— Ты прыгадай французскага доктара Алена Бамбара, — дадаў Пеця. — Колькі ён дзён правёў у акіяне без прэснай вады і ежы! І не памёр.
— Вось сказаў дык сказаў,— запярэчыў Вася. — У акіяне столькі рыбы!
— Ну і мы не памрэм, — сказаў Федзя. — У нас і вада, і шчаўе.
— Але якія пакуты давядзецца нам перажыць! — голасам, поўным жаху, прашаптаў Вася.
— І ніякія гэта не пакуты, — стаяў на сваім Федзя. — Проста невялікія цяжкасці.
— Для цябе, можа, і невялікія, а я гэтага не перанясу…
— У вайну людзям і не такое пераносіць даводзілася, — напомніў Федзя словы, якія не так даўно чуў на піянерскім зборы ад самога Басі.
— Дык на тое і вайна! — згадзіўся Вася.
— Затое ў нас будзе такая загартоўка, якой няма ні ў каго з нашых таварышаў! — сказаў Федзя.
Ён зноў узяў балалайку і заспяваў:
— Ты б лепш падумаў, як выбрацца адсюль, — сказаў Вася.
— Гэта, бадай, правільна, — згадзіўся з ім Пеця. — Ты ведаеш, Федзя, выратаванне само не прыйдзе. А што, калі паспрабаваць звязаць які-небудзь плыт і…
— Хадзем! — узрадаваўся Федзя. — Трэба пахадзіць па беразе. Можа, там знойдуцца якія-небудзь бярвенні…
Тут Пеця раптам ускочыў, адной рукой тузануў Федзю, а другой паказаў удалечыню, на раку.
— Лодка! — закрычаў ён. — Лодка! Эге-гей! Сюды-ы! Людзі!.. Давайце разам крыкнем! Тры-чатыры! Эге-гей! Э-э-э!
Яны закрычалі ўтрох.
— Не, не чуваць адсюль, — сказаў Федзя. — Надта далёка.
Пеця ляпнуў сябе далоняй па лбе, зняў шапку і пачаў шукаць нешта пад скураной аблямоўкай.
— Знайшоў! — сказаў ён радасна.
— Што знайшоў?
— Кручок рыбалоўны.
— А лёску дзе возьмеш? — спытаў Федзя.
— У цябе пазычу.
— Але ў мяне няма.
— Ёсць! На балалайцы. Струны.
— Ну, ведаеш! Гэта падарунак.
— Балалайку ж я не паламаю. А струны ў любым магазіне купіш. Давай сюды.
Федзя паслухаўся.
— Ну вось, — сказаў Пеця, — цяпер пайшлі да берага. Там і плыт звяжам, і рыбы наловім… Вася, ты пастарайся заснуць.
І зноў Вася застаўся адзін са сваімі думкамі.
«Якія там бярвенні! Што яны там спаймаюць? А калі і спаймаюць, дык ні падпячы, ні зварыць: запалак няма».
Вася з тугой глядзеў на раку, і раптам… зусім побач з берагам убачыў лодку!
Не памятаючы сябе, памчаўся Вася да берага.
— Дзядуля, дзядуль! — закрычаў ён, убачыўшы ў лодцы старога.
— Ты што?
— Ды вось…
Блытана расказваў Вася пра тое, што здарылася з ім і яго таварышамі.
— …Спачатку ўсё было добра. А потым такая бура ўзнялася! Вады ў лодку набралася, хвалі праз борт так і скачуць. Лодка і перакулілася.
— Вось бяда, — сказаў стары. — Ды вы ж так і патануць маглі! А вось з паўгадзіны назад ці не вы крычалі?
— Мы!
— Я чуў, што недзе крычаць, ды не мог зразумець, дзе. Адвёз свой улоў, а потым думаю: дай на ўсякі выпадак на востраў зазірну. І добра зрабіў.
— Яшчэ як добра!
— А вы куды збіраліся?
— З новай Сямёнаўкі ў Бярозаўку.
— А што вам трэба ў Бярозаўцы? Родныя ў вас там ці як?
— Не, проста трэніровачны паход.
— Які-які?
— Ну, трэніровачны… як бы гэта сказаць, выпрабавальны, ці што. Правяраем свае сілы і вытрымку.
— Ну і як? Хапіла вытрымкі? — прыжмурыўся стары.
— Ды так… — сарамліва сказаў Вася.
— І даўно вы тут сядзіце?
— Гадзіны чатыры. Есці хочацца.
— Ах ты, і ў мяне, як на грэх, нічога з сабой няма… — Стары засмучана пакруціў галавою.
— Пашукалі б што-небудзь, — заныў Вася.
— Ды не, мілы чалавек, і шукаць няма дзе. Давядзецца табе яшчэ пацярпець. І даволі доўга.
— Чаму?
— А вось лічы. Пакуль я на сваёй лодцы да вёскі даплыву, пакуль вялікую лодку знайду і да вас вярнуся, відаць, раніца ўжо будзе.
— Ох, — уздыхнуў Вася, — я да заўтра не дажыву… А чаму вы зараз не хочаце нас узяць?
— Дык вас жа трое. А на сваю лодку я магу ўзяць толькі аднаго. Таму ўжо лепш вам усім разам тут пачакаць, дык хоць весялей будзе.
— Але я… — замармытаў Вася, — я… я ўжо і так на востраве адзін застаўся.
— Як — адзін? Ты ж казаў, што вас трое. А таварышы твае дзе?
— Яны… Яны паплылі ўжо…
— Як так паплылі?
— На плыце. Плыт звязалі і паплылі.
— А ты што ж не разам з імі? Пабаяўся?
— Не. Яны не ўзялі мяне.
— Чаму?
— Пабаяліся, што траіх плыт не вытрымае.
— Э! — крактануў стары. — Дрэнна. Лепш было б ужо аднаму на плыце плыць, дапамогу шукаць. А двое засталіся б. А то як жа атрымліваецца — двое паплылі, аднаго пакінулі. Дрэнна!
— Яны сказалі, што вельмі хочуць есці.
— А ці ты менш за іх прагаладаўся?
— Я есці хачу ўдвая больш, чым яны абодва разам узятыя.
— Не, так таварышы не робяць. Ну добра, садзіся да мяне ў лодку, а сябрукам сваім скажы, што больш з імі нікуды не паедзеш.
Так вось і паплыў Вася са старым, пакінуўшы сваіх таварышаў на востраве.
Вярнуліся яны на тое месца, дзе Вася павінен быў іх чакаць, і спалохаліся: знік ён, няма яго нідзе.
Шукалі яго, шукалі, так і не знайшлі.
Раптам Пеця ўбачыў на траве недакурак самакруткі.
— Глядзі, Федзя, — сказаў ён, — тут нехта быў! І недакурак цёплы. Значыць, зусім нядаўна…
— Та-ак! Паплыў наш Вася! Ну і ну, няма чаго казаць! — бліснуў вачыма Федзя. — Здраднік ён, і больш ніхто!
Сустрэча на кургане
Гэта было гадоў праз дзесяць пасля таго, як скончылася Вялікая Айчынная вайна.
У час летніх канікулаў школьнікі з горада Орша адправіліся ў паход.
На чале атрада была настаўніца Галіна Пятроўна.
На Кургане Герояў зрабілі прывал.
Калі гатавалі вячэру, да дзяцей падышла нейкая жанчына.
Яна ветліва прывіталася, і Галіна Пятроўна запрасіла яе да кастра.
— Я тут у камандзіроўцы, — сказала жанчына. — І вось, карыстаючыся выпадкам, вырашыла наведаць месцы, дзе бывала ў час вайны. Успамінаю і гэты ўзлесак, і гэтыя дрэвы… Вось яна, бярозка, тая самая… Тады была яна шмат танчэйшая…
Жанчына ўстала, падышла да дрэва, пагладзіла яго:
— Загаіліся раны твае, бярозка… Ну, вядома, прайшло ж ужо столькі часу. А вось мае ўсё баляць і баляць… І, напэўна, не загояцца ніколі. Ды ці можа маці забыць сваё дзіця?..
На вачах жанчыны з'явіліся слёзы. Дзеці задумаліся.
— Прабачце, — сказала жанчына Галіне Пятроўне, — я на дзяцей тугу нагнала.
— Не-не, — усміхнулася Галіна Пятроўна, — вельмі добра, што мы вас сустрэлі. Можа, вы раскажаце нам што-небудзь пра партызанаў, якімі камандаваў Герой Савецкага Саюза Дуброўскі? Мы збіраем матэрыял пра яго брыгаду.
— Дуброўскі? Не, нешта не ведаю такога.
— У час вайны яго называлі дзядзькам Васем.
— А-а, гэта іншая справа! — ажывілася жанчына. — Так бы і сказалі. Яго партызаны мяне ад смерці выратавалі.
— Раскажыце, калі ласка, як гэта было! — папрасіла Галіна Пятроўна.
Жанчына адказала не адразу.
— Нялёгка мне ўспамінаць пра гэта, — вымавіла яна нарэшце. — Было гэта ў сорак чацвёртым годзе. Летам. Наша армія вызваляла Беларусь ад фашыстаў. Фашысты, адступаючы, гналі ў Германію савецкіх людзей. Я жыла тады са сваёй маленькай дачушкай у сястры. Тут непадалёк, у Зарэччы. Каб і нас не забралі, мы хаваліся ў лесе. Фашысты даведаліся пра гэта і пачалі па лесе з мінамётаў страляць. А потым аблавай пайшлі, увесь лес прачасалі. Колькі людзей палегла, і сказаць страшна… Мне ўдалося цераз раку перабрацца. Дабегла я з дачушкай на руках да гэтай вось самай бярозкі…