195. nadzieje (starop. forma D. lp rodz. ż.) — nadziei. [przypis redakcyjny]
196. ująć (tu forma 3 os. lp r.m.: ujął) — chwycić. [przypis redakcyjny]
197. nieprzespany* (starop.) — taki, z którego nie można się obudzić. [przypis redakcyjny]
198. letniczek (starop.) — letnia suknia kobieca. [przypis redakcyjny]
199. pisany* (starop.) — wzorzysty, barwny, malowany (pisankami nazywa się do dziś jajka malowane na Wielkanoc w różne wzory). [przypis redakcyjny]
200. uploteczki (starop.) — wstążki do włosów, które się wplata we włosy. [przypis redakcyjny]
201. wniwecz (starop.) — na nic. [przypis redakcyjny]
202. płony (starop.) — niepotrzebny, daremny (dziś: „płonny”; por. „płonne marzenia”). [przypis redakcyjny]
203. do łóżnice (starop. forma D. lp rodz. ż.) — do łożnicy, czyli do łoża małżeńskiego. [przypis redakcyjny]
204. mać uboga (starop.) — biedna, nieszczęśliwa matka. [przypis redakcyjny]
205. wyprawa* (tu forma B. lp: wyprawę) — aluzja do wyprawy dawanej pannie młodej przed ślubem i będącej częścią posagu. [przypis redakcyjny]
206. giezłeczko (starop., zdr. od: giezło) — koszula z białego płótna; giezłeczkoć (...) dała: giezłeczko ci dała (skrócone). [przypis redakcyjny]
207. licha tkaneczka (starop.) — sukienka ze skromnej tkaniny lub opaska wiążąca włosy. [przypis redakcyjny]
208. ziemie (starop. B. lp rodz.ż.) — ziemi. [przypis redakcyjny]
209. w główki — w miejsce, gdzie spoczywa głowa. [przypis redakcyjny]
210. W jednej skrzynce — „skrzynka” oznacza tu jednocześnie trumnę, a także przedmiot, w którym chowano rzeczy cenne, pieniądze, klejnoty, kosztowną odzież. [przypis redakcyjny]
211. zamkniona (starop.) — zamknięta. [przypis redakcyjny]
212. W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do dziś, ale których znaczenie w Trenach jest odmienne od znaczenia obecnego. [przypis edytorski]
213. zniknienim (starop.) — zniknieniem, zniknięciem. [przypis redakcyjny]
214. dusza* (daw.) — w znaczeniu: „żywe stworzenie”; dawniej duszami nazywano ludzi, np. szlachcic posiadał wieś z określoną ilością dusz, czyli chłopów; jedną (...) duszą (...) ubyło: z jedną duszą ubyło. Jerzy Axer przekonująco dowodził, że jest to niejako odpowiedź na cytat z listu, który otrzymał Cicero od swojego przyjaciela Serwiusza Sulpicjusza. Przyjaciel pytał Cycerona cierpiącego po śmierci córki Tulii: „in unius (Jedną) mulierculae animula (maluczką duszą) [si] iactura facta est (ubyło), tanto opere [commoveris] (tak wiele)?”. Postać i dzieło Cycerona są ważne również w Trenie XVI i XIX. [przypis redakcyjny]
215. wszytki kąciki — wszystkie zakamarki, całą przestrzeń domu. [przypis redakcyjny]
216. pobiegała — przebiegała. [przypis redakcyjny]
217. Nie dopuściłaś (...) matce sie frasować — nie pozwoliłaś, by matka się frasowała, martwiła. [przypis redakcyjny]
218. głowy psować (starop. psować: psuć) — martwić się, dręczyć się myślami. [przypis redakcyjny]
219. wdzięczny* (starop.) — miły, przyjemny. [przypis redakcyjny]
220. obłapiać (starop.; tu forma imiesł.: obłapiając) — obejmować. [przypis redakcyjny]
221. szczery (tu forma lm: szczere) — prawdziwy. [przypis redakcyjny]
222. zabawka* (daw.)— miłe zajęcie, zajęcie przynoszące radość (por. „zabawić się”). [przypis redakcyjny]
223. z każdego kąta — zewsząd. [przypis redakcyjny]
224. ujmować — chwytać. [przypis redakcyjny]
225. swej pociechy — należnej mu pociechy (pociecha to również określenie dziecka. [przypis redakcyjny]
226. darmo — na darmo, daremnie, na próżno. [przypis redakcyjny]
227. upatrywać (tu forma 3 os. lp: upatruje) — wyglądać, oczekiwać zobaczenia, wypatrywać. [przypis redakcyjny]
228. W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do dziś, ale których znaczenie w Trenach jest odmienne od znaczenia obecnego. [przypis edytorski]
229. kupić by cię — warto by cię kupić. [przypis redakcyjny]
230. mienić (starop.; tu forma 3 os. lm: mienią) — mówić, nazywać. [przypis redakcyjny]
231. frasunk a. frasunek (starop.; tu lm: frasunki) — zgryzota, smutek, strapienie. [przypis redakcyjny]
232. wykorzenić — wyrwać z korzeniem. [przypis redakcyjny]
233. tylko nie (starop.) — omal, o mało co. [przypis redakcyjny]
234. odmienić — tu: przemienić. [przypis redakcyjny]
235. przygodam (starop. forma C. lm rodz. ż.) — przygodom. [przypis redakcyjny]
236. nie hołdować — nie ulegać, nie poddawać się. [przypis redakcyjny]
237. mieć za (daw.) — uważać za. [przypis redakcyjny]
238. jednaka myśl — niezmienna postawa, nastrój. [przypis redakcyjny]
239. w żałobie — w smutku, w płaczu. [przypis redakcyjny]
240. zawżdy (starop.) — zawsze. [przypis redakcyjny]
241. namniej (starop.) — wcale; wcale nie. [przypis redakcyjny]
242. bezpieczny — tu: wolny od obaw, nie podlegający strachowi. [przypis redakcyjny]
243. niepożyty (starop.) — niezwyciężony, niezwruszony. [przypis redakcyjny]
244. dosyt (starop.; tu forma N. lp: dosytem) — zaspokojenie potrzeb, nasycenie; por. współczesne wyrażenie: najeść się do syta. [przypis redakcyjny]
245. mierzyć czym — oceniać ze względu na co. [przypis redakcyjny]
246. przyrodzony (daw.) — naturalny. [przypis redakcyjny]
247. nieuchroniony (starop.)— taki, przed którym nie można się uchronić, ukryć. [przypis redakcyjny]
248. nędznik (daw.) — biedak, człowiek nieszczęśliwy, nieszczęśnik (odcień znaczeniowy często pogardliwy). [przypis redakcyjny]
249. upatrywać (daw.) — szukać i umieć dojrzeć, oceniać. [przypis redakcyjny]
250. zajźrzeć (starop.; tu 2 os. lp: zajźszysz) — zazdrościć. [przypis redakcyjny]
251. szcześliwe mienie — mienie dostateczne, wystarczające i uczciwie nabyte. [przypis redakcyjny]
252. by jedno (starop.) — byleby, byleby tylko. [przypis redakcyjny]
253. progi (przen.) — siedziba. [przypis redakcyjny]
254. z stopniów ostatnich — z najwyższych stopni, wiodących do siedziby mądrości. [przypis redakcyjny]
255. miedzy insze (starop.) — między innych, pośród innych. [przypis redakcyjny]
256. jeden z wiela (starop.) — jeden z wielu. [przypis redakcyjny]
257. W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do dziś, ale których znaczenie w Trenach jest odmienne od znaczenia obecnego. [przypis edytorski]
258. wdzięczny* (starop.) — miły, przyjemny. [przypis redakcyjny]
259. nad wszystki nieba — czyli do najwyższego nieba: Kochanowski odwołuje się tu do ówczesnych wyobrażeń, zgodnie z którymi kosmos składa się z dziesięciu nieb (sfer niebieskich), nad którymi znajduje się mieszkanie Boga, aniołów i wybranych. [przypis redakcyjny]