- Хопiць, хопiць. Не забывай, што паблiзу - падпалкоўнiк. Вайскоўцы любяць, каб нiжнiя чыны трымалiся меры.
- Толькi ў выпiўцы, Робi. Стары Эгберт сам вельмi любiць пiрожнае з вяршкамi.
- I ў камфорце таксама, - запярэчыў я. - Некалi яны нас старанна адвучалi ад яго.
Я катаў столiк туды-сюды. Ён спакушаў на гэта. Ён ездзiў на гумавых колцах па дыване бясшумна. Я агледзеўся. Усё тут было падабрана з густам.
- Так, Пат, - сказаў я. - Вось як жылi нашы продкi.
Яна засмяялася.
- Ну што ты прыдумляеш?
- Я не прыдумляю. Так было.
- Толькi выпадкова я зберагла гэтыя рэчы, Робi.
Я пахiтаў галавой.
- Не выпадкова. I не пра рэчы гаворка. Галоўнае ў тым, што за iмi. Грунтоўнасць. Ты гэтага не зразумееш. Зразумее толькi той, хто страцiў гэта.
Яна паглядзела на мяне.
- Ты таксама мог бы ўсё гэта мець, калi б захацеў.
Я ўзяў яе за руку.
- Але я не хачу, Пат. Вось у чым справа. Тады я сам сабе здаваўся б прайдзiсветам. Наш брат жыве заўсёды на знос. Так мы прывыклi, такi цяпер час.
- Гэта вельмi зручна.
Я засмяяўся.
- Магчыма. Але налi мне крыху гарбаты. Хачу пакаштаваць.
- Не, - сказала яна. - Будзем пiць адно - каву. Але з'еш што-небудзь. На знос дык на знос.
- Цудоўная iдэя. Але цi не разлiчвае Эгберт, палкi аматар пiрожных, што нешта застанецца i яму?
- Магчыма. Але ён павiнен разлiчваць i на помсту нiжнiх чыноў. Гэта якраз у духу часу. Еш спакойна ўсё i не думай пра яго.
Яе вочы гарэлi, яна была надзвычай прыгожая.
- Слухай, - сказаў я. - А ты ведаеш, калi перастаюць жыць да зносу - i не ад нечага шкадавання?
Яна не адказала, а толькi глядзела на мяне.
- Калi я з табой! - сказаў я. - А цяпер без страху i сумнення за зброю супроць Эгберта!
Ранiцай я выпiў толькi кубак булёну ў шафёрскай забягалаўцы. Таму я мог без цяжкасцi з'есцi ўсё, што было на стале. Падбадзёраны словамi Пат, я выпiў таксама ўвесь збаночак кавы.
Мы сядзелi каля акна i палiлi. Вечар чырванню разлiваўся над дахамi.
- З табой вельмi хораша, Пат, - сказаў я. - Я згадзiўся б тыднямi не выходзiць адсюль, каб забыцца пра ўсю будзённую мiтусню.
Яна ўсмiхнулася.
- Быў час, калi я ўвогуле не спадзявалася выйсцi адсюль.
- Калi?
- Калi хварэла.
- Гэта iншая справа. А што ў цябе было?
- Нiчога страшнага. Мне трэба было паляжаць. Я, мусiць, занадта хутка расла, а ела мала. У час вайны i пасля яе жылося бедна.
Я кiўнуў.
- I колькi часу ты ляжала?
Яна на момант завагалася.
- Каля года.
- Але ж гэта вельмi доўга.
Я ўважлiва паглядзеў на яе.
- Усё даўно мiнулася. Але ў той час мне здалося, што прайшло цэлае жыццё. Ты аднойчы ў бары распавядаў мне пра твайго сябра Валянцiна. Быццам пасля вайны ён нiяк не можа забыць, што жывы i якое гэта шчасце. I што пасля гэтага яму ўсё астатняе - абыякава.
- Ты добра запомнiла, - сказаў я.
- Бо мне гэта зразумела. З таго часу я таксама лёгка радуюся. Мне здаецца, што я вельмi павярхоўная.
- Павярхоўныя толькi тыя людзi, якiм здаецца, што яны не такiя.
- Я, напэўна, такая. Я не вельмi разбiраюся ў жыццi. Я разумею толькi прыгажосць. Вось гэты бэз ужо робiць мяне шчаслiвай.
- Гэта не павярхоўнасць, гэта самая высокая фiласофiя.
- Толькi не ў мяне. Я павярхоўная i легкадумная.
- Я таксама.
- Але не такi, як я. Ты надоечы нешта сказаў пра прайдзiсветаў. Я сапраўдная прайдзiсветка.
- Я так i думаў, - сказаў я.
- Так, так. Мне ўжо даўно пара змянiць кватэру, нечаму навучыцца i зарабляць грошы. А я ўсё адсоўвала гэта на потым. Мне карцела пажыць так, як хочацца. Не разважаючы, цi разумна я раблю. Я так i дзейнiчала.
Я засмяяўся.
- Чаму ў цябе пры гэтым такi ўпарты выгляд?
- Таму што ўсе мне казалi, што так жыць - бязмежная легкадумнасць. Лепш было б сабраць крыху грошай, знайсцi сабе месца i працу. А мне хацелася жыць лёгка i радасна, а не прыгнечана, i рабiць, што захочацца. Так было пасля смерцi мамы i пасля маёй працяглай хваробы.
- У цябе ёсць браты, сёстры? - спытаў я.
Яна пахiтала галавой.
- Я так i думаў. Iнакш цяжка ўявiць сабе, - сказаў я.
- Ты лiчыш, што я паводзiла сябе легкадумна?
- Не, мужна.
- Ах, мужнасць... я не вельмi мужная. Мне часамi бывала вельмi страшна. Такi страх бывае ў чалавека ў тэатры, якi ведае, што сядзiць не на сваiм месцы, i ўсё-такi не ўстае.
- I тым не менш ты была мужная, - сказаў я. - Мужнасць тады i праяўляецца, калi страшна. Акрамя таго, ты паводзiла сябе разумна. Ты магла б дарма патрацiць грошы. А так ты хоць штосьцi атрымала. Чым ты займалася?
- Шчыра кажучы, нiчым. Жыла, i ўсё.
- Малайчына! Лепш не прыдумаеш.
Яна ўсмiхнулася.
- Скора гэтаму канец. Неўзабаве я пайду працаваць.
- Куды? Цi не наконт гэтага ў вас была дзелавая сустрэча з Бiндзiнгам?
Яна кiўнула.
- З Бiндзiнгам i доктарам Максам Матушайтам, дырэктарам крамаў грамафоннай кампанii "Электрола". Буду прадаўшчыцай з музычнай адукацыяй.
- Так, - сказаў я. - Нiчога iншага Бiндзiнгу не прыйшло ў галаву.
- Прыйшло, - адказала яна, - але я таго не захацела.
- I я таго яму не параiў бы. Калi ж ты прыступаеш?
- Першага жнiўня.
- Ну, тады яшчэ ёсць шмат часу. Магчыма, мы знойдзем штосьцi iншае. Ва ўсякiм разе: мы твае надзейныя клiенты.
- А ў цябе ёсць грамафон?
- Няма, але я абавязкова адразу ж куплю. Пакуль што, праўда, мне ўсё гэта не падабаецца.
- А мне падабаецца, - сказала яна. - Я ж нiчога не ўмею. А з таго часу, як ёсць ты, усё стала для мяне нашмат прасцей. Але не варта было нiчога табе расказваць.
Яна бегла зiрнула на мяне.
- Добра, Робi, - сказала яна. Потым устала i падышла да тумбачкi. - Ты ведаеш, што ў мяне ёсць? Ром. Здаецца, добры ром.
Яна паставiла на стол чарку i запытальна зiрнула на мяне.
- Добры ром, я ўжо чую носам здалёку, - сказаў я. - Але, Пат, цi не лепш табе быць больш ашчаднай, каб крыху адцягнуць з грамафонамi?
- Не, - адказала яна.
- Таксама правiльна, - сказаў я.
Ром, як я вызначыў па колеру, быў разбаўлены, Прадавец, вiдавочна, падмануў Пат. Я выпiў чарку.
- Вышэйшы клас, - сказаў я. - Налi мне яшчэ адну. Дзе ты яго купiла?
- У краме на рагу.
"Ага, - падумаў я, - вядома, у заклятай краме далiкатэсаў". Я рашыў сабе пры выпадку зазiрнуць туды i пагаварыць з тым тыпам.
- Мне, мусiць, пара iсцi, Пат? - спытаў я.
Яна зiрнула на мяне.
- Яшчэ не...
Мы стаялi каля акна. Унiзе мiгцелi лiхтары.
- Пакажы мне сваю спальню, - сказаў я.
Яна адчынiла дзверы i ўключыла святло. Я спынiўся каля дзвярэй, зазiраючы ў пакой. Думкi ў галаве пераблыталiся.
- Вось гэта твой ложак, Пат... - нарэшце сказаў я.
Яна ўсмiхнулася.
- Дык а чый жа яшчэ, Робi?
- Сапраўды! - Я падняў вочы на яе. - А вунь i тэлефон. Вось я ўсё ведаю. Цяпер я пайду. Бывай, Пат.
Яна паклала рукi мне на скронi. Як цудоўна было б застацца цяпер, гэтым надвячоркам, блiзка-блiзка адзiн каля аднаго пад мяккай сiняй коўдрай у спальнi... Але нешта было такое, што стрымлiвала мяне. Не, гэта было не сумненне, i не страх, i не асцярожнасць... а проста пяшчота, вялiзная пяшчота, якая перамагала страсць...
- Бывай, Пат, - сказаў я. - У цябе было цудоўна. Намнога лепш, чым ты сабе, магчыма, уяўляеш. I ром, i тое, пра што ты падумала...
- Але ж гэта так проста...
- Але не для мяне. Я так не прывык.
Каморка ў фраў Залеўскi. Я хвiлiнку пасядзеў. Мне не падабалася, што Пат нечым была абавязана Бiндзiнгу. Нарэшце я пайшоў праз калiдор да Эрны Бёнiг.
- Я прыйшоў па справе, - сказаў я. - Якi попыт на жаночую працу, Эрна?
- Ну i пытанне, - адказала яна. - Нi з таго нi з сяго! А ўвогуле: безнадзейна.
- Нiчога нельга зрабiць? - спытаў я.
- А кiм?
- Сакратар, асiстэнтка...
Яна махнула адмоўна.
- Сто тысяч без месца. Цi няма ў дамы незвычайных здольнасцей?