- Вось гэта сядзеннi! Каласальна! Крэслы, як у клубе! Не тое, што наш "форд"!
- Ну, пайшлi, - незадаволена сказаў пупсiк.
Ленц падштурхнуў мяне: я мусiў выйсцi на арэну i навязаць машыну булачнiку. Я глянуў на Готфрыда, але не сказаў нi слова. Ён штурхануў мяне мацней. Я штурхануў яго i адвярнуўся.
Булачнiк з цяжкасцю выцягнуў з машыны свой чарнявы скарб i, крыху прыгнуўшыся, у моцным расстройстве падаўся з двара.
Мы пазiралi парачцы ўслед.
- Рашучы чалавек! - сказаў я. - Адрамантаваў машыну, ажанiўся - малайчына!
- I праўда, - сказаў Кёстэр. - Ён яшчэ парадуецца з яе.
Толькi яны завярнулi за рог, як Готфрыд раз'юшыўся.
- Ты што, Робi, зусiм звiхнуўся? Праваронiць такую магчымасць! Гэта ж была задача для першакласнiка!
- Унтэр-афiцэр Ленц! - адказаў я. - Падцягнiце жывот, калi размаўляеце са старшым! Што я - прыхiльнiк дваяжонства, каб аддаваць машыну замуж двойчы?
Трэба было бачыць, як аслупянеў Готфрыд. Вочы ў яго сталi па талеры кожнае.
- Не жартуй са святынямi, - прамямлiў ён.
Не звяртаючы на яго ўвагi, я загаварыў з Кёстэрам.
- Ота, развiтвайся з нашым дзiцем - "кадзiлакам". Ён ужо не наш. З гэтага часу ён будзе надаваць бляску аддзелу, дзе прадаюцца споднiкi. Будзем спадзявацца, што яго там чакае шчаслiвая доля. Не такая гераiчная, як у нас, затое - больш надзейная.
Я дастаў чэк. Ленц як не развалiўся на часткi.
- Не можа быць! I ўжо аплочаны? - хрыпата прашаптаў ён.
- А як вы думалi, жаўтароцiкi? - спытаў я i памахаў чэкам. - Гадайце колькi.
- Чатыры! - крыкнуў Ленц, заплюшчыўшы вочы.
- Чатыры з паловай, - сказаў Кёстэр.
- Пяць! - крыкнуў ад калонкi Юп.
- Пяць з паловай, - адрэзаў я.
Ленц выхапiў чэк у мяне з рук.
- Немагчыма! Пэўна, не аплоцiць!
- Пан Ленц, - сказаў я з пачуццём годнасцi, - чэк настолькi надзейны, наколькi ненадзейны вы. У майго сябра Блюменталя хопiць грошай на дваццаць такiх чэкаў. Гэта мой сябра - вы разумееце? Заўтра ўвечары я буду есцi ў яго фаршыраванага шчупака. Бярыце прыклад! Пасябраваць, атрымаць задатак i быць запрошаным на вячэру! Вось як трэба прадаваць! Так, цяпер вольна! - Готфрыд з цяжкасцю прыходзiў да памяцi. Але ён не здаваўся.
- Дапамаглi мая аб'ява i амулет!
Я падаў яму яго медаль.
- Забяры сваю сабачую бiрку. Я пра яе i забыўся.
- Ты прадаў выдатна, Робi, - сказаў Кёстэр. - Дзякуй богу, што мы пазбавiлiся ад гэтых саняў. А грошы нам вельмi спатрэбяцца.
- Дай мне пяцьдзесят марак авансу, - папрасiў я.
- Сто. Ты зарабiў.
- Можа, даць табе яшчэ i маё шэрае палiто ў дадатак? - спытаў Готфрыд, падмiргнуўшы.
- А ты ў бальнiцу не хочаш, варты жалю балбатун-байструк? - спытаў я ў сваю чаргу.
- Хлопцы, на сёння ўсё! - прапанаваў Кёстэр. - За дзень зарабiлi дастаткова. Нельга дражнiць бога. Давайце выедзем на "Карле" i патрэнiруемся перад гонкамi.
Юп ужо пакiнуў калонку без прыгляду. Ён усхвалявана выцiраў рукi.
- Пан Кёстэр, тады пакуль што тут камандаваць буду я, добра?
- Не, Юп, - са смехам адказаў Ота. - Едзем з намi!
Мы спачатку паехалi ў банк i абмянялi чэк. Ленц нiяк не мог супакоiцца, пакуль не ўпэўнiўся, што ўсё ў парадку. Потым мы панеслiся так, што аж iскры пасыпалiся з вачэй.
VIII
Я стаяў насупраць сваёй гаспадынi.
- Дзе гарыць? - спытала фраў Залеўскi.
- Нiдзе, - адказаў я. - Я проста хачу заплацiць за кватэру.
Да тэрмiну было яшчэ тры днi, i фраў Залеўскi ледзь не звалiлася з ног.
- Тут нешта не тое, - з падазрэннем вымавiла яна.
- Не бойцеся, - адказаў я. - Дазвольце мне сёння ўвечары ўзяць два крэслы з вашай гасцёўнi.
Гатовая рынуцца ў бой, яна ўпёрла рукi ў магутныя сцёгны.
- Вось табе i маеш! Вам ужо не падабаецца ваш пакой?
- Падабаецца. А яшчэ больш - крэслы з вашай гасцёўнi.
Я растлумачыў ёй, што, магчыма, да мяне ў госцi прыйдзе кузiна, а таму хацелася б зрабiць пакой больш утульным. Яна засмяялася, аж грудзi закалыхалiся.
- Кузiна, - паўтарыла яна з пагардай. - А калi ж тая кузiна з'явiцца?
- Гэта яшчэ не дакладна, - сказаў я. - Але калi прыйдзе, то не позна, на вячэру... Чаму вы не верыце, што гэта кузiна, фраў Залеўскi?
- Няхай сабе, - адказала яна. - Але кузiнам не пазычаюць крэслаў.
- А я пазычаю, - настойваў я. - Ведаеце, я вельмi шаную сваяцкiя адносiны.
- Вiдаць па вас! Ветрагоны вы ўсе! Вазьмiце крэслы. У гасцёўню пастаўце пакуль што чырвоныя плюшавыя.
- Вялiкi дзякуй! Заўтра ўсё прынясу назад. I дыван таксама.
- Дыван? - Яна павярнулася да мяне. - Хто тут хоць слова гаварыў пра дыван?
- Я. I вы таксама. Толькi што.
Яна глядзела на мяне бездапаможна.
- Гэта ж як камплект, - сказаў я. - Крэслы ж стаяць на дыване.
- Пан Локамп, - велiчна заявiла фраў Залеўскi, - не перабiрайце цераз край. Мера ва ўсiм - так гаварыў нябожчык Залеўскi. Нялiшне было б засвоiць i вам.
Мне было вядома, што нябожчык Залеўскi, нягледзячы на гэтае правiльнае выслоўе, памёр ад перапою. Яго жонка сама пры iншых абставiнах даволi часта расказвала мне пра гэта. Тым не менш яна карысталася сваiм мужам, як iншыя Бiблiяй: каб цытаваць. I чым больш часу мiнала пасля яго смерцi, тым больш яна прыпiсвала яму. Ён быў прыгодны цяпер да любога выпадку - як i Бiблiя.
Я ўзяўся прыбiраць сваю каморку. Паполуднi я патэлефанаваў Патрыцыi Хольман. Яна хварэла, i я не бачыў яе цэлы тыдзень. Цяпер мы дамовiлiся сустрэцца ў восем гадзiн, i я прапанаваў ёй павячэраць у мяне, а потым пайсцi ў кiно.
Крэслы i дыван мелi шыкоўны выгляд. Але асвятленне страшэнна не пасавала да iх. Таму я пастукаўся ў суседнi пакой да сям'i Хасэ, каб пазычыць настольнай лямпы. Фраў Хасэ, змораная, сядзела каля акна. Муж яшчэ не прыйшоў. Ён кожны дзень адну-дзве гадзiны працаваў звышурочна, толькi каб не звольнiлi. Фраў Хасэ была падобная да падбiтай птушкi. У яе невыразных старэючых рысах усё яшчэ можна было ўбачыць вузкi твар дзiцяцi - расчараванага, сумнага дзiцяцi.
Я сказаў, чаго прыйшоў. Яна ажывiлася i прынесла мне лямпу.
- Дарэчы, - сказала яна, уздыхаючы. - Калi пачынаеш прыпамiнаць, раней...
Гiсторыя была не новая. Гаворка iшла пра перспектывы яе жыцця, калi б яна не пайшла за Хасэ. Гэтая гiсторыя была вядомая мне i ў iншым варыянце: як яе расказваў Хасэ. Тут гаворка iшла пра перспектывы яго жыцця, калi б ён застаўся халасцяком. Гэта, вiдаць, была самая тыповая гiсторыя ва ўсiм свеце. I самая бесперспектыўная.
Я хвiлiнку паслухаў, падаў некалькi нязначных рэплiк i падаўся да Эрны Бёнiг, каб узяць грамафон.
Фраў Хасэ пра Эрну гаварыла толькi як пра жанчыну, "што жыве па суседстве". Яна пагарджала ёй, бо зайздросцiла. А мне яна падабалася. Яна цвяроза ставiлася да жыцця i ведала, што трэба ўстойлiва стаяць на нагах, каб урваць кавалачак таго, што называецца шчасцем. Яна ведала таксама, што за яго трэба плацiць падвойную i патройную цану. Шчасце - самая ненадзейная i самая дарагая па цане рэч у свеце.
Эрна ўкленчыла каля сваёй валiзкi, выбiраючы мне пласцiнкi.
- Хочаце факстроты? - спытала яна.
- Не, - адказаў я. - Я не ўмею танцаваць.
Яна здзiўлена зiрнула на мяне.
- Не ўмееце танцаваць? Дык а што вы робiце ў вольны час?
- Я танцую глоткай. Нядрэнна атрымлiваецца.
Яна пахiтала галавой.
- З мужчынам, якi не ўмее танцаваць, у мяне не было б нiякiх варункаў.
- У вас строгiя прынцыпы, - адказаў я. - Але ж ёсць i iншыя пласцiнкi. Нядаўна вы iгралi вельмi прывабную... гэта быў жаночы голас пад гавайскую музыку цi нешта такое...
- Ах, тая пласцiнка - чароўная. "Як бы я жыла без цябе..." - гэтая?
- Правiльна! Чаго толькi не прыйдзе ў галаву паэтам-песеннiкам. Мне здаецца, што толькi яны рамантыкi, якiя засталiся.
Яна засмяялася.
- А чаму i не? Вось такi грамафон - таксама свайго роду кнiга для запiсаў. Даўней вершы запiсвалi ў альбом, сёння дораць грамафонныя пласцiнкi. Калi мне хочацца пра нешта ўспомнiць, мне варта толькi зайграць пласцiнку таго часу, i зноў усё ажывае.