- Я хачу пагаварыць з фройляйн Хольман, - сказаў я.
- Хвiлiнку, я звяжу вас з дзяжурнай.
Мне адказала старшая сястра:
- Фройляйн Хольман ужо спiць.
- У яе пакоi няма тэлефона? - Вы не можаце разбудзiць яе?
Голас павагаўся.
- Не. Сёння ёй ужо нельга ўставаць.
- Штосьцi здарылася?
- Нiчога. Толькi ў гэтыя днi ёй трэба паляжаць.
- Сапраўды нiчога не здарылася?
- Не, не, спачатку заўсёды так. Яна павiнна паляжаць у пасцелi i адаптавацца.
Я павесiў слухаўку.
- Запозна? - спытаў Фрэд.
- Што ты маеш на ўвазе?
Ён паказаў на свой гадзiннiк.
- Ужо дванаццатая гадзiна.
- Сапраўды, - сказаў я. - Не трэба было тэлефанаваць.
Я вярнуўся i выпiў яшчэ.
У дзве гадзiны мы сабралiся iсцi. Ленц завёз на таксi Валянцiна i Фердынанда дамоў.
- Пайшлi, - сказаў мне Кёстэр.
Ён завёў "Карла".
- Я магу прайсцi некалькi крокаў пехатой, Ота.
Ён глянуў на мяне.
- Мы выедзем за горад.
- Добра. - Я сеў у машыну.
- Садзiся за руль, - сказаў Кёстэр.
- Глупства, Ота. Я не магу кiраваць, я - п'яны.
- Кiруй! На маю адказнасць.
- Пабачыш, - сказаў я i сеў за руль.
Матор зароў. Руль задрыжаў у маiх руках. М'атляючыся, праляталi вулiцы мiма, дамы хiсталiся, лiхтары моклi пад дажджом.
- Не атрымлiваецца, Ота, - сказаў я. - Я дзесьцi ўрэжуся.
- Цiснi, - адказаў ён.
Я зiрнуў на яго. Твар быў светлы, напружана-спакойны. Я сцiснуў зубы i прыжмурыўся. Паволi дарога стала бачыцца выразна.
- Куды, Ота? - спытаў я.
- Наперад. За горад.
Мы даехалi да ўскраiны i выскачылi на шашу.
- Уключы фары, - сказаў Кёстэр.
Светла-шэрая бетонка блiшчала. Дождж быў ужо невялiкi, але кроплi бiлi мне ў твар, як градзiны. Вецер налятаў рэзкiмi парывамi, хмары плылi нiзка, над самым лесам яны вiселi шматамi, а памiж iмi свяцiлася серабро. Туман спаў з маiх вачэй. Шум матора праз рукi перадаваўся ва ўсё цела. Я адчуваў машыну i яе сiлу. Выхлапы ў цылiндрах праганялi тупую анямеласць маёй галавы. Поршнi нiбы пампавалi маю кроў. Я паддаў газу. Машына ляцела па шашы.
- Хутчэй, - сказаў Кёстэр.
Шыны засвiсталi. Дрэвы i тэлеграфныя слупы з гудам праляталi мiма. Прамiльгнула нейкая вёска. Я канчаткова працверазеў.
- Больш газу, - сказаў Кёстэр.
- А цi ўтрымаю я машыну? Дарога мокрая.
- Убачыш. Перад паваротамi пераключай на трэцюю хуткасць, не збаўляючы газу.
Матор зароў. Паветра ўдарыла мне ў твар. Я прыгнуўся за ветравым шчытком. I раптам правалiўся ў гул матора, цела злiлося з машынай у адзiным напружаннi, у з'яднанай высокай вiбрацыi. Я адчуваў колы пад нагамi, я адчуваў зямлю, шашу, хуткасць; адным штуршком нешта раптам стала на месца, ноч раўла i свiстала, яна выбiла з мяне ўсё, вусны сцiснулiся, рукi зрабiлiся як абцугi, i я ператварыўся ў шалёную язду, да беспрытомнасцi абыякавы i бязмежна ўважлiвы.
На павароце зад машыны занесла. Я некалькi разоў iрвануў руль у адваротным напрамку i зноў даў газу. На нейкi момант машына завiсла, як паветраны шар, потым зноў набыла ўстойлiвасць.
- Добра, - сказаў Кёстэр.
- Трапiлi на мокрае лiсце, - адказаў я i адчуў цеплыню палёгкi, якая заўсёды прыходзiць пасля небяспекi.
Кёстэр кiўнуў.
- Такая д'ябальшчына здараецца восенню на паваротах у лесе. Даць запалiць?
- Давай, - сказаў я.
Мы спынiлiся i запалiлi.
- Цяпер можна вяртацца, - сказаў потым Кёстэр.
Мы прыехалi ў горад, i я выйшаў з машыны.
- Добра, што мы пакаталiся, Ота. Усё прайшло.
- Наступны раз я табе пакажу яшчэ адзiн спосаб упiсвацца ў паварот, сказаў ён. - Паварот з адначасовым тармажэннем. Але гэта робiцца толькi на сухой дарозе.
- Цудоўна, Ота. Дабранач.
- Дабранач, Робi.
"Карл" iмклiва знiк. Я пайшоў у дом. Я вельмi замарыўся, але супакоiўся. Сум мой прайшоў..
XXIII
У пачатку лiстапада мы прадалi "сiтраэн". Грошай хапiла, каб яшчэ нейкi час трымаць майстэрню, але наша становiшча з кожным тыднем пагаршалася. Людзi на зiму ставiлi машыны ў гаражы, каб зэканомiць на бензiне i падатках. Рамонт перападаў нам усё радзей. Праўда, мы так-сяк перабiвалiся заробкамi на таксi, але грошай не хапала. Таму я вельмi ўзрадаваўся, калi гаспадар "Iнтэрнацыяналя" прапанаваў мне са снежня пачаць зноў iграць у яго вечарамi на пiянiна. Яму ў апошнi час пашанцавала: саюз жывёлапрамыслоўцаў праводзiў свае штотыднёвыя сустрэчы ў адным з заднiх пакояў "Iнтэрнацыяналя"; iх прыклад пераняў саюз гандляроў коньмi, а потым, нарэшце, i таварыства па крэмацыi ў iмя агульнаграмадскай карысцi. Такiм чынам, я мог пакiнуць таксi Ленцу i Кёстару, а мне i так добра было - я часта i без таго не ведаў, як мне забавiць вечар.
Пат пiсала рэгулярна. Я чакаў яе пiсьмаў, але не мог уявiць сабе, як яна жыве, i часам у змрочныя гразкiя снежаньскiя днi, калi нават аполуднi не было па-сапраўднаму светла, мне здавалася, што я ўжо даўно страцiў яе, што ўсяму канец. Здавалася, што з дня яе ад'езду прайшло бясконца шмат часу, i я не мог уявiць сабе, што яна вернецца. Потым надыходзiлi вечары, напоўненыя цяжкой, дзiкай журбой, калi нiчога не дапамагала. Заставалася толькi сядзець i пiць да ранiцы з прастытуткамi i гандлярамi скацiнай.
Гаспадар "Iнтэрнацыяналя" атрымаў дазвол не зачыняць кавярню i на куццю. Халасцякi ўсялякiх таварыстваў адзначалi вялiкае свята. Старшыня саюза гандляроў жывёлай, свiнагандляр Стэфан Грыгаляйт ахвяраваў на свята двух малочных парасят i некалькi кумпякоў. Грыгаляйт - добрая душа - ужо два гады быў удавец. Яму захацелася правесцi калядны вечар у кампанii.
Гаспадар прыдбаў ёлку вышынёй у чатыры метры, якую паставiлi побач са стойкай. Роза - аўтарытэт па стварэннi ўтульнай даверлiвай атмасферы - узялася ўпрыгожваць ёлку. Ёй дапамагалi Марыон i Кiкi, якi ў адпаведнасцi са сваiмi схiльнасцямi таксама меў адчуванне прыгожага. Гэтыя трое пачалi сваю працу аполуднi. Яны навешалi процьму стракатых шароў, свечак i блiскучай паперы дрэва ўрэшце выглядала шыкоўна. У знак асаблiвай павагi да Грыгаляйта яны павесiлi яшчэ шмат ружовых свiнак з марцыпана.
Паполуднi я прылёг на гадзiнку-другую паспаць. Калi я прачнуўся, было цёмна. Я не адразу ачомаўся, каб зразумець: вечар цяпер цi ранiца? Штосьцi мне прыснiлася, але я не мог прыпомнiць што. Быццам я быў недзе далёка i, здавалася, пачуў, як за мной з шумам зачынiлiся чорныя дзверы. Потым пачуў, што нехта стукае.
- Хто там? - адазваўся я.
- Я, пан Локамп.
Я пазнаў голас фраў Залеўскi.
- Заходзьце, - крыкнуў я. - Дзверы адчынены.
Клямка забразгала, i ў дзвярах я ўбачыў фраў Залеўскi, асветленую жоўтым святлом з калiдора.
- Фраў Хасэ з'явiлася, - прашаптала яна. - Хадзем хутка. Я не магу ёй сказаць.
Я не паварухнуўся. Мне трэба было зарыентавацца.
- Пашлiце яе ў палiцыю, - сказаў я потым.
- Пан Локамп! - Фраў Залеўскi ўзмахнула рукамi. - Больш нiкога няма. Вы мусiце дапамагчы мне. Вы ж хрысцiянiн!
У чатырохкутнiку дзвярэй яна была як чорны цень, якi танцуе.
- Перастаньце, - незадаволена сказаў я. - Зараз iду.
Я выйшаў. Фраў Залеўскi чакала мяне ў калiдоры.
- Яна ўжо што-небудзь ведае? - спытаў я.
Яна пахiтала галавой i прыцiснула хусцiнку да вуснаў.
- А дзе яна?
- У былым сваiм пакоi.
Каля дзвярэй кухнi стаяла Фрыда, узмакрэлая ад хвалявання.
- На ёй капялюш са страўсiнымi пёрамi i брошка з брыльянтамi.
- Сачыце, каб гэтая iдыётка не падслухоўвала, - сказаў я фраў Залеўскi i ўвайшоў у пакой.
Фраў Хасэ стаяла каля акна. Калi я ўвайшоў, яна iмклiва павярнулася. Вiдавочна, яна чакала кагосьцi iншага. Я паводзiў сябе як дурань: мой першы позiрк мiмаволi быў скiраваны на капялюш i брошку. Фрыда мела рацыю: капялюш быў шыкоўны. Брошка - больш сцiплая. Кабета прыбралася, быццам жадаючы паказаць камусьцi, як добра ёй жывецца. Увогуле яна глядзелася нядрэнна. Ва ўсякiм разе лепш, чым раней.
- Хасэ, мусiць, працуе i на куццю? - з'едлiва спытала яна.
- Не, - сказаў я.
- Дзе ж ён? У водпуску?
Яна падышла да мяне, круцячы сцёгнамi. У нос мне ўдарыў пах парфумы.