Я торгаю вуха, ушчыкваю клуб і, як той андэрсанаўскі хлопчык, толькі не весела, а з сумам, пярэчу: "Чалавек голы".
Я ганарлівы, як засцянковы шляхцюк, але гэта ўжо занадта. Што я, сябе не ведаю? З якой такой ласкі - найвялікшая каштоўнасць, за што такая пашана?
Магчыма, іншых гэта і не цікавіць, а мяне дык надта: як раб божы стаўся самакаштоўнай цацай? Калі чалавек сам-насам спрычыніўся да сэнсу быцця і якім чынам знітаваў з сабой гэты сэнс?"
Не бачу патрэбы далей працягваць. Тым болей, што названы тэкст важны для мяне як пачатак ужо іншага мыслення і пісьма, а не сам паводле самога сябе. Заакцэнтую яшчэ адно два моманты з таго эсэ. Першы:
"Я - голы чалавек на скразняках часу, і калі нешта шукаць у звязку з маёй асобай, то гэта не я сам, а мой этнас ува мне.
Я - гэта колькі там тысяч год і колькі там соцен каленаў майго роду, і ўся мая каштоўнасць - гэта каштоўнасць скарбонкі, у якую ссыпаны скарб, набыты нястомнай працай продкаў цягам невядома якога часу. І калі прыходжу да высновы, што я ўсяго толькі месцішча, дзе мой этнас працягвае існаванне з усімі сваімі тысячагоддзямі і каленамі, то амаль міжволі вымаўляю: мой бог - мой Этнас".
І другі момант, які тлумачыць, чаму я не даю веры юда-хрысціянскаму Богу:
"Справа тут да смешнага простая - я не веру ў Яго існаванне. Я не магу даць веры існаванню Бога, якога здолеў перамагчы эгаізм чалавека. Калі не Бог, а чалавек найвялікшая каштоўнасць, калі семдзесят кіло гуманістычна заклапочанай арганікі крочыць наперадзе, а духоўная ідэя валачэцца за яе спінай, як цень на зыходзе дня, то мяне немагчыма пераканаць, што гэты даўжэзны цень ёсць прычына мяне, а не наадварот. Ён мяне толькі палохае, калі я часам азіраюся".
ЛІТАРАТУРНА-ФІЛАСОФСКІ СШЫТАК "ЗНО"
Як ні дзіўна, у Савеце міністраў не марудзілі, і неўзабаве намеснік Кебіча сп. Дзямчук аддаў загад Міністэрству культуры скласці каштарыс філасофскага часопіса. Цяпер нам адно што і заставалася рабіць, дык гэта пераможна скласці на грудзях рукі і чакаць грошай.
А далей колькі словаў пра лепшага, як на мяне, міністра беларускай культуры. Гэта быў мажны дзядзька, які, здаецца, скончыў той жа інстытут Сельскай механізацыі, куды я ў свой час не патрапіў. І быў ён спецыялістам па торфараспрацоўках. Апошняе кожнага, хто пра такое чуў, моцна весяліла, але адно пакуль з міністрам ты не знаёміўся асабіста.
Спакойны, разважлівы, прыязны. Ясна разумеючы, што яму паводле азначэння бракуе культуры, ён не толькі з сімпатыяй, але і з піетэтам ставіўся да нашага галоўнага рэдактара. І ўжо ж напэўна толькі таму падтрымаў яе безумоўна авантурную ідэю стварыць пры тыднёвіку філасофскі часопіс. Хаця, як мне цяпер здаецца, яны так лёгка пагадзіліся на гэтую забаву, бо ў глыбіні душы і думаць не думалі, быццам яе падтрымае старшыня Савета міністраў. А як прыйшоў загад рыхтаваць каштарыс часопіса, тады і схамянуліся...
У нейкі дзень Вольга Міхайлаўна сказала, што яе выклікае да сябе наш міністр і папрасіла чакаць, пакуль вернецца.
Ужо было позна. Я заставаўся ў рэдакцыі адзін адзінюткі, і нешта мне было трывожна. Калі Вольга Міхайлаўна вярнулася, дык мела разгублены твар (я ніколі не бачыў яе разгубленай). Нейкі час марудзячы са словамі, урэшце адважылася:
- Валянцін, - сказала, не гледзячы мне ў вочы, - міністр вырашыў перадаць правы на часопіс Міністэрству адукацыі.
Праз доўгую паўзу прызналася:
- Ведаеце, што ён мне сказаў? Ён сказаў: слухай, Вольга, а на халеру нам гэта патрэбна? Вунь колькі і без таго праблемаў - не атрэсціся. А тут яшчэ такі часопіс самі на сябе ўзвальваем. Да таго ж хіба ты ўсё ў філасофіі разумеет? А я дык увогуле нічога не разумею. Раптам яны такое надрукуюць, што мы, не ўцяміўшы, потым не толькі пасады, але і волю страцім...
Я паныла маўчаў, што тут было казаць?
Раптам твар у Вольгі Міхайлаўны трохі прасвятлеў:
- Ведаеце, што мы прапануем наўзамен? Замест "Эліты" і "Суплёту ідэй" рабіць раз на месяц філасофскі дадатак у газету хоць сабе на шэсць, хоць сабе на дванаццаць старонак. Колькі адужаеце - столькі міністр і паабяцаў прафінансаваць. Толькі штат павялічыць не можа. Таму разлічвайце на свае сілы.
P.S. Пра гэта трэба было сказаць раней... Бальшыня дыялогаў у маіх мемуарах, далікатна кажучы, зусім не стэнаграфічныя. Разам з тым яны і не літаратурная прыдумка. Нешта, блізу падобнае, было, а цяпер я проста рэканструюю парэшткі ўспамінаў суладна ўжо з адноўленым кантэкстам.