Калі ў кватэры з’явіліся сын, нявестка і ўнук, яны першай справай паглядзелі на святочны стол і былі прыемна ўражаны: ух ты, які багаты!
– Ой, мама, а чаму ж вы не сказалі, мы б прыйшлі раней, дапамаглі б вам, – сумелася нявестка.– Столькі ўсяго нагатавалі! Стаміліся, відаць? Ды і мы ж не з пустымі рукамі прыйшлі… Міша, чаму ты стаіш? Дзе сумка?
Сын, схамянуўшыся нібы пасля здранцвення, пачаў выстаўляць прынесеныя стравы.
– Гэта нашаму татку дзякуй скажыце, – засмяялася жонка Сірацюка. – Дзякуючы ягонаму гараскопу такі стол сёння ў нас багаты. Ён, бацька наш, апынуўся сёння ў патрэбны час у патрэбным месцы – на кухні. Адна б я не справілася. Нізашто!
Сірацюк заміргаў вейкамі, задаволена рагатнуў: ён і сапраўды вельмі здзівіўся, калі пачуў ад жонкі “пра патрэбны час і патрэбнае месца”, і толькі развёў рукамі: яна, дзеці мае, мусіць, праўду сказала. Гараскоп не падвёў.
І яму, надта шчасліваму сёння чалавеку, заставалася толькі запрасіць усіх да святочнага стала.
Маленькія былі
БАРДАЧОК
Матрунчык вазіў на «Волзе» вялікага начальніка – Васіля Паўлавіча. Начальнік быў чалавекам добрым, нават – для ягонай пасады – мяккаватым, што не надта падабалася вадзіцелю: іншы раз трэба было, на ягоны розум, і гэкнуць кулаком па стале, уладу паказаць – коратка і хутка расставіць усе кропкі над «і», а ён упрошвае падоўгу таго ці іншага небараку, вучыць жыццю, і складваецца ўражанне, што ва ўсім сам ён і вінаваты. Толькі не падначалены. Матрунчык ідзе тады ў машыну, слухае музыку, шкадуе Васіля Паўлавіча і корпаецца, ад няма чаго рабіць, у бардачку. Там шклянка, хапунок для адкаркавання бутэлек, складанчык, вілка, лямпачка, пінцэт і розная іншая драбяза. Васіль Паўлавіч аднаго разу папракнуў:
– Калі ты ўжо, Коля, навядзеш у бардачку парадак?
Коля прыжмурыў вочы, здзівіўся:
– Дык гэта ж – бардачок!
Мо так і трэба, падумаў, пэўна, начальнік і адстаў. Бардачок дык бардачок.
А потым неяк яны ехалі па вясковай вуліцы, доўгай, крывой і ўшчэнт разбітай коламі трактараў і грузавікоў, а паабапал зеўрылі на іх паўразбураныя , ледзьве жывыя , а то і зусім памерлыя ўслед, пэўна ж, за гаспадарамі,хаты. То з аднаго боку, то з іншага на вочы трапляліся фрагменты сеялак, плугоў, культыватараў, трактараў, разабраныя напалову некалі моцныя і прыгожыя цагляныя кароўнікі, свінарнікі...
– Бардачок, – нахмурыўся і пазяхнуў Матрунчык.– У машыне – што?.. У машыне так сабе... Бар-да-чок!..
А начальнік, добры і мяккі Васіль Паўлавіч, нічога не адказаў – зрабіў выгляд, што думаў пра нешта важнае, значнае...
НАВІНКА
У нашай вясковай краме з’явілася навінка: на відным месцы вытыркнулася бутэлька, на якой вялікімі літарамі было напісана: «Крот». Першым звярнуў увагу на навінку дзед Кузьма.
– К... к... рот... быццам, – з цяжкасцю, доўга трымаючы картузікам руку перад вачыма, прачытаў ён. – Крот, значыць? Што за халера такая, Маруся?
Прадаўшчыца, быццам не здагадваючыся, пра што размова, пацікавілася:
– Дзе?
Кузьма торкнуў пальцам на бутэльку.
– А-а... Ды гэта ж кратоў знішчаць, атрута такая,– растлумачыла прадаўшчыца і вокам ні міргнуўшы. – Напісана ж: крот. Навінка.
– То трэба купіць,-- вырашыў дзед Кузьма і палез у кішэню за грашыма. –Трэба падсыпаць перцу кратам. Парылі ўвесь агарод, нягоднікі. Падай, маладзіца, бутэлечку атруты, падай. Не паляніся. Я ім пакажу, кратам тым, дзе ракі зімуюць.
Неўзабаве пра атруту для кратоў прачула ўся вёска, і бутэлькі вокамгненна зніклі з крамы. Толькі на другі дзень разабраліся людзі, для чаго гэтая навінка з такім зразумелым надпісам на баку «Крот – чысціць трубы. Каналізацыйныя.
Пасмяяліся. Пабедавалі. Грошы ж патрачаны дарэмна. Якая ў вёсцы тут каналізацыя? У каго? Дзед Кузьма на ўсялякі выпадак папракнуў прадаўшчыцу:
– А ты куды глядзела? Ці табе, Маруся, абы збыць тавар, га?
Прадаўшчыца схамянулася, вырачыла вочы на старога:
– Ты... ты што гаворыш такое? Я ж, дзед, і на сваім агародзе бутэльку вадкасці той у нару заліла...
– З вашай навінкай!..– плюнуў дзед Кузьма, нацягнуў кепку на лоб і пачыкільгаў з крамы. – Хай я невук. А вы куды глядзелі, грамацеі?
ХАЛОДНАЯ ПАДУШКА
Што не кажы, а Вера чалавек асцярожны, прадбачлівы: каб не насіць пад вачыма ліхтары, яна адразу, як толькі Пятру трапіла кропля ў рот – для пачатку, для разгону – кідае ўсё, як ёсць у хаце, хапае падушку, коўдру і хаваецца дзе-небудзь на агародзе. Падалей ад Пятра. Падалей ад бяды.
Во ўжо чалавек, гэты Пятро! Вып’е – навальніца, грукоча і бліскоча, а праспіцца, упадзе на калені, галаву схіліць:
– Даруй, Вера. Даруй. Ну дурань я, дурань!
– Ды я ведаю, хто ты, – спакойна адкажа старая. – Сёння толькі не пі, бо дзве ночы начаваць на агародзе няможна: падушка халодная, як лядзяк. Восень жа.
– Не буду,– ахвотна і з радасцю абяцае Пятро.– Слова танкіста!
– Ідзі снедай.
– Ага!
Моўчкі снедаюць. Пятро надзвычай паслухмяны, ціхі і порсткі ў рабоце. Вера не нарадуецца. Але падушку далёка не хавае. Ведае свайго мужа добра, не першы год жывуць разам. Бач, ужо прыдзірацца пачынае. Добры настрой мінуў. То тое яму не так, то гэтае.
Жанчына адчувае: вось-вось спатрэбіцца падушка. Яна падбівае яе, кладзе на ранейшае месца, гладзіць, пяшчотна і далікатна, і заўважае, што халодная яна, падушка, і тут, у сваёй хаце...
МАЛАДЫ ПЕНСІЯНЕР
Міхаіл Аўдзеевіч – пенсіянер малады: другі месяц не пераступае ён прахадную завода, на якім больш сарака гадоў займаў самыя розныя пасады. Ад вучня фрэзероўшчыка вырас да начальніка бюро тэхнічнага кантролю механазборачнага цэха. Хто быў у такім цэху хоць раз – хуценька вушы затуліць ад грукату-шуму, здзівіцца: і як тут можна знаходзіцца? Тым больш – працаваць? Звар’яцееш. А ён, Міхаіл Аўдзеевіч, знаходзіўся і працаваў тут вельмі багата часу... І нічога, вытрымаў. Адно кепска цяпер вось, на старасці – папрокі сыпяцца на яго з усіх бакоў, хай на дачы ці ў гарадской кватэры, ад сваякоў і суседзяў: «Цішэй, цішэй размаўляй, Аўдзеевіч! Тата, мы ж не глухія. Чуем».
Ён спахопіцца, на твар нагорнецца чырвань, але прамаўчыць, толькі падумае: «І калі я ўжо прывыкну, што не на заводзе знаходжуся, што –пенсіянер?»
Зноў, каторы ўжо раз, дасці слова сабе размаўляць так, як і ўсе людзі – ціха, памяркоўна, у залежнасці ад сітуацыі, але забудзе, бедалага, неўпрыкмет і падасці іншы раз такі моцны голас, бы некалі ў сваім механазборачным.
І тады толькі ўспомніць, што ён – пенсіянер.
І ўсміхнецца: «Пенсіянер я ўсё ж малады. Выпраўлюся».
ВЭКСАЛЬ
Не спалася. Не ляжалася. Заўтра прыедуць унукі з горада, Кацька з Санькам, а ў яе, любімай бабулі, і грошай няма, каб сустрэць дарагіх гасцей прыстойна – так, як і кожнага разу дагэтуль: гасцінцы – на стол! Пуста на стале. Сіратліва. Акрамя садавіны нічым унукаў не парадуеш. Яшчэ, чаго добрага, пакрыўдзяцца? Ды і Міколку грошай трэба было б даць на зваротную дарогу—чула па радыё, што затрымліваюць у іх на заводзе заработную плату. А што яна магла вымеркаваць яму са сваёй пенсіі, калі патрымала толькі грошы ў руках, паглядзела-падзівілася на іх, пералічыла колькі разоў, і развіталася, бы з нечым жывым—шчымліва і цяжка: заплаціла суседу Вітуку за два вазы бярозавых дроў, а запрасіў чатыры бутэлькі гарэлкі, Лявон акучваў бульбу... спатрабаваў таксама дзве. А тады ж гэтыя мужчыны-выпівохі – а які цвярэзнік вуручыць такіх старых , як вось яна, Хрысціна Пятроўна? – папырскалі на каларадскіх жукоў. Праўда, добра папырскалі, як у сябе: не стала на калівах ненажэрных паласацікаў. А за самую ж атруту заплаціла тры тысячы рублёў. Туды-сюды, і няма пенсіі. Толькі ўспомніць пра яе і засталося. Слізкія ж грошы калі пайшлі... не ўтрымаеш у руках. Купіла, праўда, цукру, алею, тры кансервы, кілаграм сала. З голаду памерці не памрэш, там ужо і на агародзе можна раскашавацца: першая бульбачка, першыя агурочкі, выбліснуліся і памідорчыкі. Суседка, Маруся, налье слоік малака і з грашыма паспяшаць не будзе. Але ж, ведае бабуля, унукі наглядзяцца ў вясковай краме, што іншыя дзеці купляюць і ліманад, і цукеркі, і марожанае, нават кавуны прывозяць, то і ім закарціць, папросяць: бабуля, дай грошай. Дзеці ж. Старая ўявіла, як тыя вінавата апусцяць галовы...