арынавіч нічога ім тром не зробіць.
– А мы, ёлкі-палкі, нюні распусцілі,– з лёгкай вясёлай усмешкай на твары мовіў Кіпцік. – Што ж гэта мы, га? З нас трох можна сцяну скласці. Ніякі танк не праб’е. Ціха, Слесар, бачу, ідзе. Ша!
Слесар, пераступіўшы парог, разгубіўся, бо не чакаў убачыць тут столькі чалавек, таму запытаўся, лыпаючы вачыма:
– А вы... а вы чаго тут?
Кіпцік адразу прыняў важны выгляд:
– Ты ў мяне пытаеш, Слесар?
– У вас...
– Я тут гаспадар. Толькі я. У мяне пытайся, што табе трэба. Толькі ў мяне.
Слесар спытаў строга:
– Дзе мая Клаўка?
Кіпцік набраў у рот паветра, шчокі надзьмуліся, і ён ледзь-ледзь свіснуў:
– Вось гэтага, братка, я табе сказаць не магу. Хіба ж у мае гады за ёй бегаць?
Амерыканец і Чапуха засмяяліся.
– Яна ж тут, а не ты, гаспадарыць,– упэўнена сказаў Кіпціку Слесар.
– І начуе, скажаш, тут?– хлюпнуў носам Кіпцік.
– І начуе!– пацвердзіў Слесар.
Кіпцік развёў рукамі, паглядзеў на Амерыканца і Чапуху:
– Пра якую Клаўку ён гаворыць? Дзівосы!
– Пра сваю жонку,– уступліва-мякка прамовіў Слесар, і па ягоным твары можна было зразумець, што ён трапіў у становішча, якому і сам не рады, але здавацца не збіраўся.
Кіпцік уздыхнуў:
– Што ёй рабіць тут?
– Яна ж начаваць сюды ходзіць,– ускінуў бровы Слесар. – Начаваць ходзіць...
– Не, я адзін сплю,– стаяў на сваім Кіпцік.– Што, на кожную ноч сюды ходзіць?
Слесар кіўнуў:
– Ну. На кожную...
Кіпцік зарагатаў:
– Мужыкі! Сведкі! Што гэта Слесар мне амаралку прыпісвае? Мяне ж на партыйны сход выклічуць, хоць я і беспартыйны. Я тут... разумееце... перад сваёй Груняй за Мішкавых курэй яшчэ не адчытаўся, а ён мне сваю жонку падсоўвае. Га? Я ж адзін сплю! Адзін!
Аднак гэтыя словы не пераканалі Слесара, ён схапіў за каўнер Кіпціка:
– Навошта дурнем прыкідваешся, бабнік? Дзе мая Клаўдзія Сцяпанаўна? Не скажаш – задушу, як ката!..
– Не браў, не браў,не браў... – прастагнаў Кіпцік, і толькі калі за яго заступіліся Амерыканец з Чапухой, Слесар расслабіў пальцы.
Чапуха, вызваляючы Кіпціка, прамумкаў:
– Э-э-э, за што? Ды чапуха ўсё гэта...
Амерыканец жа быў больш катэгарычны:
– Нам, толькі нам даверыў Арынавіч свае партфелі! Ясна, супастат?
Кіпцік, вызваліўшыся з рук-абцугоў Слесара, з палёгкай уздыхнуў:
– Клаўкай тут і не пахла.
Слесар збегаў у хату, зазірнуў у хляўчук і шморгнуў на вуліцу.
8
Далей у лес – больш дроў. Правільна кажуць людзі. Так і ў нас атрымліваецца. Не знайсці ў гэтым клубку ні пачатку, ні канца. Што ж, няхай шукаюць нашы героі... Не будзем перашкаджаць ім.
Слесар і Клаўка спагадзя сустрэліся ў сваёй хаце і вырашылі высветліць адносіны. Муж сядзеў на табурэціку, утапіўшы твар у далонях, а жонка захінула сваёй постаццю акно.
Нарэшце Слесар падняў вочы на Клаўку:
–Што ты робіш, Клаўка? – вытрымаўшы паўзу, ён працягваў. – Людзей не сорамеешся хіба? Я ж, Клаўдзія Сцяпанаўна, іду па вуліцы да сваёй майстэрні, а яны – шу-шу-шу: глядзіце, Слесар ідзе! Той Слесар, жонка якога з садоўнікам начуе.
Клаўка хмыкнула:
– Які ён садоўнік? Бабу ад яблыка не адрозніць.
– У нас жа дзеці...
– Дзеці? – Клаўка павярнулася да мужа. – У нас адзін сын. Усяго адзін сын!
Твар у Слесара як быццам прасвятлеў:
– Хочаш, яшчэ... гэтае самае... арганізуем?
– Няма часу табе. Ключы ды гайкі на першым плане.
Слесар узняўся, падышоў да жонкі, паклаў рукі ёй на плечы:
– Нельга ж толькі пра сябе думаць.
– А дзеці – гэта і дзяржаўны клопат, даражэнькі!– зноў, на гэты раз больш рашуча, павярнулася да Слесара жонка.—Га?
Слесару нічога не заставалася, як апраўдвацца :
– Паслухай! Але ж мы абяцалі працаваць сумленна. Нам жа калгас вось гэтую хату бясплатна даў – жывіце, працуйце. А чым мы павінны адказваць на такую ўвагу, чуласць? Працай! У горадзе мы пяць гадоў на прыватнай кватэры жылі. Не жылі, а існавалі! А цяпер у нас – усё сваё. І дах над галавой, і агарод, і сад... Лес побач, рака...
Клаўка міргнула вейкамі:
– «Лес» , «рака»... А ты хоць ведаеш, дзе той лес, рака? У якім баку?
– Чаго табе не хапае?
– Цябе!
– Я – вось...
– Я толькі раніцай цябе і бачу,– з лёгкім дакорам прамовіла Клаўка. – А мне хочацца і вечарам, і ўначы... каб ты побач са мной быў.
– Работа ж, Клаўка... Абавязак... Гонар...
Клаўка роспачна ўздыхнула:
– А мне такі муж, можа быць, і не трэба. Ад тваіх рублёў мне не цяплей. З імі холадна спаць, Валянцін. Не грэюць яны...
Слесар устрывожыўся яшчэ больш:
– Клава, як ты можаш?!
– А што мне застаецца гаварыць?
– Ты ж мяне кахаеш. Я ведаю.
– Люблю,– паправіла Клаўка. – Я ўсіх люблю. І ўсё. Характар такі ў мяне... нікога не магу абысці. І нічога. Я цябе люблю... сына... Кіпціка...
– І Кіпціка?– вылупіў вочы Слесар. – Ці мне пачулася?
Не звяртаючы ўвагі на здзіўленне мужа, Клаўка працягвала:
–Чапуху люблю... Амерыканца...
Слесар яшчэ больш трывожна глянуў на жонку:
– Амерыканца?!
– Поле... лес... раку... сад...
Слесар зморшчыўся:
– Сад? Які сад, Клаўдзія Сцяпанаўна?
– Наш. Наш сад. Вось гэты, што пад акном... – Клаўка, хаваючы твар, ледзь прыкметна ўсміхнулася.
– Гэты любі,– дазволіў Слесар. – А я думаў – калгасны...
– Есці будзеш?– папытала Клаўка, уздыхнуўшы. – Гора ты маё горкае!..
– Есці? Якое там! – залыпаў вачмі Слесар. – Што ў рот палезе? Якая капуста? Слухай, Клаўдзія Сцяпанаўна... Давай пачнём жыць, так сказаць, па-новаму... ці што, га? Перакрэслім усё, што было, і пачнём! Давай, га?
– Усё не трэба,– памяркоўна заўважыла Клаўка. – І добрага, прыемнага было багата ў нашым жыцці. – Яна раптам павісла на шыі ў Слесара, ад чаго той аслупянеў:– Помніш, як у тэатр хадзілі? «Святога і грэшнага» глядзелі...
Слесар затрос галавой:
– Ага... помню... было... а як жа!..
– А потым па начным горадзе дамоў вярталіся,– Клаўка ад насалоды заплюшчыла вочы. – Агні, агні, агні... І мы з табой... Маладыя, шчаслівыя... Помніш?
Слесар кашлянуў:
– Хаты ж не было. Якое шчасце без свайго вугла?
– Хаты, хаты... А цяпер хата ёсць – цябе няма. Згубіла я цябе паміж плугоў і сеялак. Згубіла. Мне зноў у горад хочацца, Валянцін.
Адхіснуўшыся ад жонкі, Слесар лыпнуў вачмі:
– Што? Куды?
– У горад!– паўтарыла Клаўка.
– Не дуры галавы. Не дурыся, Клаўдзія Сцяпанаўна. Будзем мохам тут абрастаць.
– Абрастай,– Клаўка захлімкала. – Табе, Слесар ты мурзаты, што абяцалі, калі мы рашылі пераехаць? Маўчыш? А я помню. Залатыя горы табе абяцалі. А далі толькі хату... і сад.
– Супакойся, Клава,– Слесар гладзіць жонку па плячы. – Не адразу і Масква будавалася. Я разумею... І не дазволю, каб ты зноў сышла некуды!