Таму вось і не спалася ёй, Хрысціне Пятроўне, настаўніцы-пенсіянерцы, ад такіх думак. Грызлі. Тачылі. Можна было б пазычыць грошай, ёй не адмовілі б: аддае заўсёды акуратна. Але ў каго пазычыш?! Чуе ж, не глухая, як скардзяцца людзі, што і цукру няма за што купіць, а сады ломяцца ад яблыкаў і сліў, гінуць – шкада, няго ж – плады. Хлеб штодня даражэе. Што тая тысяча цяпер? Так, адна назва. Гэта каб іх, тых тысяч, было як раней рублёў...
Выйсце, праўда, ёсць: можна дамовіцца з прадаўшчыцай Нінкай, каб тая давала дзецям гасцінцы на вэксаль – запісвала ў свой талмуд, а тады, у дзень пенсіі, выставіла рахунак, колькі павінна яна за ўнукаў грошай. Так Нінка робіць. Правільна ці не, аднак робіць. Толькі не адважваецца Хрысціна Пятроўна звяртацца з такой просьбай да сваёй было вучаніцы. «Сорамна чамусьці. Непрыгожа». І разважае: «Я ж заўсёды старалася падкрэсліць, калі вучыла дзетак у школе, што той, хто будзе добра вучыцца, як вось і сама-- інстытут жа закончыла—той і жыць будзе лепш». А Нінка вучылася так сабе... І вось цяпер яна, Хрысціна Пятроўна, павінна ісці да яе, гультаяватай, троешніцы, з паклонам? Яна – былая настаўніца? Хоць быццам бы і не да яе дадому, а ў краму. Не. Не. Не. Няёмка. Сорамна. І нават брыдка.Яна запіша на вэксаль. Не адмовіць. Усё ж вучыла некалі.
Унукі прыедуць толькі заўтра. Трэба паспрабаваць заснуць, бо няпросты дзень будзе – на нагах. І трэба не думаць пра той вэксаль, забыцца пра яго.
Сказаць яно, праўда, лягчэй, чым зрабіць.
ГАРНІТУР
Сход быў не зусім звычайны – калі раней, як заўсёды, кіраваў парадам сам старшыня калгаса Яромчык, то на гэты раз ўсё выглядала інакш. Старшыню праводзілі на заслужаны, як кажуць, адпачынак, таму ён моўчкі сядзеў у цэнтры прэзідыума, раз-пораз прамакаючы лысіну насоўкай, а рэй вёў яго намеснік і першы кандыдат на вызваліўшаеся месца Патупчык. Апошні чарговы раз папрасіў увагі і расчулена прамовіў:
– Вы ўсе добра ведаеце, спадары і спадарыні, хто такі Яромчык Мітрафан Мітрафанавіч. Не мне вам казаць. Дзякуючы яму ў нас ёсць, так бы мовіць, і плод, і прыплод. Ці не так, а? Так, так, спадары і спадарыні. Гэты чалавек заслужыў, каб і на заслужаны адпачынак праводзілі мя яго як паважанага, шаноўнага чалавека і непаседлівага, удумлівага кіраўніка. Ці не так, а?
– Ды ўсё так! – выгукнуў з апошняга раду пастух Мацюшонак.
– Ведам Яромчыка! Наш чалавек! Свой! – падтрымаў пастуха трактарыст Сідаронак.
Патупчык павесялеў, яго маленькія вочкі мітусіліся яшчэ больш і ён скіраваў іх на віноўніка ўрачыстага сходу: ага, шаноўны, а я што табе абяцаў? Не верыў? А дарэмна! Усё будзе так, як мы і задумалі. А да калгаснікаў сказаў:
– Таму я ўношу прапанову ўзнагародзіць Яромчыка, нашага паважанага Мітрафана Мітрафанавіча, каштоўным падарункам. Што за падарунак, пытаецеся? То скажу: гарнітур. Рэч не дарагая, а яму, пенсіянеру, спатрэбіцца, самы раз будзе... Ну, хто за маю прапанову?
Прагаласавалі адзінагалосна. Гарнітур дык гарнітур.
Назаўтра падарунак прывезлі з райцэнтра на двух грузавіках. Пастух Мацюшонак і трактарыст Сідаронак бачылі, як завіхаліся дужыя хлопцы на разгрузцы. Першы зморшчыўся:
– А я, пень, думаў, калі галасаваў, што гарнітур той... гэта самае... трусікі... ага.
– З майкай,– шморгнуў носам другі.
І не адны яны так думалі – усе калгаснікі. Акрамя Патупчыка. Яму да пенсіі, дарэчы, таксама мала засталося...
РАЗВЕДЧЫК
Новы сусед калгаснага конюха Васіля Масеева – гараджанін. Тут, у вёсцы, ён купіў хатку і амаль кожны раз на выхадныя наведваецца сюды, а цяпер, у верасні, і зусім прыехаў надоўга – узяў водпуск, каб не прапусціць грыбы. Чалавек ён замкнёны, вяскоўцы не ведаюць нават, як яго завуць.Таму для іх ён – Дачнік. «Спытай у Дачніка », «Папрасі добранька, Дачнік з горада прывязе ».
Ранічкай, як толькі прапаў шэры змрок, Дачнік пакаціў на веласіпедзе ў бок лесу. Як і ўчора, на дарозе яму стрэўся Васіль Масееў. Павіталіся.
– А сёння куды? – рабром паставіў пытанне конюх.
– У разведку,– млява адказаў Дачнік.
– Дык ты ж учора ездзіў, быццам.
– Ездзіў і з парожнім кашалём вярнуўся. Няма пакуль грыбоў. Растуць.
– Дык а што ж тады ты ў сваім кашалі вёз? – здзівіўся Васіль, бо сам бачыў, як вяртаўся Дачнік не з пустымі рукамі – ажно на бок хіліла ад цяжару: нашпігаваў чагосьці ж паўнюткі кашэль.
– Ды ты памыліўся,– ціха сказаў Дачнік і пакіраваў далей па дарозе.
– Дык калі не было ўчора грыбоў, хіба яны будуць сёння?– паглядзеў услед яму Васіль і патупаў дахаты.
Ідучы, ён разважаў: «Цікавы гэты чалавек, Дачнік. Усё потайкам ды потайкам робіць. Усё нешта хітруе. Два гады жыве побач, а ўсё цемніць нешта. Ну-ну...»
Паснедаўшы, Васіль таксама ўзяў накірунак у лес. Грыбы трапляліся ледзь не на кожным кроку: паспявай зразаць толькі. Неўзабаве кошык быў паўнюткі, тады ён сцягнуў з сябе сарочку, завязаў вузел, хутка і гэты «посуд» быў набіты да краёў. Пара вяртацца. Зноў успомніў Дачніка: « Хлус, аднак... Разведчык! Цьфу! Трэба ж быць такому чалаавеку!..»
Як і калі вярнуўся з грыбоў Дачнік – Васіль прагледзеў. Хутчэй за ўсё загуменнем – каб людзі не бачылі.
Назаўтра раніцай яны зноў сустрэліся на той жа дарозе. Васіль сядзеў на калёсах, а поруч з ім ляжала горка грыбоў. І ўсе прыгожыя – роўненькія, дзябёлыя, крамяныя. Амаль адны баравікі.
– А сёння куды?– нацягнуў лейцы Васіль , і конь спыніўся.
– У разведку, – не міргнуўшы вокам, мовіў Дачнік.– Учора не знайшоў. Павінны ж быць,-- і ён раптам заўважыў на возе грыбы, па твары адразу ж распаўзлася кудлатымі плямкамі чырвань. – А... бачу... ёсць грыбы...
– Так што вяртайся, сёння ў разведку можна не хадзіць,– буркліва сказаў Васіль і шлёгнуў каня па баку лейчынай.– Но-о!
– Дык, можа, разам сходзім калі?– заміргаў кругленькімі вочкамі Дачнік.
– Куды? У разведку? З табой – не, не пайду, – пачуў Дачнік словы Васіля, і хоць грымелі калёсы, ён добра разабраў іх.
ЧУЖАЯ
Яна сядзела перад ардынатарскай, скрыжаваўшы рукі на грудзях, і кожны раз, калі праходзіў побач доктар, ускоквала, спрабавала нешта сказаць яму, аднак не паспявала: той хаваўся за дзвярыма, ніяк не рэагуючы на памкненні гэтай жанчыны. Яна паспявала вымавіць ўсяго адно слова: «Доктар...» І позірк застываў усё на тых жа дзвярах. Не дужа строгі, мабыць, загадчык аддзялення Мядзведскі на гэты раз выглядаў суровым, непадступным. На тое мелася прычына. Калі б не было – не было б і ўсёй гэтай катавасіі.
Яна, жонка хворага мужчыны, прыйшла ў сасудзістае аддзяленне па выкліку. Перадалі ёй праз людзей, каб наведалася. Мядзведскі прыняў ветла, пацікавіўся, як жыццё, што ўрадзіла сёлета на агародзе, ці вялікую гаспадарку трымаюць. Калі пра гаспадарку запытаў доктар, у жанчыны чамусьці ёкнула пад адзеннем. «Неспраста гэта, ой, неспраста».
– Мы павінны вам паведаміць... і кожны раз мне нялёгка, цяжка гаварыць пра гэта людзям... што давядзецца...вы не хвалюйцеся, калі ласка,– Мядзведскі і сам заўважыў, што жанчына расхвалявалася,і стараўся, як мог, супакоіць яе.–Тут іншага выйсця няма...