Вядзём з ім “прыватныя” перагаворы з А. Шабаліным і Г. Бураўкіным пра публікацыю іх сродкамі. Гэта найбольш прагрэсіўныя кіраўнікі ў сваіх інфармацыйных галінах. І мы ў іх не расчараваліся: яны паабяцалі. І цяпер у часопіс “Беларусь” здадзены Міколавы вершы з прадмоўкаю І. Шамякіна. Здаў Мікола і сцэнарый тэлеперадачы. Усё гэта засакрэчваем, каб ніхто не перашкодзіў выхаду гэтых матэрыялаў у сьвет.
Вось якія ў нас справы з нашым фальклорам! Ён – у канцлагеры! Асабліва паўднёва-заходні, як зусім не падобны на літаратурную беларускую мову. Быццам бы час ад часу езьдзяць туды “навукоўцы”, запісваюць. Цяпер мы высьветлілі, што ўсе мелі каманду “абеларушваць” запісы і расшыфроўкі для публікацыі. У публікацыях ужо зусім не пазнаеш арыгінальнага фальклору!
У “Ніве” заўсёды зьвяртае на сябе маю ўвагу нават бібліяграфічная рубрыка, якую я ў савецкіх газетах, як правіла, ігнарую. У гэтых апошніх пад ёю пералічваюцца толькі новыя кнігі, пачынаючы заўсёды з так званых “класікаў марксізму-ленінізму”, якія нікому не патрэбны. “Ніва” свой “Бібліяграфічны куточак” прысьвячае цалкам беларушчыне – гісторыі, краязнаўству, культуры. Рубрыку ўмела вядзе П. Байко. Колькі ён адкапаў цікавых кніг пра Беларусь і беларусаў, нават асобных артыкулаў і іншых матэрыялаў у зусім ня профільных ягонаму “хобі” выданьнях.
У гэтым нумары “Бібліяграфічны куточак” П. Байко завярстаны ў велікоднай старонцы М. Шаховіча. У ім падаецца адзінаццаць назваў (ды якіх!). Усё гэта публікацыі апошніх трох гадоў. Першай стаіць “Польская праваслаўная царква на гітлераўскім кастры”.
Ніжэй – “гутарка з праваслаўным мітрапалітам Базылём”: “Будзе праваслаўны музей”.
Яшчэ можна назваць сёе-тое: “Праблема аўтакефаліі Праваслаўнай царквы ў Польшчы ў міжваенны перыяд”
“Спрэчка паміж кагаламі Гродні і Тыкоціна за гегемонію ў яўрэйскіх абшчынах Кароны і Літвы ў ХVІІ ст.”
Важна, вельмі важна і страшэнна неабходна адзначыць наступнае: апошняя публікацыя была ў 1983 годзе зьмешчаная – паслухайце толькі дзе – у “Бюлетэні яўрэйскага гістарычнага Інстытуту ў Польшчы”! Ці чуў хто з нас пра такую ці падобную установу ў СССР?
Я паказаў толькі невялічкую частку матэрыялаў “Нівы”. І толькі за адзін дзень. А на якія думкі наводзяць яны падсавецкага інтэлігента-“нацыянала”? Перш за ўсё на думкі пра нашую непамерна большую нацыянальную, рэлігійную і культурную залежнасьць ад зусім не патрэбнага нам рэгламентатара.
Па-другое, мы ўбачылі, што ёсьць яшчэ і іншая “свабода” друку. Нічога з таго, што я тут называю, у СССР-БССР, мякка кажучы, “не прапусьцілі б”. Хоць мы добра ведаем, што ў Польшчы ўсё яшчэ генералы вызначаюць народныя правы, што і польская свабода – далёкая ад сапраўднай, як нашая ад польскай.
Дык хто каму з беларусаў павінен зайздросьціць – беларусы метраполіі ці дыяспары?
Я канчаю з гэтым нумарам, хоць усе амаль яго матэрыялы зьмяшчаюць у сабе недасягальныя нам эверэсты розных свабодаў. Твар газеты мы ўбачылі нават па адным нумары. Убачылі і пазайздросьцілі! Пазайздросьцілі сваім ўвогуле-то заціснутым у нацыянальна-культурных адносінах братам.
Можа калі-небудзь вярнуся яшчэ да гэтай газеты…
14 верасьня 1985 году. У здароўі і лячэньні ніякіх сур’ёзных зьменаў няма. Непакоіць стэнакардыя. Як правіла, раніцою прачынаюся ад прыступу яе. Праз якой-небудзь паўгадзіны – зноў... як жа мне быць?
Наведала мяне сям’я нашых слаўных Ліцьвінавых: Сярожа з Лідаю і з імі іх найменшы – Віталя. Цудоўны малец. Сеў неяк каля мяне на ложак. Я прыгарнуў яго да сябе і думаю, што зараз ён і адхінецца, пабяжыць. Але ж не. Ён прытуліўся да мяне яшчэ шчыльней, уткнуў мне галоўку сваю ў мае грудзі. Сьціх. Сьціх і я. Сьціхлі яго бацькі. Такое агульнае шчасьце цягнулася цэлых хвілінаў тры. Люда сказала, што палюбіў мяне, прызнаў сваім.
Быў Стась. Езьдзіць цяпер з масквічамі. Ставяць нейкі “эксьперымент” па палітасьвеце ў Пінску1. Адзін са Стасевых паплечнікаў прыехаў з адпачынку з Падмаскоўя. Сустракаўся з работнікамі МК. Яны расказалі, што ЦК КПСС (дый іх таксама) народ засыпае лістамі. Сэнс: мы думалі, што вы будзеце весьці барацьбу з п’янствам і п’яніцамі, а вы проста стварылі новыя цяжкасьці ўсяму народу.
Відаць, пэўны настрой там склаўся. Ён перадаўся і “ніжэй”. І вось той самы Сьлюнькоў, які ня так даўно патрабаваў “стварыць максімальныя цяжкасьці, максімум нязручнасьці тым, хто хоча купляць сьпіртныя напоі, раптам днямі, 11 верасьня, на пленуме ЦК КПБ ужо “крытыкаваў” тых, хто ў антыалкагольнай кампаніі “зайшоў занадта далёка”: