А ён свае косці з іржавых калючак
Сваімі рукамі без стогну аддзёр.
I далей тым жа самым вершаваным памерам, але па-свойму ператлумачваеш, чаму "герой" злез са скруткаў дроту. Ну, прыкладам, ён убачыў, што бяжыць яшчэ дзвесце ботаў, гэта значыць новых сто ахвотнікаў па чужых спінах праз калючы дрот пералазіць. А яму і папярэднія абрыдлі, ён падняўся і сказаў: "Ды колькі можна па маёй спіне таўчыся".
Вераніка ўсміхнулася і пайшла ў свой пакой, можа, звычайную казку пісаць, а можа, - постмадэрновы тэкст. А я пачуўся ніякавата ад апошняга прыкладу. Xай сабе гэты герой Панчанкі наскрозь паэтычная прыдумка, але самаахвярнасць чалавека і трагедыя вайны, якую гэты верш гіпертрафавана вылучае, праўдзівыя, і ці варта такога, яшчэ зусім маладога чалавека вучыць постмадэрнай іроніі на прыкладах з запечанай крывёю?
Бадай, не варта. Затое з гэтага выпадку я атрымаў магчымасць сфармуляваць сваё разумение сутнаснай розніцы паміж традыцыйным і постмадэрновым пісьмом. Гэтая розніца (сутнасная) не ў дэцэнтралізацыі тэксту і не ў дэканструкцыі яго, не ў адсутнасці "героя" ці "аўтара", тым болей не ў фармальных прыёмах (у тым ліку і згаданай вышэй іроніі), а ў іншай ролі самога слова.
У традыцыйным тэксце мастацкае слова спрабавала імітаваць Слова стваральніка свету. Бог сказаў: хай будзе святло, і святло з’явілася. З гэтага і традыцыйнае мастацкае слова імкнулася выявіць у сабе такую ж стваральную моц, яно жадала не толькі адлюстроўваць рэальнасць, але ствараць яе і быць ёю. I яшчэ, паколькі Бог (прынамсі, Xрыстос) уяўляў з сябе маральны імператыў, то і кожнае слова ўжо паводле свайго азначэння рабілася маральным, яно было цалкам з’арыентаванае на той маральны закон, што ад пачатку заставаўся латэнтна імплікаваны ў ім.
Iнакш кажучы, у традыцыйным тэксце слова - заўсёды этычнае слова.
У постмадэрным тэксце слова значыць што заўгодна, аднак найменей тое, што азначае. Таму тут слова не этычнае, а выключна эстэтычнае. Каб быць ужо зусім дакладным, дык выславімся наступным чынам: у постмадэрне слова не маральнае, але і не амаральнае, яно - імаральнае.
Постмадэрнае слова не ведае, што такое боль, сумленне, адказнасць.
У традыцыйным тэксце "герой", які свядома забіў дзіця, - рэальны забойца, якому ні іншыя героі тэксту, ні аўтар, ні чытач ніколі не даруюць. "Героі" постмадэрнага тэксту могуць бясконца рэзаць дзяцей на кавалкі дзень пры дні, і гэта будзе выклікаць у постмадэрновага чытача што заўгодна, толькі не агіду да герояў (і аўтара), бо постмадэрновы тэкст ведаць не ведае, што такое сапраўдная рэальнасць (тым болей - этычная рэальнасць), ён цалкам адбываецца ў сітуацыі гіперрэальнасці віртуальнай гульні.
P.S. Здаецца, Сяргей Дубавец аднойчы напісаў, што ён хацеў бы быць апошнім салдатам, што загіне за незалежнасць Бацькаўшчыны.
А я, постмадэрніст, хацеў бы быць ботамі таго салдата, якія сцягне з задраных ног марадзёр і пойдзе ў іх да бліжэйшай вёскі на танцы.
***
Прыйсце постмадэрна ў пераважна вясковую на той час беларускую літаратуру спачатку было зразуметае як прыезд вандроўнага цырка ў глухое правінцыйнае селішча. Хай вычвараюцца, а мы парагочам з дурняў. Назаўтра яны з’едуць разам з грукатам алюмініевага тазіка і зноў будуць чуваць спевы салоўкі ды бразгат вёдраў для малака. Гэта постмадэрністаў і ратавала па першым часе ад татальнага астракізму. Хаця, відаць, больш спрыяльным для постмадэрна быў той факт, што жывая частка грамадства тады банальна прагла пераменаў. Хоць якіх, хоць як. Толькі б не так, як было раней, гэта значыць - аніяк. Дык хай сабе скачуць і выенчваюць на сцэне нікому незразумелыя словы. Абы не панылая аднастайнасць заўсёды ўсё таго ж самага. І гэта найбольш ратавала постмадэрністаў ад тухлых яек і гнілых памідораў. Зрэшты, у тыя гады нешта падобнае наўрад ці каго б ужо напалохала.
Хаця, бадай, самае цікавае ў гэтай падзеі было тое, што, не паспеўшы засвоіць падставовыя канстанты постмадэрна, нашыя інтэлектуалы на ягоным подзе стварылі палемічны дыскурс, у якім пачалі прапаноўваць уласныя эстэтычна-філасофскія версіі літаратурнага пісьма пасля постмадэрна ўжо (ці наўзбоч яго). Найперш згадаю "Шызарэалізм" Юрася Барысевіча і "Транслагізм" Сержука Мінскевіча ды Алеся Туровіча, "Афрыканізм" Змітра Вішнёва.
Далей некалькі фрагментаў з артыкула Юрася Барысевіча "Шызатура і літафрэнія" ("ЗНО" №24).
"...Ыеаіооу прніспрмтк йй хрмтрпт юіуіааыі хірбццвш 1й2 яіааоюі еаіеооуою рбшмглц4т9 йй оотхрснс" - такімі загадкавымі словамі заканчваецца адно з апавяданняў падборкі літаратараў-дэбютантаў у "Нашай Ніве" №1/95. Наўрад ці сам аўтар (Р. Равяка) разумее іхні сэнс, але гэта і не істотна: сёння і больш празрыстыя тэксты пішуцца без асаблівай надзеі, што іх будзе хтосьці чытаць. (...)