Хвiлiнку ён разглядаў мяне сваiмi вясёлкава-блакiтнымi вачыма, а потым заматаў вогненнай галавой.
- Навошта ты жывеш, скажы, хлопчык!
- Сам даўно думаю пра гэта, - адказаў я.
Ён засмяяўся.
- Што з цябе возьмеш! Нялёгкая задачка. Але зараз я спачатку разнюхаю, што агульнага ў гэтай дзяўчыны з тоўстым аўтадаведнiкам.
Ён пайшоў услед за Бiндзiнгам у сад. Праз нейкi час яны ўдвух вярнулiся да стойкi. Вiдаць, навiна была добрая, таму што Готфрыд, перад якiм, мусiць, адкрылася поле дзейнасцi, у радасцi ад гэтага трымаўся неадступна каля Бiндзiнга. Яны заказалi яшчэ адну бутэльку джыну i праз гадзiну былi ўжо на "ты". Ленц, калi быў у добрым настроi, мог так забавiць, што вырвацца ад яго было цяжка. Цяпер ён проста запаланiў Бiндзiнга, i неўзабаве яны ўдвух ужо спявалi ў альтанцы салдацкiя песнi. Пра дзяўчыну за гэтай справай апошнi рамантык зусiм забыўся...
У шынку мы засталiся траiх. Раптам стала вельмi цiха. Цiкаў гадзiннiк. Гаспадыня прыбрала са стала i позiркам добрай мацi пазiрала на нас. Каля печы выцягнуўся руды ганчак. Час ад часу ён сонна ўзбрэхваў, цiха, высокiм голасам, нiбы скардзячыся. Вецер гладзiў аконныя шыбы. Яго пошум сплятаўся з урыўкамi салдацкiх песень, i мне здавалася, што маленькi пакой уздымаецца i лунае з намi праз ноч i праз гады, мiма многiх успамiнаў.
Настрой быў нязвыклы. Здавалася, што час спынiўся. Ён ужо здаваўся не ракой, якая выплывала са змроку i ў iм жа хавалася, гэта было мора, у якiм бязгучна адлюстроўвалася жыццё. Я трымаў у руцэ чарку. Ром зiхацеў. Я прыпомнiў пра запiсы, якiя рабiў учора ў майстэрнi. Тады мне было крыху сумна. А цяпер ужо не было. Было абыякава: жывi - пакуль жывеш. Я глянуў на Кёстэра. Я чуў, як ён размаўляў з дзяўчынай. Але да слоў я не прыслухоўваўся. Я адчуваў мяккi пошум першага хмелю, якi падаграваў кроў i якi падабаўся мне, бо ён накiдваў на невядомае покрыва прыгоды. У садзе Ленц з Бiндзiнгам спявалi пра Аргонскi лес. Каля мяне размаўляла незнаёмая дзяўчына. Яна гаварыла цiха i павольна, нiзкiм, крыху хрыпаватым голасам, якi ўзбуджаў. Я выпiў чарку.
Тыя ўдвух зноў вярнулiся. На свежым паветры яны працверазелi. Мы зазбiралiся. Я дапамагаў дзяўчыне апрануць палiто. Яна стаяла блiзка, распраўляючы гнуткiя плечы. Рот у яе быў крыху адкрыты, усмешка, нiкому не адрасаваная, была звернута ў столь. Я на момант выпусцiў з рук палiто. Дзе былi дагэтуль мае вочы? Цi я спаў? Я раптам зразумеў узнёсласць Ленца.
Яна запытальна павярнулася да мяне. Я хуценька зноў паднёс палiто i зiрнуў на Бiндзiнга, якi - расчырванелы i ўсё яшчэ асалавелы - стаяў каля стала.
- Вы думаеце, што ён зможа весцi машыну? - спытаў я.
- Будзем спадзявацца.
Я ўсё яшчэ глядзеў на яе.
- Калi ён не зусiм надзейны, нехта з нас можа паехаць.
Яна дастала пудранiцу i адчынiла яе.
- Неяк будзе, - сказала яна. - Выпiўшы, ён кiруе яшчэ лепш.
- Лепш i, пэўна, яшчэ больш неасцярожна, - запярэчыў я. Яна скоса глянула на мяне, адарваўшы позiрк ад люстэрка.
- Будзем спадзявацца, што ўсё будзе добра, - сказаў я.
Такая надзея была абгрунтаваная, бо Бiндзiнг ледзь трымаўся на нагах. А я не мог так проста развiтацца з ёю.
- Можна мне заўтра патэлефанаваць, каб даведацца, як справы? - спытаў я.
Яна адказала не адразу.
- Мы, iнiцыятары гэтай п'янкi, нясём пэўную адказнасць, - гаварыў я. Асаблiва я, з тым сваiм ромам.
Яна засмяялася.
- Ну добра, калi вам так хочацца. Тэлефануйце: Захад - 2796.
На дварэ я адразу запiсаў сабе нумар. Мы паглядзелi ўслед машыне Бiндзiнга i выпiлi "на пасашок". Потым зароў наш "Карл". Ён iмчаў праз лёгкi сакавiцкi туман, мы дыхалi часта, горад наблiжаўся насустрач нам - вогненны i хiсткi ў марыве. Раптам, як карабель у моры, выплыў асветлены, стракаты бар Фрэдзi. Мы кiнулi якар. Золатам iскрыўся каньяк, джын блiшчаў, як аквамарын, а ром быў само жыццё. Мы сталёва сядзелi на высокiх сядзеннях бара, музыка плёскалася, iснасць была светлая i надзейная; сiлай налiвалiся нашыя грудзi, забылiся няўцешнасць пустых мэбляваных пакояў, якiя чакалi нас, адчай будзённасцi. Стойка бара ператварылася ў капiтанскi мосцiк на караблi жыцця, i мы плылi ў будучыню ў пырсках пены...
II
Назаўтра была нядзеля. Я позна спаў i прачнуўся, калi промнi сонца ўпалi мне на пасцель. Я хутка саскочыў з ложка i адчынiў вокны. На дварэ было свежа i ясна. Я паставiў прымус на лаўку i пачаў шукаць каву. Мая гаспадыня, фраў Залеўскi, дазволiла мне варыць каву ў пакоi. Тое, што яна падавала, было занадта слабое. Асаблiва з пахмелу. Я ўжо два гады жыў у пансiянаце Залеўскi. Месца мне падабалася. Было куды пайсцi - побач Дом прафсаюзаў, кавярня "Iнтэрнацыяналь" i рэстаран, дзе адбывалiся сходы Армii выратавання. Перад домам, акрамя таго, былi старыя могiлкi. На iх раслi дрэвы, як у парку, i спакойнымi вечарамi можна было падумаць, што жывеш у вёсцы. Але спакой наставаў вельмi позна, бо побач з могiлкамi была шумная плошча з каруселямi i арэлямi.
У скарбонку фраў Залеўскi могiлкi прыносiлi надзейны прыбытак. Яна хвалiла свежае паветра i шырокiя далягляды i за гэта брала больш высокую плату. Пры рэкламацыях яна настойвала:
- Але, панове, падумайце толькi - якое месца!
Я апранаўся вельмi павольна. Гэта надавала мне адчуванне нядзелi. Я ўмыўся, пахадзiў па пакоi, пачытаў газету, згатаваў каву, пастаяў каля акна i паназiраў, як палiваюць вулiцу, паслухаў спеў птушак у высокiх дрэвах на могiлках - яны спявалi, як маленькiя срэбныя флейты святога бога, далучаючыся да цiхага пяшчотнага буркатання меланхалiчнай шарманкi на плошчы. Я выбiраў сарочку i шкарпэткi, хоць выбiраць асаблiва не было з чаго, з некалькiх сарочак i пар шкарпэтак я выбiраў так, быццам iх было ў дваццаць разоў больш; насвiстваючы, я павыкiдваў усё з кiшэняў: дробязь, нож, ключы, цыгарэты, i раптам - учарашняя паперка з iмем дзяўчыны i нумарам тэлефона. Патрыцыя Хольман. Дзiўнае iмя - Патрыцыя. Я паклаў паперку на стол. Няўжо гэта сапраўды было ўчора? Як далёка ўсё адышло, амаль забылася ў шэрым тумане алкаголю... За выпiўкай жыццё было цудоўнае- ты хутка рабiўся цэльным, але памiж вечарам i ранiцай зноў утваралiся прагалы, як быццам мiналi гады.
Я сунуў запiску пад стос кнiжак. Патэлефанаваць? Магчыма... а магчыма, i не. Днём усё выглядала iнакш, чым вечарам. Шчыра кажучы, я жыў спакойна i быў задаволены. Даволi хапiла шуму ў апошнiя гады. "Толькi не падпускаць нiчога блiзка да сэрца, - гаварыў Кёстэр. - Тое, што падпусцiш, захочаш утрымаць. А ўтрымаць нельга нiчога..."
У гэты час у суседнiм пакоi пачаўся ранiшнi вэрхал. Я шукаў капялюш, якi я, вiдаць, учора некуды закiнуў. На хвiлiнку я прыслухаўся. Сварылiся муж з жонкай Хасэ. Яны ўжо пяць гадоў жылi тут у маленькiм пакойчыку. Гэта былi нядрэнныя людзi. Калi б яны мелi трохпакаёвую кватэру, з кухняй для гаспадынi, ды каб яшчэ дзiця - магчыма, гэта была б шчаслiвая сям'я. Але кватэра каштавала шмат грошай, а дзiця ў гэтыя ненадзейныя часы - хто яго мог сабе дазволiць! Яны ўвесь час натыкалiся адно на аднаго, жонка стала iстэрычкай, а муж увесь час баяўся страцiць сваё месца. Тады б - капцы. Яму было сорак пяць гадоў. Беспрацоўнага яго ўжо больш нiхто не прыняў бы. У гэтым была бяда. Раней чалавек страчваў пазiцыi паволi, i заўсёды з'яўлялiся новыя магчымасцi, каб падняцца. А сёння за кожным звальненнем - адразу прадонне вечнага беспрацоўя.
Я хацеў цiхенька ўцячы, але ўжо пачуўся стук у дзверы. У пакой увалiўся Хасэ.
Ён плюхнуўся ў крэсла.
- Я больш не вытрываю.
Гэта быў па сутнасцi мяккi чалавек з абвiслымi плячыма i маленькiмi вусiкамi. Сцiплы, старанны служачы. Але якраз такiм было сёння цяжэй за ўсiх. Ды iм, бадай, было заўжды найцяжэй. Сцiпласць i стараннасць ацэньваюцца належным чынам толькi ў раманах. У жыццi iх выкарыстоўваюць, а потым адкiдваюць прэч. Хасэ ўзняў рукi.
- Толькi падумайце, у канторы зноў два звальненнi. Наступны - я, вось убачыце: я! - У гэтым страху ён жыў з пачатку месяца да наступнага. Я налiў яму чарку гарэлкi. Ён тросся ўсiм целам. Некалi ён зламаецца, гэта было вiдавочна. Больш у яго не было пра што гаварыць.
- Ды яшчэ гэтыя заўсёдныя папрокi, - прашаптаў ён. Магчыма, жонка папракнула яго за сваё вартае жалю iснаванне. Ёй было сорак два гады, яна ўжо амаль адцвiла i расплылася, але не выглядала такой зношанай, як муж. Яе прыгнятаў страх недалёкай старасцi.