— Без слёз мы не можам. Гэта вы, мужчыны, з цвёрдымі сэрцамі...
— Як хто... Я сам магу пераносіць гора, боль — нават лёгка. А вось бачыць, як некаму цяжка, балюча — не магу. Здаецца, няхай бы ён мне аддаў сваю пакуту, а сам быў здаровы і вясёлы...
Затым Мікалай загаварыў пра тое, што яго так хвалявала: як яна думае жыць далей? Яна не прымае яго ў разлік... Яна лічыць, што ён перамяніў свой погляд на яе. Зноў і зноў натыкаўся Мікалай, як на сцяну, на гэты довад. А як ён мог даказаць, што ён застаўся па-ранейшаму адданы ёй? О, калі б яна магла заглянуць яму ў душу, там яна ўбачыла б толькі адну сябе.
Мікалай не знаходзіў слоў, каб пераканаць яе. Не, не, цяпер ён будзе настойлівы, цяпер не будзе разважаць і марудзіць: усё перадумана. Але чаго яна пярэчыць?
Нібы ў адказ на яго ўнутранае пытанне, Вера гаворыць:
— У галаве ў мяне кружыць і надварочвае пад грудзі... Зусім я хворая...
Мікалай на хвіліну задумаўся... Ды што, гэтага трэба было чакаць.
— Гэтым ты мяне не спалохаеш, Вера, і не адштурхнеш ад сябе. Калі я цябе люблю, то буду любіць і тваё... дзіця.
Апошняе слова ён вымавіў неяк асабліва, нібы яно было іншамоўнае і Мікалай не прывык да яго гучання.
— Гэта толькі так здаецца на першы погляд. Чужое — не сваё,— суха зазначыла Вера.
— А хіба мала сем’яў, дзе дзеці адной маці і не аднаго бацькі і наадварот? Няўжо мы горшыя за людзей? Няўжо ты мне ўсё яшчэ не верыш? — пытаў Мікалай.
— Родны бацька дзіцяці не хоча, каб яно ўбачыла свет, а што гаварыць аб чужым чалавеку?
— Як? I ты згадзілася з ім? — жах пачуўся ў голасе Мікалая.
— Я не магла згадзіцца... Таму мы і разышліся... Ён гаварыў, што мне яшчэ рана быць маткай, што дзіця будзе скоўваць мяне і яго, будзе перашкаджаць працаваць...
— Вось як? А я ламаў галаву, што за прычына, і саромеўся спытаць.
Мікалай сапраўды пачырванеў, і на твары яго паявіўся цень бездапаможнасці, які так не падыходзіў да яго суровага выразу і, здавалася, быў чужы і часовы.
Настала кароткая паўза. Але Вера раптам устрапянулася.
— Мне холадна. Давай пройдземся.
Зноў яны снавалі па скверыку сюды-туды. Мікалай збіраўся з думкамі, каб пачаць рашучую і апошнюю размову. Цягнуць больш немагчыма. Чалавек застаўся адзін, хто ёй дапаможа і пашкадуе?
— Вера, а што скажуць на гэта твае бацькі? Яны ведаюць?
Вера спахмурнела.
— Здагадваюцца. Я ім адкрыта не гаварыла, але хутка зноў паеду дадому і ўсё скажу. Няхай робяць, як хочуць. Шкада толькі турбаваць маму. Яна будзе хвалявацца.
— Слухай, Вера, што я табе скажу. Настаў час, калі можна паправіць памылку — тваю і маю. Ты рашылася парваць з ім, цяпер табе трэба рашыцца яшчэ на адзін крок. I калі ты мяне лічышь сваім, калі ты мною даражыла... і любіш, ты павінна выйсці за мяне замуж. Ты зноў пачнеш адгаворваць мяне, што ты не варта мяне, што я знайду дзяўчыну, што ты будзеш з дзіцем... Усё гэта я чуў, усё ведаю. Гэта мяне не налохае і не спыніць. Вось пабачыш, мы будзем шчаслівыя, і нам яшчэ пазайздросцяць добрыя людзі...
Мікалай быў як п’яны. Але ўсе словы яго ішлі ад сэрца, і ён нічуць не саромеўся іх. Толькі з ёй так мог гаварыць і гаварыў Мікалай. Вера слухала, іншы раз кідаючы позірк у яго бок. Яна бачыла, што ён сапраўды хвалюецца.
— Ой, як многа ты нагаварыў,— сказала Вера, калі Мікалай зрабіў перадышку.
— Яшчэ апошняе: мы павінны жыць разам.
— Не, не,— Вера замахала рукамі.— Што ты!
— Што ж цябе палохае? Чаму ты не можаш рашыцца? — дапытваўся Мікалай пасля кароткай замінкі.
— Усё невядомае палохае. Адкуль я ведаю, што мяне чакае з табою? Ён так падарваў маю веру ў чалавека... Ды яшчэ я буду не адна... Каму патрэбна чужая бяда, лішні клопат.
— Ты мяне хочаш спалохаць цяжкасцямі, нібы я іх баюся. Зразумей ты нарэшце, што не цягне мяне раскоша і спакой. Я не мару аб нечым звышнатуральным. Я хачу толькі сумленна жыць і працаваць. Нам будзе спачатку цяжка, гэта я знаю. Я быў студэнтам, жыў амаль на стыпендыю, цяпер — другі год на рабоце, толькі станаўлюся на ногі. Але затое мы ўсё будзем дзяліць папалам, і ў горы і ў радасці мы будзем разам. I асноўнае, што мы будзем разумець адзін другога. Гэта збліжае нас, таму і здаецца мне, нібы я вырас разам з табою, ведаю цябе даўно, такая ты для мяне зразумелая і блізкая. Тваё дзіця... Яно будзе нашым, гэта будзе наша радасць.
Вера некаторы час маўчала.
— Гэта так здаецца. Ёсць вельмі многа непрыемнасцей і турбот, іх лягчэй пераносіць, калі яны ідуць ад роднага дзіцяці.
— Я думаў аб усім, Вера. Я згодзен на ўсё, што мяне чакае з табой, але нічога мяне не спыніць, калі толькі ты будзеш згодна.