— Тр-р-р, каб на цябе ваўкі… назад… — пачула Таня гучны голас.
«Фурманкі па раненых прыехалі», — здагадалася дзяўчынка. Яна хуценька апранулася і выйшла.
Быў цудоўны ранак. Сонца ласкава сагравала зямлю. Лёгкі ветрык праносіўся па верхавінах дрэў, страсаючы кропелькі срабрыстай расы. Недзе над галавой звінеў жаваранак. Таня глыбока і радасна ўздыхнула і агледзелася навокал. Цётка Тэкля і медсястра Вера завіхаліся каля фурманак, рабілі пасцелі для раненых. Мужчыны выносілі з зямлянак рэчы дамашняга ўжытку, складвалі іх на вазы, моцна ўвязвалі.
— Таварыш Казіміраў! — падбег да Сцёпы ўсхваляваны дзяжурны па лагеру. — Прыйшоў наш сувязны з райцэнтра, паведамляе, што гітлераўцы буйнымі сіламі выступілі супраць нашага атрада. Начальнік паліцыі павёў іх праз Цімафееўскае балота, і яны вось-вось будуць тут…
— Якія сілы немцаў?
— Каля двух палкоў.
— Ну што ж, — усміхнуўся Сцёпа, — позна яны сабраліся. Таварышы! — аклікнуў ён партызан. — Хутчэй збірайцеся…
— Ды ў нас ужо ўсё гатова.
— Тады ад'язджайце.
— А хто сустрэне самалёт, які прыляціць уначы? — запытала медсястра.
— Я, — адказаў Сцёпа.
— Але ж сюды фашысты прыйдуць…
— Я так схаваюся, што яны мяне не знойдуць. А ўначы тут будзе зусім бяспечна.
— Ну глядзі, Сцёпа, будзь асцярожны, — развітваючыся з юнаком, сказала Вера. Потым з ім развіталіся і ўсе астатнія…
…— Больш пра Сцяпана Казімірава я нічога не ведаю, — закончыла расказ настаўніца.
— Зінаіда Антонаўна, — звярнуўся да яе шустры чарнявы хлопчык, — нам вядома, што ў школьнага вартаўніка дзеда Івана была і ёсць толькі адна ўнучка — Зіна… Ну, вы, Зінаіда Антонаўна… — паправіўся хлопчык. — А вы расказвалі нам пра Таню. Гэта ж, мабыць, вы і былі?
— Вось вы якія! — паківала галавой Зінаіда Антонаўна. — Так, Зіна і Таня — адна асоба… Гэта было маё партызанскае імя, калі вы ўжо так хочаце ведаць… А цяпер, давайце разыходзіцца, позна ўжо.
— Не, не, — запярэчылі дзеці,— пачытайце запісную кніжку… Мы не заснем, пакуль не даведаемся канца гэтай гісторыі…
— Не, — сказала Зінаіда Антонаўна, — прачытаць запісную кніжку не так лёгка. Вы ж самі бачылі, як пасклейваліся старонкі, парасплываліся літары… Каб усё разабраць, патрэбен час. Прыходзьце заўтра раніцай, і я вам раскажу пра ўсё, аб чым даведаюся з яе.
Настаўніца засталася адна. Яна прынесла з другога пакоя запісную кніжку Сцяпана Казімірава, якая ўжо добра падсохла, паклала яе перад сабой і пачала гартаць…
Сцёпа у пастцы
Назаўтра раніцой дзеці сабраліся зноў.
— Вось што, — сказала Зінаіда Антонаўна, — трэба ісці на дапамогу нашым падарожнікам.
— А што? Што-небудзь здарылася? — усклікнула некалькі галасоў.
— Нічога не здарылася. Я проста думаю, што мы чым-небудзь зможам ім дапамагчы. І, сказаць па праўдзе, — настаўніца крыху сарамліва ўсміхнулася, — нешта не сядзіцца дома, калі такія справы…
— Правільна! У паход! У паход! — весела загаманілі ўсе.
— Толькі, Зінаіда Антонаўна, раскажыце ж нам, што вы прачыталі ў запісной кніжцы, — не вытрымала Ніна.
— Я раскажу потым, па дарозе. А цяпер вось што: дзве гадзіны вам на зборы і — у дарогу!
І гадзіны не прайшло, як амаль увесь атрад сабраўся на лужку перад домам настаўніцы. Зінаіда Антонаўна таксама была гатова. З невялікім рукзаком за плячыма яна збегла па прыступках ганка і падышла да дзяцей.
— Ну дык слухайце далей пра Сцёпу, — пачала яна зноў свой расказ, калі яны выйшлі за ваколіцу вёскі.
…Антак ніяк не мог згадзіцца з тым, што сакваяжык доктара назаўсёды страчаны. «Трэба пашукаць у зямлянках, можа, ён тут застаўся», — парашыў ён. У адной з зямлянак Антак убачыў у кутку нейкія пакамечаныя паперы. Не інакш як тут сядзеў пісар, ды, відаць, і не пільны: чарнавікі ён не знішчаў, а камечыў і кідаў на падлогу. Антак пачаў старанна пераглядаць кожную з паперак.
«Першую пяцідзёнку чакаецца воблачнае надвор'е з праясненнямі, тэмпература ад 5 да 15 градусаў цеплыні», — прачытаў Антак на адной з іх. «О, дык тут, мусіць, стаяла рацыя», — узнікла ў Антака меркаванне.
Асаблівую яго ўвагу прыцягнулі шматкі паперы, што ляжалі ў адным з куткоў зямлянкі. Але яны былі такімі дробненькімі, што, толькі склаўшы некалькі з іх, Антаку ўдалося прачытаць: «самалёт… ляціць…» Тады начальнік паліцыі яшчэ больш старанна пачаў збіраць кавалачкі папер. Ён нават успацеў, пакуль амаль цалкам аднавіў тэкст радыёграмы. Але затое, прачытаўшы яе, ён ледзь не ўскрыкнуў ад радасці.
У радыёграме, наколькі можна было разабраць, паведамлялася, што на партызанскі аэрадром прыляціць самалёт па доктара Долахава. Захавалася нават дата. Антак шырока ўсміхнуўся, агаліўшы рэдкія жоўтыя зубы.
«Самалёт прыляціць сёння ўначы. Доктара Долахава няма, значыць, паперы павязе хто-небудзь іншы». Зрабіўшы такі вывад, начальнік паліцыі, як абліты варам, выскачыў з зямлянкі і пабег даганяць карнікаў, якія прачэсвалі лес далей. Там ён папрасіў у аднаго з афіцэраў матацыкл і памчаўся да каменданта.
План у яго быў такі: ён прыедзе да Брунера і скажа, што сёння ўначы яму патрэбен самалёт. На самалёце павінны быць савецкія апазнавальныя знакі. Калі камендант спытае, навошта яму самалёт, ён адкажа… Антак задумаўся. Што адкажа? Сказаць праўду, што такім чынам ён хоча захапіць паперы доктара Долахава, нельга. Іх могуць у яго адабраць.
Дык што ж сказаць? Ага, ён скажа такое, што маёр Брунер з-пад зямлі дастане яму не тое што адзін самалёт, а цэлую эскадрыллю. Ён скажа, што прывязе Васіля Баравога. Ну а потым, калі высветліцца, што ён прывёз не Васіля, а кагосьці іншага, дык ён скажа, што Васіля злавіць не ўдалося.
Калі Антак прыехаў у мястэчка і з'явіўся ў камендатуру, у маёра Брунера была нейкая нарада. Начальнік паліцыі ледзь дачакаўся, калі яна скончыцца. Ён ведаў, што ў распараджэнні каменданта няма самалёта, яму трэба будзе званіць вышэйшаму начальству, а часу заставалася вельмі мала.
— Ёсць магчымасць злавіць Васіля Баравога! — таямніча прашаптаў Антак на вуха каменданту, калі той нарэшце выйшаў з свайго кабінета.
У каменданта заблішчэлі вочы.
— Якім чынам?
— Вельмі проста, толькі для гэтага патрэбен самалёт.
Маёр Брунер задумаўся. На фронце ішлі цяжкія баі, прыбывала шмат раненых, якіх развозілі ў тылавыя шпіталі на самалётах. Але, нягледзячы на гэта, для такой важнай справы яму, вядома, дадуць самалёт…
— Добра! Самалёт будзе! Але пры адной умове, — абвясціў камендант.
— Якой?
— Грошы, якія абвешчаны за Васіля Баравога, папалам!
— О, з прыемнасцю! — адказаў Антак. — Я сам хацеў прапанаваць вам такую ўмову…
— Значыць, дамовіліся?
— Дамовіліся.
— А калі будзе самалёт? — занепакоіўся Антак. — Каб не надна позна, а то наша задума можа праваліцца.
— Самалёт будзе к дванаццаці гадзінам ночы.
— О, гэта яшчэ не позна!
Антак ішоў ад каменданта і думаў аб тым, што яму вельмі пашанцавала. Каб ён не знайшоў гэтых паперак, усё б было страчана. А так, адна маленькая нядбайнасць праціўніка — і сакваяжык з паперамі хутка будзе ў яго.
Сцёпа застаўся адзін. Фурманкі з раненымі паехалі, ён іх крыху праводзіў, а потым вярнуўся назад. Трэба было схавацца, бо сюды хутка прыйдуць карнікі, яны будуць шнырыць усюды, аглядаць кожны куст. У Сцёпы было добрае сховішча, ім ён некалі карыстаўся, калі сядзеў у сакрэце. Метраў за трыста ад лагера, на беразе невялікага ляснога возера, з якога партызаны бралі ваду, стаяла таўшчэзная старая вярба. У ствале гэтай вярбы было даволі вялікае дупло, у якім мог змясціцца чалавек. І, галоўнае, дупла не было відаць. Прадаўгаватая адтуліна, праз якую можна было праціснуцца ў дупло, знаходзілася метры за тры ад зямлі, дзе дрэва раздвойвалася на два магутныя сукі.
Юнак спусціўся да возера, зайшоў у ваду, прайшоў па ёй метраў дзесяць, потым вярнуўся да вярбы, падскочыў, ухапіўся адной рукой за сук дрэва, потым другой і падцягнуўся на руках. Апусціўшы ў дупло паперы доктара, Сцёпа і сам пачаў ціснуцца туды. Дупло было цесным, Сцёпа стаяў у ім нібы скуты і не мог паварушыцца.