Пусты занятак, марнатраўства
Гібее ў цемры-варажбе...
Ніяк не зразумець табе —
Ёсць неабходнае махлярства!
Яно існуе ў варажбе,
Каб у хвіліны найцяжкія,
Мой друг, не выпала табе
Ні сцежкі горкае, ні кія.
* * *
Жыццё Сцяпана Гаўрусёва
Вадой Дняпра і родным словам
Было прасвечана да дна.
У ім віры былі і сховы,—
А зайздрасці? Хоць выпадковай?
I нават кропля не відна...
Усё, браткі, усё, усё вам,
А мне паэзія адна.
Харон свае не сушыць вёслы.
Па годзе восемдзесят восьмым
Паэт дайшоў да лодкі сам
Узнёсла — ў годзе высакосным...
I гэта так, ён быў узнёслы,
Як Лысагорскі напісаў.
* * *
Паменела святла,
А змроку стала болей.
Паменела цяпла
У горадзе і ў полі.
I холадна двару,
I холадна трамваю —
У гэткую пару
Я кепку надзяваю.
Я адчуваю сам
Яшчэ ў сваім пад'ездзе,
Як холадна дамам
Траецкага прадмесця;
Як холадна табе,—
Галінка, на карнізе,
I даўпяй варажбе,
Схаванай у Нямізе.
I хочацца тады
З наіўнасцю дзіцячай
Усе свае гады,
Як журавоў, убачыць...
Здаецца, што яны
Над галавою нізка
Лятуць у туманы
Над Свіслаччу, над Мінскам.
Ад іхняга крыла,
Ад холаду і болю —
Паменела святла.
А змроку стала болей.
1830
У гэтым годзе Пушкін, як пра добра вядомае, але зусім звыклае, мімаходзь заўважаў: «Любоў да бацькаўшчыпы ў душы паляка заўсёды была пачуццём безнадзейна-змрочным. Згадаем іхняга паэта Міцкевіча...»
У гэтым годзе часта згадвалі Міцкевіча-паэта і не радзей — Міцкевіча-палітыка.
Эстэты дарэмна хваляваліся, што вялікі Міцкевіч забудзецца на чыстую паперу і вершы пачне, ды і то толькі зрэдку, запісваць на скамечаных краях карты былой Рэчы Паспалітай.
Але таго, вядома, не магло стацца, бо і палітыка ў разуменні паэта засноўвалася на думцы аб радзіме, а гэта значыць — на паэзіі.
ПУШКІН
Не цягніце да Пушкіна прагныя рукі —
Не асвенціць іх сёмым крылом серафім.
Не лічыце паэта адно толькі рускім
I з прычыны такой назаўсёды сваім.
Не рабіце праз меру з яго дзекабрыста.
Не ўзбуйняйце паэтавы гнеў да цара...
I туману паменей на воблік празрысты,
I ялею паменей па твар песняра.
Гіменей прадракаў яму добрую долю —
Ён ні мужам, ні бацькам шчаслівым не стаў.
Апалон заклікаў да ахвяры святое —
Ён на заклікі тыя ўсур'ёз не зважаў.
З весялосцю сляпою ішоў да ахвяры
I трагічнасць нябачную нёс у душы.
Як дзіця, пра замежжа далёкае марыў,
Як дзіця, па глушэчы расійскай тужыў.
Думкі-мроі, што чыстай паперы прасілі,
Пад такім неспакойным і лёгкім пяром
Мелі клопат адзін — аб магутнай Расіі,
Самаўладнай Расіі з разумным царом.
Хоць і кляў самаўладцу ён і самаўладдзе,
Клікаў вольнасць, але жыў у часе сваім
I рабіў усё тое, што час яму радзіў,
Не пярэчачы наканаванню ні ў чым.
Пушкін быў манархістам і быў дэмакратам —
Гэткі Пушкін нязвыклы для догмаў-праграм,
Што курылі заўжды фіміямны парадак
Бенкендорфам сучасным і іхнім царам.
Не Дантэс, вінаваты паэт асабіста...
Не ў даптэсавым стрэле, трагедыя ў тым,
Што паэт не забіў у сабе манархіста,
I вядома чаму — жыў у часе сваім.
I таму не ахоўвайце замілаваннем,
Не апраўдвайце ў нуднай сваёй чарадзе
Супярэчнасці генія, бо апраўданне
Не заўсёды да ісціны чыстай вядзе.
Адыдзіце, не рушце і позіркам музу,
Што спазнала, напэўна, пайбольшы прымус...
Вам — Расія і Пушкін, а мне, беларусу,
I Расія, і Пушкін, і ўся Беларусь.