Для мяне ў гэтым сюжэце самае цікавае (і незразумелае), чаму за столькі творчых год сама Святлана не выпрацавала простую і ясную формулу адказаў сваім апанентам. Тым болей, што яны мелі рацыю і бясконца выкручвацца зблытанымі тлумачэннямі было не да гонару такой упэўненай у сабе жанчыне.
Як у кожнага таленавітага літаратара, у Святланы Алексіевіч ёсць свой стыль. Моцны, напяты, глыбокі, даастачы схоплены пякучай трывогай за чалавека. І, натуральна, уласны слоўнік, які толькі ўзбагачаўся мовай яе карэспандэнтаў, прынамсі, калі гэта была трапная і шчымлівая мова. Што я і меў на ўвазе, калі яшчэ ў 1987 годзе пісаў пра белетрыстычнасць прозы Святланы Алексіевіч, якая прынцыпова адрознівала яе ад стваральнікаў вялікай кнігі быцця "Я з вогненнай вёскі" (Алесь Адамовіч, Янка Брыль, Уладзімір Калеснік).
***
Мая прыгода з кнігай "У вайны не жаночы твар" мела абсалютна нечаканы працяг. Недзе ў 2015 годзе выдавец Ігар Логвінаў вымудрыў надрукаваць і выдаць усе пяць кніг серыі Святланы Алексіевіч "Галасы ўтопіі" беларускай мовай. Я не пытаўся, як ён змог зацікавіць гэтым праектам нашага знакамітага мецэната-фінансіста Віктара Бабарыку, але той з свайго боку ў дадатак прапанаваў забяспечыць "пяцікніжжам" усе бібліятэкі краіны.
Была ў гэтага праекта яшчэ адна цікавостка. Перакладаць мусілі знаныя ў Беларусі літаратары, а не проста прафесійныя перакладчыкі. Досыць верагодна, што ў грунце гэтай задумы крыўся палітычны падтэкс. Як добра вядома, сярод нацыянальнай інтэлігенцыі ў Святланы даўно склаўся адмоўны імідж праз яе негатыўныя выказванні пра Беларусь ды беларусаў, і такім спосабам можна было хоць трохі змякчыць грамадскі антаганізм стасоўна "нобелеўкі". Што было і натуральным.
Дзеля прыкладу працытую хаця б адну з яе радыкальных рэплік: "Проблема белорусской литературы в том, что нет белорусской литературы. Мы имеем сегодня растерянное, депрессивное общество и растерянных писателей. Некоторые молодые писатели ещё пытаются что-то сказать, но это больше похоже на литературные игры или на иллюстрацию национальных идей" (С. Алексіевіч).
Каля я атрымаў прапанову паўдзельнічаць у гэтым праекце, то мне моцна пашанцавала - на выбар заставалася адно кніга "У войны не женское лицо". Дарэчы, для мяне і сёння самая любімая кніга Святланы Алексіевіч. А, можа, і адзіна любімая. Паколькі ўсе астатнія толькі яе дублявалі, хаця два разы ўдала дублявалі ("Чарнобыльская малітва" і "Час сэканд-хэнд").
Да гэтага я шмат перакладаў з рускай мовы, хаця ў пераважнай бальшыні гэта былі філасофскія тэксты. А тут цэлая кніга мастацкай літаратуры ды яшчэ нобелеўскай лаўрэаткі! Гэта быў сур’ёзны выклік. Мяркуючы паводле водгукаў, я з ім справіўся, (што праўда, не без дапамогі рэдактара Андрэя Хадановіча).
Толькі зусім не пра тэхнічныя праблемы хацелася б сказаць яшчэ колькі словаў. Ладную частку кнігі я перакладаў з пігулкамі валідолу пад языком. Гэта мяне дзівіла, бо калі шмат гадоў таму чытаў яе ўпершыню, то ў грудзях вярэдзіла, аднак не пякло. Відаць, сэрца з гадамі моцна знасілася, - думаў. Хаця больш верагодна іншае. Старонняму чытачу можна мімаходзь праслізгваць ужо зусім гіблыя мясціны балючага аповеду, а рэдактару кожнае слоўка неабходна мацаць-перамацваць. І ніводнага енку не абмінеш.
Нейкая фабрыка болю, - буркатаў спачатку. Аднак пазней сфармулявалася іншае. Тое, што я ведаў і раней, але аб чым не задумваўся.
Яшчэ на пачатку кнігі аўтарка піша: "Услухоўваюся ў боль... Боль як сведчанне прамінулага жыцця. Іншых сведчанняў для мяне няма, бо я не маю да іх даверу. Словы не аднойчы ўводзілі ў зман.
Думаю пра пакуты як самую ёмістую форму інфармацыі, якая наўпрост злучае з таямніцай. 3 таемствам жыцця".
Ёсць здавён вядомая максіма адносна сутвы пісьменніцкага кону: "Мы не лекары, мы - боль". У Святланы Алексіевіч боль дамінуе татальна. Без яго аўтар разгублена азіраецца...
"В боли есть всё: и мрак, и торжество", - скажа яна потым.
Апошнія словы - урачысты гімн болю! І Святлана Алексіевіч спявае яго ўсё творчае жыццё. Яна яго жрыца. З роздуму над гэтым унікальным феноменам і ўзнікла не агучаная мною назва гэтага фрагмента: "Храм болю і зачараваная смерцю вясталка". (Можа хто не ведае, вясталка - жрыца багіні Весты ў старажытных рымлян, бадай найлепш апісаная Плутархам.)
***
Кніга "Чарнобыльская малітва" была надрукаваная ў 1997 годзе. Недзе ў тую пару Святлана Алексіевіч запрасіла мяне ў госці. Тады я ўжо быў трохі вядомы праз кнігу "Мяне няма. Роздумы на руінах чалавека" як беларускі філосаф, і яна нават падрыхтавала мне ў якасці прэзента невялічкі стос кніг знакамітых еўрапейскіх інтэлектуалаў (у памяці засталіся Хабермас і Попер). "Гэта не мая філасофія", - патлумачыла абыякава.