Каб не Васілёва выступленьне, дык атрымаўся б выключна толькі вечар перакладу, а ня “новай кнігі”, як было абвешчана і да чаго я рыхтаваўся. Што ж, добрыя вечары перакладу патрэбны нам ня менш, чым добрыя вечары кнігі. А гэты “вечар” быў добры! Нават Васіль прыгадаў мяне. “Сярод названых тут імёнаў, што спрычыніліся да сёньняшняй нашай урачыстасьці, – сказаў ён, – не названа адно. А між іншым гэта дзякуючы яму кніга выйшла наогул і выйшла такой шыкоўнай, як мы яе бачым. Я маю на ўвазе Міхала Фёдаравіча. Ён тут, сярод нас…” Я палез у кішэню па нітрагліцэрын…
Дома, не пасьпеўшы пераступіць парог, адразу чую трохгалосае пытаньне: “Як выступіў?” Адказваю, што добра. Аднак пытаньні сыплюцца далей: “Проста добра ці цудоўна?” “А ці доўгія былі апладысьменты?” “А дзе кветкі?” На ўсё адказваю станоўча(!). Толькі апошняе выбілася з агульнага стылю. Сказаў, што “параздаваў кветкі”. І выклікаў гэтым новыя пытаньні: “А хіба іх было багата?” “Каму параздаваў?” Сказаў, што “адзін букет галіне Андрэеўне, з якой сядзеў, другі Эдзі Агняцьвет, што падвярнулася пад руку, трэці старому Язэпу”. Дружнае “Ого!” пачуў…
18 красавіка 1986 году. На працягу апошняга часу ледзь ня кожны дзень займаўся праблемай апублікаваньня ў “Знамени юности” нізкі “палескіх” твораў. Тут важна тое, што на палескім дыялекце адразу выступіла б некалькі чалавек. А гэта ўжо зьява, з якой трэба лічыцца. Разумней за ўсё – не забараняць друкаваньне, калі будзе ўзьнікаць у ім патрэба.
Літкансультант газеты Уладзімір Някляеў, будучы сам негатыўна настроены да наданьня пісьмовага статусу гэтай гаворцы, усё-такі паслухаў мяне – паабяцаў перад ад’ездам у Бельгію (!) забегчы ў рэдакцыю і завізаваць нізку. І… не “забег”! Коля галосіць, як звычайна ў падобных сітуацыях, коціць бочкі на ўсіх, асабліва на апошняга, “самага вінаватага”.
Я счакаў аўторак, думаў, што, можа, не атрымалася ўчора – падпіша сёньня. У сераду прыбег Коля, вядома, абвінавачваючы Някляева. Я доўга яму званіў пад Коліна галашэньне: “Дарма… ён знарок не здымае трубку… Сорамна ж… Як апраўдвацца будзе?”
Я кінуў трубку. Апусьціў рукі. Тады Мікола ня выцярпеў, пачаў сам круціць. Дазваніўся! Ціхенька падае мне трубку. Бяру.
– Валодзя? – падаю голас. – Прывітаньне! Гэта Дубянецкі.
– А! Прывітаньне, Міхал Фёдаравіч. – Рады чуць ваш голас…
– нават рады? Зганьбіў дадзенае слова гонару і быццам бы нічога не здарылася, – кажу я, як мага спакайней.
– Кепска вы мяне тады ведаеце, – чую я таксама спакойны, упэўнены голас. – проста я не пасьпеў зрабіць, але я званіў ім.
– Праўда, Валодзя? Не спужаўся? Дык прабач, калі ласка, – кажу я, а сам гатоў быў стукнуць трубкай Міколу за такі недавер да, можа, шчырага хлопца.
– Чаго ж ужо баяцца? Зараз зноў пазваню. А будзе час – пад’еду і падпішу.
Я пачаў горача разьвітвацца з ім, як праводзячы ў Бельгію. Аднак, чую, яго пярэчаньне:
– Не паеду, зьезд жа днямі (ІХ зьезд пісьменьнікаў Беларусі, 23-24 красавіка 1986 г.). Я сказаў, што не паступіў бы так, бо ня кожны дзень ёсьць магчымасьць паехаць у такую краіну. “А зьезд? Прачытаеш у газеце. А дэталі раскажуць хлопцы!” Пасьля падумаў, што, верагодна, начальства не пусьціла, дало нейкае даручэньне ў сувязі са зьездам.
“Спрактыкаваны” Мікола пачаў зноў разводзіць свой скепсіс.
– Правільна, можа пазваніць. Можа і зьезьдзіць. Можа і падпісаць. Але… – Я думаю, што гэта яшчэ за “але”. – ...А гэтым часам праз Цэка – адзін ці другі – даможацца”.)
21 красавіка 1986 году. Без дваццаці дзевяць пазваніў Аляксей Карпюк. Папрасіў сустрэцца з ім. Дамовіліся на 11 у бібліятэцы Дома літаратара. Усё роўна там трэба быць, каб зарэгістравацца ў якасьці дэлегата зьезду.
Ён даўно мяне прасіў, каб я яму падрабязьней выпісаў галоўлітаўскія прэтэнзіі да яго кнігі “Сучасны канфлікт”. Я захварэў, ня выканаў просьбу, але ўвесь час пра яе памятаў. Таму пасьля яго званка лёгка накідаў яму патрэбнае.
У бібліятэцы ён пазнаёміў мяне з тэкстам сваёй будучай прамовы на зьезьдзе. Асноўная яе тэма накіравана супраць цэнзуры. Раскрываецца ім гэтая сьмелая задума на прыкладзе аднаго цэнзарскага ўмяшаньня ў яго кнігу, пра што я яму ў свой час расказваў. Напісаў сьмела, востра, дасьціпна. Шкада толькі, што не апублікуюць такое! Ёсьць фраза, у якой называе і мяне – калі кажа, што ня ўсе могуць вытрываць яе (цэнзуры) ціск. З-за яе, піша А. Карпюк, рана выйшлі са строю Ткачоў, Караткевіч і Дубянецкі, рана зьявіліся маршчыны ў Быкава…