Вось і вярніся ў Полацак такой гадзінай, думала Рагнеда. Не, не ўтрымаецца зараз Полацак сваімі людзьмі, зноў самне яго Ўладзімір у адзін дзень. Прыйдуць палкі і зруйнуюць дашчэнту. Што ж рабіць, думала Рагнеда, як Полацку ўзмацніцца? Адзінае ёсць выйсце - злучацца з суседзямі. Трэба запрасіць летаў на іх умовах, меркавала яна, дамовіцца з літвой, з яцвягамі, на якіх цісне Ўладзімір; дзядзька Тур нешта заціх у сваіх гарадах; можа ён насмеліцца прыйсці ў Полацак; павінен жа ён разумець, што за чужымі спінамі не адседзішся, дойдзе і да яго чарга, а тады чакае яго лёс Рагвалода... А калі дамовяцца палачане, літва, яцвягі, дрыгавічы аб'яднацца, тады заняць волакі на Дзвіне і Дняпры. І атрымае Полацак некалькі спакойных гадоў на адраджэнне сваёй моцы...
І бачыўся ёй на дзвінскім беразе новы горад - з дубовымі гароднямі на высокім вале, з надваротнымі вежамі, з вялікім пасадам, шэрагі коннага войска акаляюць горад, сцвярджаючы мір і спакой на роднай зямлі... Ці зноў падманвае мяне вераломніца Мара, палохалася Рагнеда, адварочвалася ад сваіх прыгожых прывідаў і бачыла сябе ў хаце на маленькім замчышчы дробнага нядужага гарадка, абкружанага непраходнымі балотамі і непралазнымі гушчарамі, дзе гаспадарылі воўчыя зграі.
Аднаго ранку паглядзела Рагнеда на сына з цвярозай увагай, як на чужога хлопца: што ў ім добрага, чаго не мае. Знешнасць Ізяслаў атрымаў ад бацькі; лепш, канечне, было б, каб пайшоў у дзеда, але гэта не паправіць; затое душу, сэрца, памяць дасць яму яна. Боль дзеда і бабкі павінна жыць у яго сэрцы, іх перадсмяротны крык будзе распаляць кроў княжыча. Яна верне яго ў Полацак, княжай нагой наступіць ён на тое месца, дзе зачынаў яго, як халопа, Уладзімір, яна выцягне сына з гэтай глухамані, узімку закіданай снегам, а ўлетку закрытай ад усяго свету камарынымі хмарамі. І Рагнеда вырашыла вучыць сына: ніхто, акрамя яе, не абудзіць у ім княжы розум, гордасць, моц жаданняў... Магчыма, Уладзімір і разумеў, на што асуджае Ізяслава; можа, ён вытанчана помсціў ёй, ссылаючы разам з заступнікам у балотны кут, - кім вырасце тут Ізяслаў, не бачачы княжага жыцця, не чуючы разумных развагаў, цвёрдага княскага слова, не ўмеючы адрозніць кмета ад баярына, не ведаючы, як трэба трымаць уладу. Яна пачала ставіцца да сына з паважлівасцю і суровасцю настаўніка, які прадбачыць за княжычам вялікія справы. Усе яе размовы з сынам набылі сэнс павучанняў. Увечары, калі Ізяслаў клаўся спаць, ціха гучаў над ім голас маці, урэзваючы ў памяць вобразы дзеда і бабкі, іх жыцця, адносінаў, поспехаў і надзей. Гэтае мястэчка, казала яна, - малая частка твайго княства, ты - крывіцкі князь, ты пасталееш і вернешся ў Полацак. У цябе шмат братоў, кожны з іх атрымае княжанне, але ты вернешся ў Полацак, хто б у ім ні сядзеў. Так табе наказана. Мы загінулі, казала яна, калі прыспалі, супакоеныя дробнай радасцю. Дамова, нейкія словы, сваты: мяне спыталі, я адказала «так», бо бацька навучыў сказаць «так», - і здалося, што галоўнае зроблена. Але справу можна лічыць зробленай, калі яна зроблена, калі задума здзейснілася наяве, а не ў думках. Князь бачыць наперад праз гады, жыццё малое для яго, ён спяшаецца выканаць усё, яму не дазволена гультаяваць, адпачынак князя наступае са смерцю... Князь адным вокам смяецца, а другім бачыць недзе далёка цёмнае воблака - невядомую небяспеку - і думае, як яе перамагчы. А перамагаюць, сынок, казала Рагнеда, толькі сілай. У князя гэтая сіла ў душы, бо яго мусяць слухацца тысячы. Але і рука павінна быць моцная, бо ён - вышэй за ўсіх, ён наперадзе, водзіць у бой палкі, на яго адважнасць раўняюцца простыя ваяры...
Па яе просьбе Руды пачаў прывучаць Ізяслава да зброі. Дзіцячая рука хутка стамлялася махаць цяжкаватым паўмечам, але падабаўся Ізяславу гэты мужчынскі занятак; не пужаліся яго вочы, калі мільгатаў перад імі меч Рудога. Цяпер ён не расставаўся з сваёй зброяй; неяк нават пасталеў, нават у хадзе дадалося пэўнасці. «Што, Руды, - пыталася Рагнеда, - будзе з яго добры ваяр?» Так, яшчэ гадоў восем, дзевяць, думала Рагнеда, і будзе з Ізяслава сапраўдны князь. Ды дзевяць гадоў! Пражыць трэба гэтыя гады. Іншыя дзевяць гадоў даўжэйшыя за век. Назад таму дзевяць гадоў яны з Рутай дзяўчынкамі бегалі, кветачкі збіралі, наперадзе адно шчасце ўяўлялася; ніхто б не разгадаў, якія наканаваны ім пакуты. І лёс Ізяслава праз цемру дзевяці гадоў не ўбачыш; праўду кажа вяшчун: наш лёс чужой воляй ствараецца. Што за дзевяць гадоў з рознымі людзьмі адбудзецца? Можа, гэтага і багі не ведаюць. Можа, Дабрыню лоўкі печанег зарэжа ў полі і зробіць сабе кубак з яго галавы; можа, Уладзіміра адшукае страла; можа, грэкі нарэшце пойдуць прыбіваць шчыт на кіеўскія вароты, як на іхнія Алег прыбіваў. Можа, нічога не зменіцца. Хто скажа? Жыць трэба, чакаць; так трэба жыць, быццам Ізяславу заўтра княжы сталец займаць... І так паўплывалі яе новыя адносіны да сына, што ўсе ім падпарадкаваліся; ужо і цівун Серада кланяўся княжычу пры сустрэчы. Рабіў цівун тое, што належала, - горадам уладарыў Ізяслаў, ён быў тут князь, але ж у першыя месяцы не гнуў цівун спіны; цяпер даўмеўся: з малога княжыча з часам князь вырасце. Дружыну складзе, полк будзе склікаць, можа і прыпомніць старую непавагу. Праз дзевяць гадоў ён Полацак возьме, і паглядзім тады, князь Уладзімір, ці здолееш ты паўтарыць полацкі разгром...