- Ды што вы кажаце, Валянцін! А дзе прафесійны гонар? Дзе павага да сваёй працы? - уз’юшылася Людміла Крушынская.
- Сорам вочы не выесць. А ганарыцца давайце не сабой, а той справай, якую мы з вамі робім, - нечакана для сябе эмацыйна выгукнуў у адказ.
Паколькі ў мяне заўсёды было (і застаецца) моцнае пачуццё піетэту да іерархіі як такой, то гэтае публічнае абурэнне словамі намесніка рэдактара сведчаць, што яны зрушылі ўва мне нешта надзвычай істотнае.
Магчыма, гэтаму і цяжка даць веры, толькі для мяне чужыя тэксты (кнігі) заўсёды былі больш важныя за ўласныя. Дзе б я ні працаваў рэдактарам, я не кранаў з шуфляды свайго рукапісу, пакуль заставаўся не падрыхтаваным да друку хоць адзін тэкст майго аўтара. Тое ж самае і з кнігамі...
Рэдактарская праца марудная, складаная і не вельмі ўдзячная. Але, як казалі мае продкі: лёс на кані не аб’едзеш. Відаць, так было мне наканавана, а Кону трэба даваць веры (гэта ўжо я казаў). Тады, магчыма, аднойчы табе пашанцуе прачытаць пра сябе наступнае:
"Каб я мела вялікую ўладу, я сабрала б па зернюку на нашым беларускім архіпелагу ўсіх рэдактараў (акрамя Гіля Мікалая Сымонавіча - ён сам валодае гэтым уменнем) - і абавязкова прымусіла наведваць час ад часу светлую навучэльню, у якой бы панаваў Акудовіч: як трэба прымаць звычайнага аўтара, як яму можна дапамагчы, накіраваць глыбей да самога сябе - усё гэта тактоўна, прыхільна. Нацыя не згубіла б аніводнага свайго слова, аніводнага пісьменніцкага лёсу. Я ж размаўляла з Валянцінам Акудовічам толькі па тэлефоне. Калі ўжо праца над маім апавяданнем была скончана, я яшчэ доўга прыручана чакала званка, як чакаюць вады ў пустэльні, успрыняўшы ягоную павагу неяк надта асабіста. А ён здымае капялюш перад кожным усмаглым творцам".
Гэты ўзнёслы спіч Марыі Вайцяшонак тыднёвік "ЛіМ" надрукаваў 11 снежня 1998 г., толькі і па сёння мы са сп. Марыяй ні разу не перастрэліся. Нават дзіўна, як такое магло стацца? Відаць, пра гэта ведае толькі мой Кон, а ў яго не запытаешся. Хаця я па-ранейшаму лічу Марыю Вайцяшонак адным з самых яркіх і таленавітых беларускіх празаікаў нашага часу, якая няведама чаму апынулася ў засені і крытычных рэфлексій, і шырокай публічнай увагі...
Разам з тым, наколькі б я ні быў адданы рэдактарскаму пакліканню, уласныя тэксты таксама пісаліся. Прынамсі, зрэдзьчас. Далей згадаю адзін з іх, бо ён неўпрыкмет адмовіў усё тое, што ў мяне хоць дзе друкавалася раней. Тут я маю на ўвазе маскоўскія часопіс "Знамя" і альманах "Подвиг", мінскія выданні "Нёман", "Беларусь", "ЛіМ" "Культура" і нават той жа тэкст у "Нашай Ніве".
Інакш кажучы, пасля эсэ "Эгаізм", надрукаванага ў "ЛіМе" вясной 1992 г., усё маё былое крэмзанне паперы як карова языком злізала. Знікла дазвання. Гэта значыць, што насамрэч толькі ў 42 гады я надрукаваў свой першы тэкст.
***
Пэўна, у мяне не атрымаецца коратка і выразна патлумачыць, што са мной тады напраўду адбылося. Ну але ж хоць як. Перадусім, нарэшце мова апаланіла мяне наўсцяж і пратачыла наскрозь. Цяпер мы гуляліся з мовай, як рака з рыбай ці як рыба з ракой. У гэтым стане мне лёгка і глыбока дыхалася, таму я мог без перапынку плысці скрозь туманы і нябёсы аж за боскі небакрай. Як доўга я чакаў, каб маім домам сталася ўсё Быццё разам. І вось збылося! Далей, пра што б я ні казаў, я не мог не запакоўваць гэтае "што" ў фундаментальную анталогію Быцця. І Беларусь найперш.
Дарэчы, гэтае перастварэнне здарылася сярод ночы ў рэдакцыі "Культуры", дзе была мая чарга вартаваць першыя рэдакцыйныя кампутары (неверагодная каштоўнасць на той час). Апоўначы зусім з нічога нейкі дзіўны жар ахапіў нутро (лоб заставаўся халодным) і да ранку я напісаў большую частку эсэ, першая назва якога была: "Мой бог - Этнас".
Пачыналася яно з наступных словаў:
"Мне кажуць (сёння я чую гэта з усіх бакоў), што Я - найвялікшая каштоўнасць. Большая за дзяржаву, нацию, рэлігію і, магчыма, нават самога пана Бога.
Не ведаю, можа які іншы чалавек і з’яўляецца такой значнай цацай, толькі не я. Я не бачу асаблівай цаны ў нейкай колькасці арганікі, выдзеленай з агульнага кантэксту "жывога рэчыва" даўно набытымі нагавіцамі і зацыраваным швэдрам.
Я - гэта семдзесят кіло костак, тлушчу, цягліц і вадкасці чырвонага колеру, змешчаных у колькі там метраў бляклай скуры. Дадайце сюды трошкі нерваў, два-тры хаценні, некалькі запазычаных думак... Вось і ўсё. Гэтым амаль і вычэрпваецца тое, што мы называем чалавекам. А мне і згэтуль і адтуль: ты цэнтр сусвету, апірышча быцця і, зусім верагодна, ягоны сэнс.