— Было б геройства, — бурчыць Задарожны. — А то дурнота адна. Пазабіваюць, і ніхто не даведаецца. Напішуць — прапаў без весткі. Або яшчэ лепш — у палон здаўся.
Папову напэўна непрыемна чуць гэта, і ён цвердзіць сваё:
— Камандыр Жаўты не адступай — і Папоў не адступай. Трус адступай.
— Жаўты, Жаўты! Што мне Жаўты! Жаўтому цяпер усё роўна. А мы жывыя яшчэ.
— Эх, Лошка, Лошка! — ківае галавой Папоў. — Дрэнны твой галава. Малы галава…
— Што галава! — агрызаецца Задарожны. — Вось глядзі: хоць бы ты! Геройства, можна сказаць, праявіў — танк падбіў, — а толку што? І ведаць ніхто не будзе. Зноў жа Лук'янаў — чым не герой? Пад агонь лез. А яго ледзь не злачынцам лічаць.
— Лук'ян, так? — пытаецца Папоў і чагосьці задумваецца. Нешта сур'ёзнае пакутаю адбіваецца ў яго наіўных вачах. З паўхвіліны ён думае, а пасля кажа:
— Пэўна, Лошка, твой праўда. Трэба ідзі камбат Троцкі і скажы. А хто хадзі? Лошка хадзі? Лазняк хадзі? — пытаецца ён і пазірае на нас.
Гэта нялёгкая справа — пад абстрэлам прабірацца туды і назад па шляху, дзе тысячы небяспек чакаюць цябе. Але ў тых небяспеках хоць якая-небудзь надзея на паратунак, седзячы ж тут, наўрад ці дачакаешся чаго добрага. І менавіта таму мне вельмі няёмка сказаць, што пайду я. Лёшка ж, крыху разважыўшы, рашае:
— Я пайду.
— Гавары камбату: Жаўты пагібай, Лук'ян добры салдат. Не трэба яго пісаць дрэнна. І загад трэба, як гармату кідай. Папоў будзе чакай. Дзень чакай, вечар чакай. Ідзі, Лошка, — устае з месца Папоў. Лёшка разварушваецца, весялее, глыбей насоўвае на галаву пілотку і бярэ аўтамат.
— Я ў абход. Аўфідэрзэй! — буркае ён і, прыгнуўшыся, бяжыць убок, у абход вёскі. Мы застаёмся ўтрох. Папоў ідзе на станіну і пачынае назіраць замест Лёшкі.
— Правільна Папоў рабі? — пытаецца наводчык і сам сабе адказвае: — Правільна рабі. Лук'ян медаль трэба. Папоў загад трэба.
І, памаўчаўшы, раздумна дадае:
— Адын салдат, шыбка смелы салдат, танк падбівай — маладэц салдат! Другі салдат, мал-мала смелы салдат, немца страляй — два раз маладэц салдат.
Нешта нявырашанае, недадуманае камяком засядае ў маёй свядомасці, чамусьці хочацца крыкнуць, затрымаць Лёшку, але ён хутка знікае ў апусцелай траншэі, а я так і не магу даўмецца, адкуль мая незадаволенасць. У гэты час ззаду чуецца ціхі працяглы стогн. Гэта Лук'янаў. Я паварочваюся і ціхенька дакранаюся да яго калена.
— Лук'янаў! Га, Лук'янаў!
Ён ледзь-ледзь прыўзнімае павекі.
— Дрэнна мне. Душыць. Ох!..
— Пацярпі трохі, — кажу я. — Адаб'ёмся — выручым.
— Толькі не кідайце! — безуважны да майго суцяшэння, просіць ён. — Дабіце лепш. Застрэльце…
Я ведаю, у такіх выпадках няма чаго крывіць душой, угаворваць, ашукваць, — чалавеку ў такім стане трэба сказаць праўду.
— Ладна, — абяцаю я. — Так не пакінем.
— Дзякуй, — ціха шэпча ён і, цяжка дыхаючы, супакойваецца.
Так, здаецца, яму ўжо не жыць.
А сёння вось напаследак аказалася, што і Лук'янаў неблагі салдат. Я ведаю, што зусім ён не смелы, гэта не тое што Задарожны, які мог падзівіць нас сваёй паказной смеласцю. Лук'янаў — ціхі, слабасільны інтэлігент, няўдачнік у вайне, відаць, ніколі ён не вылучаўся адвагай, але вось калі давялося рашыцца на цяжкае, хоць мо і баючыся, а рашыўся. Але ж вось наважыўся на цяжкае і Задарожны. І тут мне раптам здаецца, што Лёшка ахвотна пабег у тыл толькі таму, што там Люся. Можа, яшчэ ўчора згаварыліся яны, і, можа, яна там чакае яго? Зноў панылая злосць агартае мае адчуванні. Агідная дзяўчына! І чаго яна так сноўдала на нашу агнявую, чаго гэтак ласкава абыходжвала ўсіх, калі цікавіў яе адзін толькі Лёшка? Чаму тады яна жартавала ўсё над Крывёнкам, гэткаю добранькай ставілася да мяне? Навошта яна набівалася са сваёй увагай, насіла лякарствы Лук'янаву, Жаўтыху, калі падабаўся ёй Лёшка? І вось цяпер няма больш Жаўтыха, памірае Лук'янаў, але ўцалеў гэты Задарожны, — хай яна супакоіцца і ашчаслівіцца, зласліва думаю я.
Здаецца, я пачынаю адчуваць у сабе сталую нянавісць да яе. Ужо калі б давялося выжыць, я сказаў бы ёй аб гэтым, цяпер я не пасаромеўся б, — вялікая злосць да гэтай незразумелай дзяўчыны пачынае перасільваць ва мне ўсе мае ранейшыя шчырыя пачуцці да яе.