Значыцца, ужо нямодна хваліць Машэрава. Як і водзіцца, хваліць трэба кожнага цяперашняга.
Але ж у гэтай самай лютаўскай “Бярозцы” ёсьць яшчэ нешта такое, чым заняліся цяпер і ў ЦК, і ў Дзяржкамвыдзе, і нават… у кадэбэ. Гэта ўрывак з паэмы Леаніда Дранько-Майсюка “Кола”. М.Дзялец ужо званіў, ці гэтая паэма ёсьць у другім Лёневым зборніку, які цяпер рыхтуецца намі да выданьня. Сказаў, каб далі рукапіс у Камітэт. Вось чаму Вячык цікавіцца таксама новым зборнікам “небясьпечнага” аўтара.
У “Бярозцы” Лёню прадставіў Міхась Стральцоў. Аформіў разварот Адам Глобус. Гэты факт таксама ўскладніць Чэсю “тлумачэньне”. Яго ўжо ня раз папракалі, што друкуе сваіх сыноў – Глобуса і Шайбака.
20 лютага 1985 г. М. Дзялец паасобку выклікаў сёньня Вадзіма1 і Варлена. З абодвума гаварыў пра Лёню Д.-М. Варлену даручыў вывучыць рукапіс другога яго зборніка, а Вадзіму – “быць строгім да яго, выхоўваць ідэйна, а там паглядзець, калі не паддасца выхаваньню – разьвітацца з ім”.
Пасьля гэтага да мяне зайшоў Вадзім. Не спадабаўся ён мне цяпер: гадзіны паўтары забраў у мяне часу, а так я і не зразумеў дзеля чаго. Усё скардзіўся на Лёню. Адчуваецца, што прыняў усёй душою “канцэпцыю” Дзяльца. Прызнае талент, але ж не падзяляе “ідэйных хістаньняў”. Прасіў, каб я паўплываў на Лёню. Што ж, я, вядома, буду памагаць Лёню, буду асьцерагаць яго ад бязмозглага тупога “сацрэалізму”.
21 лютага 1985 г. Разам з Серафімам2 схадзіў да “міністра”. Сказаў, што праз Маскву шукаю менскіх, “кансультантаў”, якія паўплывалі на такое калецтва нашага плану на 1986-1990 гг. Гэта зьбянтэжыла Дзяльца. Ён пакруціўся ў крэсьле і паспрабаваў адвесьці мяне ў іншы бок пошукаў:
– А ты пазвані суседзям і даведайся, ці моцна скарацілі іх планы.
Суседзі – гэта Украіна, Літва і інш.
Што мне суседзі. Я бачу, што нам скарацілі і ня толькі ў параўнаньні з нашым першапачатковым праектам, але і ў параўнаньні з папярэднім планам. Замест павелічэньня ў параўнаньні з планам на 1981-1985 гг., якое мы ў вельмі сьціплых памерах прадугледжвалі, адбылося зьніжэньне: аўтараў выбраных твораў і збораў твораў на 7, тамоў – на 36, улікова-выдавецкіх аркушаў – на 685!
“Міністр” ня надта быў шакіраваны лічбамі. Параіўшы яшчэ, каб наш Саюз пісьменьнікаў зьвярнуўся самастойна ў Маскву, хуценька загаварыў пра іншае. Зноў пра Л. Дранько-Майсюка. Узяў зьверху на стале яго першую кнігу “Вандроўнік” і пачаў зьдзекліва зачытваць з яе “крамольныя” вершы. Бэсьціў і вершы, і іх аўтара. Абвінаваціў яго ў рэлігійнасьці, у містыцызме, у адсутнасьці класавых і грамадзянскіх (значыць, савецкіх) пазіцыяў.
– Як ён можа іншых рэдагаваць, калі сам ненадзейны?
– Ён, напэўна, носіць крыжык!
– Ён зусім глухі да вялікіх эканамічных і палітычных працэсаў у краіне!
– Ён ня піша пра сучасную Беларусь! І г. д. і да т. п.
Мае рэплікі, што нехта піша і пра гэта, што Ахматавых ураўнаважваюць Маякоўскія, што без Ахматавых нельга ўявіць сабе сучасную савецкую літаратуру, што з адным Маякоўскім нясьцерпна было б жыць і г. д, – толькі злавалі Дзяльца.
Хоць і Серафім не маўчаў, а быў са мною заадно, аднак Дзялец закрычаў, што ён са мною ніколі ня можа спакойна размаўляць, што я заўсёды яго ігнарую. Сам ён расхваляваўся і, вядома, не пакінуў спакойным і мяне.
Пасьля гэтага папрасіўся да мяне на прыём выдатны маскоўскі вучоны-гісторык, шчыры патрыёт Беларусі, ахвяра 1937 году, Мікалай Улашчык. Я з радасьцю яго прыняў, як і ня раз ужо было, і з радасьцю паспрабую дапамагчы яму. Справа ў тым, што ён даўно ўжо прабівае да выданьня невялікую (аркушаў з восем) працу пра сваю родную вёску дарэвалюцыйнага перыяду. Праца стаяла ў плане маскоўскага выдавецтва “Навука”, але вучоны сакратар РВС Ліхтэнштэйн выкінуў яе. Я паабяцаў яму сваю дапамогу – праз Геру Шмыгава, які цяпер працуе аж у ЦК КПСС.
19 сакавіка 1985 г. Новы кіраўнік Беларускага аддзяленьня ВААПу Гаўрыла Конанаў перадаў мне патрабаваньне Масквы (так і сказаў: “Масква патрабуе”): паведаміць ВААПу ўсіх сваіх замежных партнёраў, з кім я мяркую сустракацца на ММКВК-85.
Я зьдзіўлена спытаў, навошта ім гэта трэба, сказаў, што за паўгоду да той выстаўкі гэта зрабіць немагчыма: яшчэ ж далёка не завершана падрыхтоўка да яе; кожны раз значная частка сустрэчаў адбывалася без папярэдняга плану, патрэба ў іх узьнікае непасрэдна там, на выстаўцы.