Аўтар паведамляе, што “кніга атрымала станоўчую рэцэнзію”. У ёй “у адпаведнасьці з рэкамендацыямі КДБ пры СМ БССР аўтарам зроблена неабходная праўка тэксту”.
Цяпер, паведамляе А. Кузьмічоў, рукапіс знаходзіцца на сьпецрэцэнзаваньні.
Я ў сваёй рэзалюцыі зьвярнуўся да сьпецыялістаў выдавецтва з просьбаю вырашыць пытаньне станоўча.
17 жніўня 1985 году. У чацьвер, пазаўчора, Леанід Левановіч зьвярнуў маю увагу на артыкул Анатоля Крываносава “Деловой” или “Нравственный”? Размышления писателя о герое “производственной” прозы”, надрукаваны ў апошняй “Литературной газете” – за 14 жніўня. Сёньня я пацікавіўся рэкамендаваным мне артыкулам. Нармальныя “размышления”. Часам “нестандартныя”, часам нават “вострыя”.
А вось за гэтую думку, выказаную аўтарам з такой усесаюзнай трыбуны, шчырае дзякуй яму:
“А кто из нас не наслышался по редакциям журналов и издательств звучащего безапеляционным приговором для серьезной рукописи словечка “остро”? Существует уже выработанный издательской практикой самый страшный бич не только “производственной” прозы, но и всей нашей литературы, – некий порог дозволенности, смысл которого сводится к формуле “пройдет – не пройдет”, в действительности же ставшей очень удобной формой перестраховки – явления многоликого. Бывает, что и маститого писателя оно заставляет почувствовать холодок гражданской робости.
Один довольно известный писатель оптимистически признавался: вот еще одну-две книги напишу – завоюю признание, тогда уж возьмусь за свою главную книгу. “Признание” он действительно завоевал, но на чем? На точно выверенной на “проходимость” полуправде, а “главной” книги так и не написал…” (падкрэсьлена мною. – М. Д).
Думка ня новая. Яе ўзрост – узрост савецкага рэжыму. І ні таму, хто яе выказаў, ні таму, хто “прапусьціў” нічога амаль не пагражае. Адэпты і цэрберы рэжыму яе могуць нават уключаць у свае даклады, каб пагуляць крыху ў лібералізм. Але пагроза ўзьнікне перад тым, хто перастане весьці хаўрус з “паўпраўдаю”, а пачне пісаць і “прабіваць” у друк на самой справе нешта праўдзівае. Найстрашнейшы вораг рэжыму – праўда. Таму і праўдапісцы не ў пашане ў рэжыму.
Стварылася такая сітуацыя, што найвялікшай грамадзянскай мужнасьцю пісьменьніка цяпер было б спыніць зусім пастаўку ў друк паўпраўды. Менавіта спыніць пастаўляць, а не спыніць пісаць. Пісьменьнік, пакуль ён жывы, пісаць не перастане.
Некаторы час рэжымаўцы не заўважылі б такой інтэлектуальнай забастоўкі, бо выходзіла б класіка, выходзілі б перакладныя творы, выходзілі б нейкія перавыданьні, на якія аўтарскі дазвол не патрэбен, бо і аўтары памерлі. Але ж рана ці позна ўлада нешта скеміла б. Пачаліся б нарады, сходы, угаворы, пагрозы. Пісьменьнікаў цягалі б і ў адны органы (партыйныя) і ў другія (кадэбэ). Вось тады нарадзілася б нешта накшталт польскай “Салідарнасьці”. (Дарэчы, у гэтыя дні споўнілася 5 гадоў ад пачатку забастовак у Польшчы, якія прывялі да легальнага ўзьнікненьня слыннай і мужнай масавай арганізацыі ў камуністычным сьвеце – “Салідарнасьці”, якую хутка абвясьцілі па-за законам. Гонар ёй і хвала.) Улады “прынялі б” пісьменьніцкі ультыматум і некаторы час друкавалі б праўдзівыя творы. Але ж толькі некаторы час. А пасьля было б тое, што і з пагадненьнем “Валэнса-Ярузельскі”.
За гэты “час вольніцы” было б надрукавана ўсё раней забароненае старых пісьменьнікаў і значная частка з напісанага ўжо цяпер “для шуфлядаў”. Хоць гэты час быў бы нядоўгі, але ён пакінуў бы уў літаратуры, у духоўным жыцьці народу глыбачэзны сьлед, сьлед ачышчальнай і жыцьцясьцьвярджальнай навальніцы.
Аднак, ведаючы “растаноўку сілаў” у Саюзе пісьменьнікаў і самыя гэтыя “сілы”, можна сказаць сьмела, што больш-менш значная група “ультыматыстаў” ня ўзьнікне – пабаяцца той другой, узброенай сілы, што ўжо ня раз дэманстравала сваё ўменьне зьнішчаць усякіх пратэстантаў.
Але зусім крыўднае і непрыемнае насоўваецца падазрэньне, што нават, калі б маўклівы і ў выніку пераможны пратэст адбыўся, калі б наступіла тая выпакутаваная вольніца, шуфляды аказаліся б… пустыя! Не было б чаго друкаваць! Ніхто не стварыў “галоўнай” сваёй кнігі! Гэта значыць, што кожны піша толькі дзеля хлеба надзённага, правіць сябе так, як яму загадаюць, сам глушыць сваю песьню і не стварае вольнай, бесцэнзурнай песьні…
…Пішу гэтыя радкі на дачы. Вельмі даўно ня быў тут, няёмка перад суседзямі. Каму скажаш, што ня любіш сюды езьдзіць? А цяпер, калі яшчэ не магу актыўна працаваць як дачнік наогул невялікая радасьць паказвацца тут.