Неяк трэба будзе хоць з большага падлічыць, колькі за апошнія гады атрымана такіх дэрэктываў, як яны намі “выконваюцца”. А я магу ганарыцца тым, што пакуль нам удаецца ўхіляцца ад выкананьня гэтых “канстытуцыйных” “парадаў”.
Цікавы дакумент перадалі мне ўчора. Ен датычыць ужо справаў нацыяналь- ных, датуецца таксама гэтым месяцам: 11. 10. 85. (№02-14/3331):
“Дир. изд. МЛ т. Д-му М. Ф.
В письмах в директ. органы республики неоднократно высказывалось мнение
о недастаточном внимании к изучению бел. яз., его использованию в оформлении городов, поселков, рекламы, товаров народного потребления и т. п.
В свете директ. ук-й по данному вопросу ГКИ БССР поручает всем изд-вам республики при тематическом планировании общ.-полит. худож. и др. лит-ры строже учитывать языковое соотношение выпускаемых книг, брошюр, плакатов, буклетов, открыток.
Просим информировать ГКИ БССР о принимаемых мерах к 16 декабря 1985 года.
Председатель М.И.Делец.
Исп. Яцко В.Н.”
Думаю, што гэтым, з дазволу сказаць “дакументам” тыя “дырэктыўныя органы”, на якія ідзе спасылка, вырашылі засланіцца ад важкіх і законных патрабаваньняў “увагі да вывучэньня беларускай мовы, яе выкарыстаньня ва ўсіх сферах жыцьця рэспублікі.
А чаго патрабуе Дзяржкамвыд “у сьвятле дырэктыўных указаньняў па гэтаму пытаньню”? Прама скажам: не багата. Можна нават сказаць, што гэта “антыпат- рабаваньні”. Прыгадаем, як заўвагі, што былі нам дасланыя пасьля абмеркавань- ня ў ЦК КПБ праектаў і планаў выпуску, і рэдакцыйнай падрыхтоўкі на 1987 год. У іх, як вядома, было патрабаваньне павялічыць выпуск выданьняў на... рускай мове за кошт памяншэньня выпуску беларускіх выданьняў!!! Саюзны Камітэт ужо некалькі гадоў запар даводзіць да нас гэтае самае патрабаваньне. Дык цікава, што 16.ХІІ. г.г. адкажуць Дзяльцу яго выдаўцы, апрача, вядома, Дубянецкага?
Я падрыхтую і дашлю сумленны выклад маіх поглядаў на становішча беларускай мовы ў рэспубліцы, у тым ліку фрагментам пакажу “выкарыстаньне” яе ў выдавецкай справе.
Мяне крайне зьдзівіла В-ва абыякавасьць да гэтай праблемы. Я пазнаёміў яго з ёю праз М-лу. Затое я выразна адчуў яго, В-ву незадаволенасьць маімі выхадамі на яго. Ен быццам бы прызнаў іх занадта адкрытымі і небясьпечнымі.
Ну, дарагі В-к, мы і так робім страшэнна мала для справы. З такімі тэмпамі, з такою колькасьцю і людзей, і зробленага, ды з такою “звышкансьпірацыяю”, якой ты хацеў бы, мы яшчэ і пасьля двухтысячнага году будзем жыць у чужамоўнай дзяржаве, у чужамоўным асяроддзі, без сваёй гісторыі, без сваёй культуры!
Затэлефанаваў МК. Падзякаваў, што я аператыўна, хоць і хварэў, вырашыў пытаньне з выданьнем у яго афармленьні пазапланавай літаратуры. Расказаў пра свае планы. У тым ліку і пра будучую “экспазіцыю”, прымеркаваную да выхаду паэтычнага зборніка “Быў, ёсць, буду...” Ул. Караткевіча.
Абмяняліся з ім думкамі наконт “дзяржаўнага” “пашырэньня беларускай мовы. Гэтым, бадай, і скончыўся мой сёньняшні дзень. Але ж на працягу яго былі яшчэ значныя падзеі. Сярод іх: размова з любімым мною Янкам Брылём; сустрэча з Верай Палтаран і Галінай Гарэцкай. Усе яны выказалі сваю радасьць з прычыны майго выздараўленьня, шчыра прасілі “зразумець, што я не належу толькі сабе, але вельмі патрэбны многім” і таму мушу гэта ўлічваць...
2 лістапада 1985 году. Субота. Па Беларускім тэлеба- чаньні з 19 гадзінаў 50 хвілінаў цэлых паўгадзіны ішла праграма “Сугучча”. Яна была прысьвечаная 800-годдзю “Слова пра паход Варавы”. Вяла перадачу пісьменьніца Люба Філімонава.
Сярод удзельнікаў тэлеперадачы, апроч артыстаў-чыталь- нікаў, былі, вядома, аўтар новага перакладу таго твора на сучасную беларускую мову Рыгор Барадулін і навуковец Вячаслаў Чамярыцкі.
Мяне ўразіла адно Любіна пытаньне і Рыгораў адказ на яго. Перадаю дакладны сэнс дыялогу, не прэтэндуючы, вядома, на стэнаграфічны запіс.
Люба: “Рыгор Iванавіч, ці не адчулі вы, прыступаючы да перакладу такога твора, што вы выконваеце важны са- цыяльны заказ?”
Рыгор: “Не! Што вы - што вы? Такія рэчы паводле заказу ня робяцца. Iнакш - гэта была б халтура. Праўда, гісторыя ведае прыклады, калі часам можа атрымацца геніяльнытвор, зроблены па гатовых матывах, як, напрыклад, у Байрана цыкл твораў “Яўрэйскія мелодыі”. Але ж я ня Байран. Я ня раз чытаў “Слова.”, цягнуўся да яго, быў перапоўнены ім. I вось рашыўся на гэты пераклад.”
Дык што мяне тут уразіла? Быццам бы ўсё нармальна: Люба ў нечым па- рушыла этыку (прынамсі, з майго пункту гледжаньня: я асуджаю заўсёды пар- тыйнае патрабаваньне да літаратараў выконваць пэўныя “сацзаказы” і, як магу, ваюю з гэтай пошасьцю). Рыгор, як умеў, так адбіваўся ад гэтага антытворчага, антылітаратурнага паняцьця: “сацыяльны заказ”. Я з задавальненьнем прыняў бы нават і гэты эклектычны Рыгораў адказ, каб толькі зганьбіць ужыты Любаю партыйны тэрмін “сацыяльны заказ”.