Е. Тамашэўскі заклапочаны заняпадам нацыянальнай асьветы сярод нацменшасьцяў. Ён патрабуе і роўных шанцаў для ўсіх абітурыентаў і “прапускаць” іх у вышэйшую навучальную установу “праз сваю родную мову”. Скажам, беларусы замест польскай мовы здаюць пры паступленьні ў Варшаўскі універсітэт сваю, беларускую мову. Гэтым самым паглыбілася б пашана да сваёй мовы і ў вучняў пачатковых і сярэдніх школаў, і ў іх бацькоў.
Паляк Тамашэўскі абвінавачвае сваіх супляменьнікаў, што менавіта яны вінаватыя ў наяўнасьці “усялякіх узаемных нянавісьцяў, якія так шчодра пасеялі між намі мінулыя часы і эпохі. Яны цьвітуць асотам на недагледжаным полі, а выкарэньваньне іх трэба пачынаць ад польскага менавіта грамадства, якое якраз сваімі паводзінамі і прадвызначае настроі ды псіхалагічную сітуацыю сярод меншасьцяў. Пачынаць жа з адваротнага кірунку – гэта зайсьці ў сьляпы завулак – меншасьць ня можа быць іншай, чывмсьці адносіны да яе з боку большасьці. Гэта адназначнае, як нейкі закон прыроды!”
Скарыстаўшы добрую нагоду, Сакрат зноў высоўвае патрабаваньне стварыць беларускае выдавецтва, забясьпечыць яго нармальнай базай, пакончыць з саматужніцтвам у гэтай справе.
Некалі, калі “Салідарнасьць” была ў сваім эпагеі, Сакрат Яновіч прабіў на старонкі ваяводскай, вядома, польскай, газеты вялізны артыкул пра беларускія справы. Памятаю, артыкул называўся “Nasi Bialorusini” (назву, канешне, далі ў рэдакцыі, выдае слова: “nasi”). Ён быў поўны сьмелых абвінавачаньняў палякаў, патрабаваньняў да іх. Перш за ўсё патрабаваў вярнуць тое, што забралі і пазакрывалі, здаецца, у 1972 годзе – больш сотні беларускіх школаў (!), Музей, культработнікаў і г. д. Тады Сакрат патрабаваў прапарцыянальнага прадстаўніцтва ў партыйных і ўрадавых мясцовых і ваяводскіх органах. Сярод усяго насельніцтва ваяводства, даводзіў ён, больш за 50 адсоткаў беларусаў, а няма ад іх ніводнага дэпутата ў Сейме (!) і г. д.
Цяпер ён ніякай статыстыкі не дае, вырашыў “усыпаць” самім беларусам (прыкладна, як А. Барскі). Чым вышэйшую яны займаюць пасаду, кажа С. Яновіч, “тым менш такіх, што прызнаюць сябе беларусамі…”
Ох, як гэты папрок актуальна гучыць і падсавецкім беларусам! І тут начальнічкі ж усіх узроўняў “рюсачаць”.
Аўтар гэтага артыкулу ўсьлед за аўтарам артыкулу ў “Палітыцы” ставіць пытаньне ўвесьці “двухмоўе на тэрыторыях, заселеных меншасьцямі” – усе, скажам, публічныя надпісы, шыльды – на абедзьвюх мовах.
Вялікі дзякуй, перш за ўсё Ежы Тамашэўскаму за яго сапраўдны, здаровы “інтэрнацыяналізм”, за яго антышавінізм. Ну, і Сакрат малойчык, што ўхапіўся за дадзеную магчымасьць. Ён заўсёды ў нас зух!
І агромністае антыдзякуй савецкаму рэжыму за яго няправільнае стаўленьне да нацыянальнага пытаньня.
Хаця б “малюсенечкі” прыклад: сапраўдныя ўзаемадачыненьні міжнацыянальныя глушацца, у друк не выносяцца. Сярод рускіх і ценю, і духу Герцэнаўскага не засталося. Я ніколі ад іх ня чуў спачуваньня нярускім, затое словы пагарды чуў ледзь не да ўсіх нацыяў, у тым ліку, і беларускай, і украінскай.
Пад “абмеркаванай” вышэй рэцэнзіяй, назавём гэты матэрыял так, падвярсталі фальклорны “куточак”. Гэта пастаянная рубрыка “Нівы”. Цяпер тут зьмешчаныя ноты і словы даўжэзнай песьні веснавога цыклу “Посею я рутонькі”. Мова песьні – не літаратурная беларуская. Гэта адзін з варыянтаў заходне-палесскага, яцьвяжскага дыялекту.
І тут ня могуць не ўзьнікаць асацыяцыі не на карысьць савецкай рэчаіснасьці. Мы даўно і зацята б’емся, каб Брэсцкая абласная газета “Зара”, ці раённыя газеты гэтага моўнага рэгіёну друкавалі хоць час ад часу старонкі ці “куточкі” на мове насельніцтва, якое яны абслугоўваюць. Ну і чаго мы дамагліся? Перасьледваньня ініцыятараў гэтай сьвятой справы.
У эпіцэнтры сучаснай хвалі “самавызначэньня” паляшукоў стаіць малады энергічны Мікола Шэляговіч. У асноўным ён і прымае на сябе ўсе ўдары рэжыму і беларусаў-шавіністаў. (Ёсьць і такія!). Пра яго я ўжо некалькі разоў пісаў. Яго ўжо былі так заціснулі, што літаральна жыць не было як і не было дзе – ні працы, ні даху над галавой. Мы ўдваіх з ім, ад яго імя, вымушаныя былі пісаць пратэст непасрэдна ў кадэбэ генералу Русаку і другі – у ЦК ідэалагічнаму сакратару Кузьміну. Яго не прыняў ні той, ні той. На пісьмовыя заявы зразумелага адказу не далі гэтыя ўстановы. Наадварот, пасьля апублікаваньня Міколам у “Звяздзе” невялічкай нататкі, якая мела нейкае дачыненьне да галоўнага яго клопату, загадчык сектару друку ЦК М. Зяньковіч спусьціў загад усім органам друку “рэспубліканскага” рангу Шэляговіча не друкаваць наогул! А што датычыцца твораў на “яго” дыялекце (каля двух мільёнаў носьбітаў!), дык тут яшчэ большыя перашкоды.