Я не ведаю, ці марыў Томас Стэрнз Эліат аб вандроўцы па Тэмзе і як ён ставіўся да кавы і віскі, але калі аднойчы ўздумалася спраецыраваць Ігара Бабкова на каго-небудзь з вялікіх, дык адразу згадаўся паэт, тэарэтык, крытык Томас Стэрнз Эліат..."
***
- Ігар, цяпер, калі вы пазнаёміліся з прадмовай да нашай гаворкі, паспрабуйце яе адрэдагаваць: дапоўніць, скараціць, удакладніць.
- Усялякае параўнанне абавязвае, Валянцін.
Вы напісалі гэтыя словы, і я ліхаманкава пачаў прыгадваць "што мяне чакае наперадзе". Восем гадоў працы ў банку, Нобелеўская прэмія, раман з сакратаркай, якая маладзейшая за мяне на сорак гадоў. Дысертацыю я напішу, але не абараню, гэта зразумела. Застаецца высветліць, хто ў нас Джойс, хто Паўнд, а хто Самюэль Батлер Ейтс.
Калі казаць сур’ёзна, гэткія праекцыі непазбежныя і недастатковыя. Бо кожная асоба, кожнае жыццё мае свой pattern, як сказаў бы Эліат, і гэты pattern збольшага імперсанальны. У юнацтве мы яго прадчуваем, мы яго шукаем - і тады паўстаюць гэтыя праекцыі. Старыя грэкі звалі гэта конам - без усялякага вонкавага наканавання, і ніхто не адчуваў яго лепей, чым старыя кітайскія паэты.
Тое, што вы вырашылі пераказаць паспалітаму чытачу, - гэта біяграфічныя звесткі, факты, - па-за кантэкстам тае цэласнасці, што іх арганізоўвае, у якой гэтыя звесткі набываюць сэнс і значэнне. Таму я б не хлусіў, калі б сказаў, што ўсё гэта - няпраўда, ці, дакладней, - адно шкло, праз якое можна зазірнуць у маё жыццё. Але жыццё - гэта не шкло.
Мой кон - метафізіка (а не інтэлектуалізм), у самым шырокім сэнсе, ажно да рэлігійнага (я чань-будыст паводле "веравызнання").
Таму Томас Стэрнз са сваімі жахлівымі прароцтвамі канца свету для мяне адно перафраза постхрысціанскай секулярызаванай містыкі - рацыянальнай дарэшты і ў той жа час ненавіднай да рацыянальнага. У гэтым сэнсе параўнанне з Эліатам тыпалагічна няслушнае: тое, што ў мяне пісалася, - гэта метафізічны экспрэсіянізм, угрунтаваны ў іншым светаадчуванні. Рэч яшчэ і ў тым, што я быў выхаваны на традыцыі нямецкага рамантызму: метафізіцы - экспэсіянізму. Постаці Гёльдэрлін - Рыльке - Тракль - Цэлан для мяне надзвычай істотныя, можна сказаць сакральныя.
Зрэшты, я напэўна ў тым узросце, калі гэтыя праекцыі перастаюць паціху што-колечы значыць, калі ты апынаешся сам-насам з сабой, з сваім жыццём.
(...)
- З усіх беларускіх літаратараў, якіх я ведаю, вы, бадай, адзіны, хто мог бы сёння напісаць інтэлектуальны раман. Магчыма, я памыляюся і яшчэ нехта здольны на нешта падобнае. Бог яму ў помач. Але кожны, хто возьмецца за гэтую справу, мусіць не толькі хацець яе зрабіць, ён мусіць мысліць як дыхаць, а дыхаць як мысліць.
Зрэшты, я тут не маю намеру распавядаць пра сваё разуменне інтэлектуальнага рамана. Мая задача запытацца, што думае пра інтэлектуальны раман Ігар Бабкоў і калі ён яго напіша?
- Тое, што я думаю пра інтэлектуальны раман, я ўсё роўна не патраплю вам сказаць. Бо думанне пра інтэлектуальны раман і ёсць інтэлектуальным раманам. У першых чатырох раздзелах трэба разабрацца, чым ёсць думанне як такое, потым даследаваць праблему інтэлекту і ягоных межаў, недзе напрыканцы сказаць штосьці пра раман як жанр, а ў пасляслоўі прызнацца, што аўтара няма і ніколі не будзе.
Я пішу (скажу шчыра) проста раман, а напішу яго, калі ён сам напішацца. (...)
- Вышэй я казаў, што пакуль толькі ад вас чакаю інтэлектуальнага рамана. Але вы і адзін з нямногіх маладых інтэлектуалаў, з кім можна звязваць спадзевы на развой беларускай філасофіі. Апошнім часам вы зноў сталі пісаць, скажам так, філасофскія тэксты, што не можа не цешыць. Толькі цяпер, пасля татальнай паразы нацыянальнага руху, для мяне філасофскія тэксты між волі параўноўваюцца з дахоўкай на доме, ад якога не тое што крокваў і сценаў, а і падмурка амаль не засталося. Чарапіцу робім, а класці няма на што. Магчыма, ды і напэўна, мой песімізм залішне гранічны... Тым не менш, вось вам апошняе пытанне: праблема філасофскага (інтэлектуальнага ўвогуле) тэксту ў сітуацыі адсутнасці нацыянальнага тэксту.
- Я не ўпэўнены, што вашая метафара мае рацыю. Філасофія не пачынаецца з глебы, не будуецца ад падмурка. Я адразу прыгадваю славутае вызначэнне Андэрсана: нацыі як "уяўленыя супольнасці". У гэтым сэнсе нацыянальны тэкст і нацыянальнае (?) мысленне, паўстаюць, наадварот не ад падмурка, а ад даху. Усялякае мысленне (і беларускае тут не выключэнне) грунтуецца на ўніверсалізацыі ўнікальнага. І праблема беларушчыны не ў тым, што яна не ўгрунтаваная ў глебе, а ў тым, што праблема "глебы" не ставіцца пад пытанне, не ўніверсалізуецца. І наадварот, універсальныя катэгорыі не зводзяцца на зямлю, не бяруцца "тут і цяпер", як катэгорыі нашай сітуацыі і нашага мыслення.