Яна, стомленая, драмала ў шэзлонгу. Лекар намацаў пульс, паднёс руку да яе вачэй i нейкi час глядзеў на яе. Яна павольна заплюшчыла вочы, скарыўшыся непераможнай магнетычнай сiле.
Як толькi яна заснула, доктар сказаў:
- Вашаму мужу больш не патрэбныя пяць тысяч франкаў. Забудзьцеся, што прасiлi вашага кузена пазычыць iх, а калi ён вам пра гэта нагадае, вы нiчога не зразумееце.
Пасля ён абудзiў яе. Я выцягнуў з кiшэнi бумажнiк:
- Вось, мая дарагая кузiна, тое, што вы ў мяне прасiлi сёння ранiцай.
Яна так здзiвiлася, што я не наважыўся настойваць. I ўсё ж я паспрабаваў нагадаць ёй пра яе просьбу, але яна ўпарта адмаўляла, думаючы, што я з яе насмiхаюся, i ўрэшце ледзь не раззлавалася.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Вось. Я толькi што вярнуўся ў гатэль, але не магу нават есцi - так уразiў мяне гэты эксперымент.
19 лiпеня. - Шмат хто з тых, каму я расказаў пра гэтае здарэнне, смяялiся з мяне. Я ўжо нават не ведаю, што падумаць. Як сказаў мудрэц: "Можа быць?"
21 лiпеня. - Я павячэраў у Бужывалi, пасля прабавiў вечар на балi весляроў. I праўда, усё залежыць ад месца i асяроддзя. Верыць у звышнатуральнае на выспе Грэнуйер было б самым дзiкiм вар'яцтвам... А на вяршынi гары Сэн-Мiшэль?.. А ў Iндыi? Усё тое, што нас акаляе, робiць на нас велiзарны ўплыў. Наступным тыднем я вяртаюся дамоў.
30 лiпеня. - Учора я вярнуўся дамоў. Усё ў парадку.
2 жнiўня. - Нiчога новага. Стаiць пагода. Цэлымi днямi я баўлюся тым, што гляджу, як цячэ Сена.
4 жнiўня. - Мае слугi пасварылiся мiж сабою. Яны сцвярджаюць, што ўночы нехта б'е шклянкi ў шафах. Камердынер вiнавацiць кухарку, тая вiнавацiць касталянку, а гэтая вiнавацiць абаiх. Хто вiнаваты? Ды хiба ж разбярэшся?
6 жнiўня. - Гэтым разам я не вар'ят. Я бачыў... Бачыў! Нельга больш сумнявацца... я бачыў! Яшчэ i цяпер холад праймае мяне да кончыкаў пальцаў... яшчэ i цяпер я дрыжу ад страху... я бачыў!
А другой гадзiне, сярод белага дня, я гуляў у сваiм ружоўнiку... Я iшоў абсадамi асеннiх ружаў, якiя пачыналi расцвiтаць.
Я спынiўся, каб паглядзець на "Асiлка бiтваў", на якiм красавалiся тры надзвычай прыгожыя кветкi, i выразна ўбачыў, як зусiм побач са мной сцябло адной кветкi сагнулася, быццам сцiснутае нябачнай рукой, i зламалася, быццам тая рука яго адшчыкнула. Кветка ўзнялася ў паветра, апiсала крывую, быццам нябачная рука паднесла яе да твару, i павiсла ў празрыстым паветры нерухомай жахлiвай чырвонай плямай перад самым маiм тварам.
Без памяцi, я кiнуўся, каб схапiць яе! Але я нiчога не схапiў - яна знiкла. I тады я страшэнна раззлаваўся сам на сябе, бо хiба ж можна, каб разумны i сур'ёзны чалавек меў такiя галюцынацыi.
Але цi была гэта галюцынацыя? Я павярнуўся i стаў шукаць сцябло - хутка я знайшоў: памiж дзвюх кветак, што засталiся на кусце, тырчаў канец толькi што абламанай сцяблiны.
Дамоў я вярнуўся ашаломлены. Бо цяпер я веру, гэтаксама веру, як i ў тое, што дзень змяняе ноч, - побач са мною жыве нейкая нябачная iстота, якая кормiцца малаком i вадой, якая можа дакранацца да рэчаў, браць iх, перасоўваць з месца на месца. Такiм чынам, iстота гэтая з натуры сваёй матэрыяльная, хоць i недаступная нашым пачуццям. I жыве яна пад адным дахам са мною...
7 жнiўня. - Я спаў спакойна. ЁН выпiў ваду з графiна, але не турбаваў майго сну.
Звар'яцеў я цi не? Толькi што я гуляў уздоўж рэчкi, ярка свяцiла сонца. I мяне пачалi браць сумненнi наконт майго розуму - не тыя няясныя сумненнi, як раней, але сапраўдныя, сур'ёзныя. Я бачыў розных вар'ятаў. Ведаў i такiх, што заставалiся разумныя, разважлiвыя i нават прадбачлiвыя ва ўсiх выпадках акрамя аднаго. Яны маглi ясна, умела, з развагай гаварыць на любую тэму, але раптоўна iх розум, быццам натрапiўшы на рыфы вар'яцтва, разбiваўся, рассыпаўся на кавалкi i патанаў у тым страшным, раз'юшаным акiяне, поўным iмклiвых хваляў, туманаў i вятроў, iмя якому - шаленства.
I я без сумненняў лiчыў бы сябе вар'ятам, каб не разумеў, не ведаў дакладна свайго стану, не вывучаў яго, не аналiзаваў яго пры поўнай памяцi. Значыць, усё гэта - толькi галюцынацыi зусiм здаровага ў разумовым плане чалавека. Мозг мой напэўна пашкоджаны нейкiм невядомым парушэннем - сучасныя фiзiёлагi спрабуюць вызначыць i вывучыць гэтыя з'явы. I з-за гэтага парушэння ў маiм розуме, у лагiчным парадку думак узнiкла глыбокая расколiна. Падобныя рэчы здараюцца падчас сну, калi перад намi паўстаюць самыя неверагодныя фантасмагорыi, i мы з iх нават не дзiвiмся, бо наш спраўджальны апарат, пачуццё кантролю, таксама спiць, а ўяўляльныя механiзмы прадаўжаюць працаваць. Хiба не можа быць, каб адна з непрыкметных клавiшаў клавiятуры майго мозга спаралiзавалася? Часам людзi з прычыны няшчасных выпадкаў трацяць памяць на iмёны, або на дзеясловы, або на лiчбы, цi на даты. Сёння ўжо даказана, што кожны вiд разумовай дзейнасцi злакалiзаваны на пэўным участку мозга. I таму няма нiякага дзiва, што мая здольнасць кантраляваць нерэальнасць некаторых галюцынацый на нейкi час прытупiлася.
Я думаў пра ўсё гэта, пакуль iшоў уздоўж берага. Сонца напаўняла ззяннем раку, упрыгожвала зямлю навокал, выклiкала ў маёй душы замiлаванасць жыццём, ластаўкамi, спрыт якiх радуе вока, травамi на беразе, шапаценне якiх - асалода вушам.
Але памалу мяне апаноўвала нейкая незразумелая няёмкасць. Здавалася, нейкая незямная сiла скоўвае, стрымлiвае мяне, не дае iсцi далей, клiча мяне назад. Я адчуваў пякучую патрэбу вярнуцца - такое самае пачуццё мае той, хто пакiнуў дома хворага, вельмi яму дарагога, i раптам адчувае пагоршанне яго стану.
Так я i вярнуўся дамоў насуперак сваёй волi. Я быў упэўнены, што тут мяне чакае якая-небудзь дрэнная навiна, лiст цi тэлеграма. Але нiчога не было, i я здзiвiўся i ўсхваляваўся больш, чым калi б зноў убачыў нейкую фантастычную галюцынацыю.
8 жнiўня. - Учора быў страшны вечар. ЁН больш не з'яўляецца, але я адчуваю, што ён недзе побач, пiльнуе мяне, глядзiць на мяне, уваходзiць у мяне, авалодвае мною. Схаваны гэтак, ён яшчэ страшнейшы, чым тады, калi нагадвае пра сваю нябачную i заўсёдную прысутнасць звышнатуральнымi праявамi. Зрэшты, я заснуў.